उपक्रमावर स्वागत. एलकुंचवारांचे मौनराग वगळता दुसरे पुस्तक वाचलेले नाही. पश्चिमप्रभाची ओळख आवडली.

या माणसाने आयुष्यात फक्त वाचनच केले आहे का?

काय मजा येईल असे करता आले तर :)

उत्तम ओळख.
"पश्चिमप्रभे"तले एक छोटेसे उदाहरण म्हणून , दिवंगत कवियत्री सिल्व्हिया प्लाथ यांच्याबद्दल लेखक काय म्हणतो त्याचे उदाहरण देतो :

"का केली तिने आत्महत्या? किंवा कुणीही का म्हणून करते स्वत:चा जीवनांत? याला आपण काहीतरी उत्तरें शोधतो हे खरे, पण ती आपल्याच समाधानाकरतां असतात. त्यामुळे सत्यावर प्रकाश पडतोच असेही नाही, व आत्महत्येसारख्या गंभीर कृतीमागे एकच काही कारण असते असेही नाही. अनेक ज्ञात व अज्ञात कारणांचा, प्रेरणांचा, विकारांचा अविश्लेषणीय संकर होऊनच त्याच्या रेट्यामुळे कलावंत या गोष्टीकडे ढकलले जातात असे दिसते...."

"....प्लाथचे दु:ख नेमके काय आहे? त्याबद्दल ती मुग्ध रहाते. पण ते आहे आणि अटळपणें आहे हे तिच्या शब्दाशब्दातून आपल्याला जाणवत राहते. कधी वाटते की ती स्वत:च्या दु:खाबद्दल बोलते आहे की एका कल्पित व्यक्तिच्या दु:खाबद्दल बोलते आहे ? "फीवर" ही कविता म्हण्टले तर एका खूप ताप आलेल्या अवस्थेतील impressions आहेत. पण त्यांच्यात खदखदत असलेले दुसरेही काही आहे. शरीराचे भोग व त्याचवेळी त्या शरीराबद्दल असलेली परात्मता. वरवर कामचलाऊ, उथळ वाटणारी घटना एकदम प्रगाढ भावनेचा हुंकार तिच्या नकळत आपल्याला ऐकवते. "

आणि "मौनराग" चा विषय निघालाच आहे म्हणून "मौनरागा"चा एक उतारा :

कलावंताचे काय किंवा इतरांचे काय मौन हे बरेचदा शब्दांपेक्षा जास्त बोलके व अर्थबहुल असते. श्रेष्ठ कलाकृती कधी कधी हळू हळू आपल्याभोवतीचा स्तब्धतेचा परिघ विस्तारताना दिसतात. कधी कधी त्यातच विसर्जित होतानाही अनुभवता येतात. आणि कधी तर कलावंत स्वत्:च मौन होऊन आपले आविष्कारमाध्यम आपल्यातच मिटवून टाकतो. कधी त्याचा त्याग करतो.
आतले काही सापडले किंवा काही सापडत नाही ह्याची खात्री पटली की आविष्काराच्या माध्यमाची गरजच राहत नाही. त्याचे उलट ओझे होते. फ़्रेंच कवी रॅंबो हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे. वयाच्या विशीतच कविता लिहिणे त्याने समारंभपूर्वक सोडले.
अनुभव व्यक्त करत असताना अनुभवाचे, तंत्राचे व माध्यमाचेही संक्षिप्तीकरण करण्याची निकड! अनुभवाच्या जहराचा थेंब फक्त जिभेवर हवा, इतर फापटपसारा नको असे वाटू लागले की कलावंताला ही निकड वाटते. ह्या संक्षिप्तीकरणाचीच अखेरची पायरी म्हणजे पूर्ण स्तब्धता, आपल्या माध्यमाचा त्याग असे काही रॅंबोच्या बाबतीत घडले का? लिहिणे थांबवल्यावर रॅंबोने स्वत्:ची जी आत्मविनाशी फरपट करुन घेतली ती पाहिली की आतली सघन स्तब्धता त्याला सापडली होतीसे वाटत नाही. Adieu mariage, adieu famille, adieu avenir! ma vie est pass'ee. हाय! संपले माझे आयुष्य, गेले, म्हणणार्‍या रॅंबोला साध्या सरळसूत आयुष्याचीच ओढ होतीसे वाटते. तेही मिळेना, कविता अपुरी पडली, म्हणून स्वत्:जवळचे अतीव मोलाचे असे होते ते तुटके खेळणे फेकावे तसे त्याने फेकून दिले. आत स्तब्धता नाही, फक्त पोकळी आहे, आणि बाहेर तर त्याच अर्थहीन पोकळीचे दृश्यरुप. आतबाहेर तेच आहे, लिहिण्याने काही फरक पडत नाही असे वाटून ह्या कोवळ्या तरुणाने न लिहिण्याचा धाडसी निर्णय घेतला व स्वत्:चे आयुष्य बेदरकारपणे उधळून दिले हेच खरे. आणि व्हॅनगॉफ़. चक्राकार, सळसळत वर जाणार्‍या त्याच्या रेषांनाही त्याची तडफ़ड पेलवेना तेव्हा त्याने आधी वेडात व नंतर कपाळावर टेकलेल्या पिस्तुलाच्या थंडगार नळीत ही स्तब्धता शोधली. त्याने मृत्यू स्वीकारुन स्वत्:ला मौन केले. रॅंबोनेही तेच. त्यांच्या मौनाचा रुपाकार मला एक पाय कापलेला रॅंबो मध्यपूर्वेच्या वाळवंटात कुबडीच्या साहाय्याने वणवणताना असा कधी दिसतो. कधी कपाळावर टेकलेले पिस्तूल असा.
रॅंबोने काय किंवा एमिलीने काय, बुद्ध्या स्वीकारलेली ही जरब बसवणारी स्तब्धता. ती अस्वस्थ करते. पण ती दुसर्‍यांची जीवने. अस्वस्थ करणारी असली तरी ती तटस्थ कलात्मकतेनेच अनुभवण्याचा आपण प्रयत्न करतो. पण अशी स्तब्धता आपल्याच माणसाकडून आपल्यावर दरड कोसळावी तशी कोसळते तेव्हा आपण काय करतो?

