सर्वप्रथम, पाकिस्तानी असला तरी तो आपल्यासारखाच माणूस आहे हा विचार बर्‍याच भारतीयांच्या मनात नसतो असे मला वाटत नाही. किंवा, सर्वच पाकिस्तानी वाईट असा विचार सर्वसामान्य भारतीयाच्या मनात रुजला असल्यास हिंदु दहशतवादी मोठ्याप्रमाणावर तयार झाले आहेत असे दिसत नाही.

परंतु, माणसाचे आपल्या आप्तांशी वर्तन प्रेमाचे किंवा जिव्हाळ्याचे असणे स्वाभावीक आहे. जे अब्दुल कादिरच्या वागण्यातून दिसून आले. त्याच्या ऐवजी एखादा आफ्रिकन, युरोपीयन किंवा आशियाई असता तरी त्याने हेच वर्तन केले असते असे म्हणण्यास जागा आहे. त्यामुळे सदर वर्तन हे एखाद्या पाकिस्तान्याचा मोठेपणा ठरू शकत नाही.

उलट परिस्थितीत, म्हणजे अब्दुल कादिर आणि त्याच्या फौजेने असाच शत्रुपक्षावर हल्ला केला असता आणि एखाद्या सैनिकाची बायका मुले त्याला सापडली असती किंवा एखादा सैनिक आपल्या मृत बायका-मुलांबरोबर दिसता तर अब्दुल कादिरचे वर्तन कसे राहते हे पाहणे आवश्यक आहे कारण यालाच माणुसकी म्हणतात.

मेलेल्या जोडिदारामुळे प्राणीही अगतिक बनल्याची उदाहरणे देता येतील.

सर्वप्रथम ही बातमी अजून कुठे आली असल्यास अवश्य दुवा द्यावा.

माणसे इथून तिथून सारखीच म्हणताना एखादी व्यक्ती स्वतःच्या जीवलग पत्नीच्या मृतदेहापासून दुर्‍ जाऊ शकत नाही आणि त्यामुळे अडकतो त्याचा आणि आपण म्हणत असलेल्या आणि आपल्याला वाटत असलेल्या भारतीयांच्या पाकीस्तानद्वेषाचा नक्की काय संबंध ते समजले नाही.

वरील प्रियालीच्या उत्तराशी सहमत.

आपल्या लेखातील खटकलेली गोष्ट म्हणजे जणू काही सर्व पाकीस्तानचा द्वेषच करतात. आणि पाकीस्तानी जणू काही भारतीयांवर प्रेमाचा वर्षाव करतात...

अब्दुल कादीर स्वतःच्या मृत पत्नीजवळून जाउ न शकल्याने समजा साऊथ अफ्रिकेत अडकला असला म्हणून आपल्याला वाईट वाटते... मला सांगा आज किती भारतीय पाकिस्तानात अडकलेत आणि कुठल्या अवस्थेत आहेत ह्याबद्दल आपण कधी विचार केला आहे का आणि आपले मत काय ते समजून घेयला आवडेल. त्यात फक्त सैनीक नसून सामान्यपण अडकलेत हे माहीत असेलच. कार्गिलमधे भारतीय सैनिकांना हालहाल करून कसे मारले याची माहीती आपल्याला असल्यास त्याबद्दल नक्की काय वाटले? ते काय तिथे हिंदू म्हणून लढत होते? त्यांचे काय त्यांच्या बायकापोरांवर प्रेम नव्हते? कार्गिलच्या वेळेस जे पाकीस्तानी सैनीक भारतात लढताना मेले त्यांनापाकीस्तानी सरकार परत साधे त्यांच्या नातेवाईकांना अंत्यविधीसाठी परत घेयला तयार नव्हते त्याबद्द्ल काय मत आहे?

>>>पाकिस्तानमधील लोक म्हणजे अत्यंत क्रुर, निर्दयी, दुष्ट, हिंस, मूर्ख, उलटया काळजाचे......आपल्याहून फार वेगळे......खरोखरच ते वेगळे आहेत का?

आपल्याला काय वाटते? काश्मिरमधे सामान्यांना झालेली मारहाण, पसरवलेली दहशत, संसदेवरील बाँब हल्ले, कार्गिल, मुंबईतील हल्ले, अक्षरधाम वरील हल्ले हे सर्व सीमेच्या दुसर्‍याबाजूने झालेत ही वस्तुस्थिती आहे. त्याबद्द्ल नक्की काय वाटते ते समजले तर बरे होईल. ते कुठले डायमेन्शन, पाचवे का? आज जी काह् पाकीस्तानची अवस्था आहे ती पाहता किमान पक्षी दोन देशात तरी प्रचंड फरक दिसतो ही वस्तुस्थिती आहे. स्वात प्रांतात तालीबान येऊन थडकले आहेतच आता इस्लामाबाद दुर आहे असे वाटत नाही. त्यामुळे त्यांचा द्वेष न करता पण एक "डेंजर झोन" म्हणूनच त्यांच्या कडे बघणे या शिवाय काही पर्याय नाही असे नक्की वाटते.