उपक्रमावर स्वागत. पहिल्याच चेंडूवर सिक्सर! :)
पुस्तकाची सुंदर ओळख. हे वाचायच्या यादीत टाकले की त्यातली सर्व पुस्तकेही यादीत येतीलच.

परत प्रश्न पडतो की एका आयुष्यात करायचे तरी काय काय?

----
परदेशी वूडी ऍलनपेक्षा देशी करण जोहर कधीही श्रेष्ठ असतो.

स्वागत!!
ओळख आवडली.. वाचायच्या पुस्तकांची यादि आता इतकी वाढली आहे .. आणि तुमच्यासारख्यांच्या कृपेने वाढत आहे की ती पुर्ण करायला आमचाहि अरूण देशपांडे व्हावा लागेल..
;)

असो.. अजून येऊ द्या :)

ऋषिकेश
------------------
आयुष्य हे चुलीवरल्या कढईतले कांदेपोऽहे

प्रस्तावनेत उल्लेख केल्याप्रमाणे या पुस्तकातील टिपणवजा छोटे लेख लेखकाला आवडलेल्या पुस्तकांची नुसती तोंडओळख आहे. यात उल्लेख केलेली सर्व पुस्तकं अभिजात वर्गातली असून त्यांचा आवाका फार मोठा आहे. एक दोन पानातून त्यांची ओळख करून देणे ही तारेवरची कसरत ठरेल. परंतु स्तंभलेखक प्रतिभाशाली असल्यामुळे थोडक्यात आशय पोचवण्याची कसब त्यांना जमली आहे. त्यामुळे सर्व लेख आपल्याला समाधान देवू शकतात. ज्यानी पुस्तकं वाचली नाहीत त्याना ती वाचाविशी वाटतील. चित्रपट-नाटकं बघाविशी वाटतील. व ज्यानी पुस्तक वाचली/सिनेमा-नाटक बघितली आहेत त्यांच्या आठवणी उजळून निघतील. यातील बहुतेक पुस्तक मी वाचलेली असल्यामुळे यातील सर्व लेख मला आवडले. नाटक-सिनेमाविषयी मी जास्त लिहू शकणार नाही.
एलकुंचवार लेख लिहिताना ते स्वतः नाटककार आहेत हे विसरू शकत नाहीत हे मात्र पुस्तक वाचताना जाणवते.

वा !!
पुस्तकाची ओळख छान करुन दिली आहेत. प्रतिसाद सुद्धा छान. बरीच नवी माहिती मिळाली.

--लिखाळ.
नेहमी फॉरिनच्या देशांत टूर चे दौरे करित असल्याने मी मराठी फारसे वाचत नाही :) -(वार्‍यावरची वरात)