धर्म, नागरिकत्व आणि इतर पुटे निघाली की आत असतो माणूस नावाचा प्राणी.

तुमचा आणखी एक मुद्दा पटला - द्वेषाची भावना जर सरकारी आणि इतर यंत्रणांमधून पसरवली जात असेल तर त्याचा परिणाम अनेक लोकांची मानसिकता बदलण्यात होतो. अमेरिका-रशिया, भारत-पाकिस्तान ही त्याची उदाहरणे होत.

पण मला असे वाटते की भारतीयांच्या मनात ही द्वेषभावना इतकी नाही जितकी पाकिस्तानी लोकांच्या मनात आहे. गुलाम अली पासून अदनान सामी पर्यंत किंवा इम्रान खान पासून अक्रम पर्यंत अनेक पाकिस्तानी लोकांना भारतीयांनी फक्त पाकिस्तानी म्हणून न पाहता एक माणूस/कलाकार/खेळाडू म्हणून पाहिले. सीमेपलीकडे तसे आहे असे वाटत नाही.

आणखी एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे पाकिस्तान विरुद्ध जनमत तीव्र राहणे ही भारतीय राजकारण्यांची/सरकारी यंत्रणेची 'गरज' कधीही नव्हती. भारतात इतर अनेक महत्त्वपूर्ण विषय चर्चेत आणि प्रचारात असतात. याउलट पाकिस्तानातील सरकारांना आणि महत्त्वाचे म्हणजे पाकिस्तानी सैन्याला भारतविरोध किंवा भारताची भीती हा इतर त्रासदायक विषय दाबण्याचा सोयीस्कर मार्ग वाटतो.

अवांतर - पाकिस्तानी वृत्तवाहिन्यांवरील चर्चा कार्यक्रमात अजूनही लोकांना "भारताने पाकिस्तानचे अस्तित्व मान्य केले पाहिजे" असे म्हणताना ऐकून आश्चर्य वाटले. म्हणजे भारताने पाकिस्तानचे अस्तित्वच अजून मान्य केले नाही अशी त्यांची समजूत आहे की काय?

१.पण मला असे वाटते की भारतीयांच्या मनात ही द्वेषभावना इतकी नाही जितकी पाकिस्तानी लोकांच्या मनात आहे.
२.गुलाम अली पासून अदनान सामी पर्यंत किंवा इम्रान खान पासून अक्रम पर्यंत अनेक पाकिस्तानी लोकांना भारतीयांनी फक्त पाकिस्तानी म्हणून न पाहता एक माणूस/कलाकार/खेळाडू म्हणून पाहिले.
३.सीमेपलीकडे तसे आहे असे वाटत नाही.

मुद्दा क्र.२ शी सहमत. त्यांना तसे न पाहणारे लोकसुद्धा संख्येने कमी असले तरी आहेत
मुद्दा क्र.१ आणि ३ ही फक्त आपली समजूत आहे. ती वस्तुस्थितीला तितकीसी धरून नाही असे पाकिस्तानात जाऊन आलेल्या अनेक प्रसिद्ध कलाकारांनी आणि खेळाडूंनी जाहीररीत्या सांगितले आहे.
पण ते इतके महत्वाचे नाही. पाकिस्तानतले फक्त १ टक्का लोक जरी भारताचा द्वेष करत असले आणि ते भारताविरुद्ध कारवाया करत असले तरी उरलेले ९९ टक्के त्यांना थांबवू शकत नाहीत. त्यांच्यापासून असलेला धोका काही कमी होत नाही.

हा लेख पाकींना सहानुभूती दाखवण्यासाठी लिहिलेला नसून माणुसकीचा एक पैलू दाखवण्याचा प्रयत्न त्यात केला आहे. हे जर स्पष्ट होत नसल्यास ती चूक लेखकाची आहे.
लेखामधील स्थळ व पात्रांची नावे पूर्णपणे बदलली तरी आशय तोच राहील. त्यामुळे संबंध शोधणे, पाकीने हल्ला केल्यास काय होईल, आपण त्यांचा किती सन्मान ठेवतो व ते तितके ठेवत नाही इत्यादी गोष्टी गौण ठरतील.
श्री घारे यांनी उल्लेख केल्याप्रमाणे सामान्यांचा बोलविता धनी वेगळा राहून भडकवत असतो. व सामान्य परिस्थितीचे बळी ठरतात व असहाय ठरतात. त्यामुळे आपल्या येथील सामान्य व पाकिस्तानातील सामान्य अशी तुलना करण्याची पण गरज नाही.
मुळात हा लेख भारत पाकिस्तान यांच्यातील संबंध कसे सुधारावेत असे अनेकाना वाटले असावे. त्यामुळे लेखावरील प्रतिसादांची दिशा बदलल्यासारखी वाटते.