इतरासाठी आपला अनुभव हा ऐकिव माहिती आहे. माझीही माहिती / अनुभव / शिफारस ही ऐकीवच असेल.
विस्तॄत प्रतिसाद इतर मंडळी देतीलच. मला फक्त हे वाक्य वाचून् आश्चर्य वाटले. या न्यायाने मला ९९.९९९% जेवढी माहिती आहे ती ऐकीवच आहे. उदा. मी हायड्रोजनचा शोध लावलेला नाही, पृथ्वीचा परिघ मोजलेला नाही, डोकेदुखीवर ऍस्पिरिन नेमके कसे काम करते हे पडताळून पाहिलेले नाही, इ. इ. मग ही माहिती `ऐकीव` धरली तर मी तिच्यावर विश्वास ठेवायचा की नाही? आणि मला फक्त चहा करणे, चित्रपट बघणे आणि संकेतस्थळांवरील चर्चांमध्ये स्वतःचे आयुष्य (वाया) घालवणे याच गोष्टींचा प्रत्यक्ष अनुभव आहे.

----
"Is there a pinkish hue?" -- George Costanza

श्री. कलंत्री यांनी माहिती दिली आहे, त्याबद्दल धन्यवाद.

आम्रफलाशी कर्तव्य असावे, बीजाचे काय बरे काम असावे?

सहमत आहे. (कोयीचा आंब्याशी अवश्यसंबंध असतो म्हणून मी हा दाखला वेगळा देईन "सुग्रास जेवण आईच्या हातचे की मावशीच्या असा फरक का करा?")

श्री मिलिंद जोशी यांनी "हिप्नोसिस"चा उल्लेख केला. पण ती मास हिप्नोसिस (सार्वजनिक स्वप्नावस्था) की सेल्फ-हिप्नोसिस (स्वयंनियोजित-स्वप्नावस्था)चे प्रशिक्षण यातही फरक करावा असे मला वाटते. स्वतंत्रपणे ही सुखकारक मानसिक स्थिती निर्माण करायचे प्रशिक्षण मिळत असेल, तर माझ्या मते काही वाईट नाही.

प्रश्न असा आहे, की शरिराच्या एक-एक भागावर चित्त एकाग्र करून ती स्थिती प्राप्त होते आहे, की "झनझनाहट, फनफनाहट" या लयबद्ध नादाने?

(मागे मी चिन्मय मिशनच्या योगासनांच्या वर्गाला गेलो होतो. प्रशिक्षकाने शवासन चालू असताना चित्त असेच काही एकाग्र करायला सांगितले. धीर-गंभीर आवाजात अंग-प्रत्यंगाचे नाव प्रशिक्षक घेत होता. तिथे विविध इंद्रियांवर चित्त एकाग्र करण्याचा फायदा होता असे प्रशिक्षकाचे मत होते. त्यामुळे त्या प्रकारच्या शब्दघोषाशिवायच हे आसन घरी करण्याचे ते प्रशिक्षण होते. मुद्दामून त्या शब्दघोषाचे ध्वनिमुद्रण घरीसुद्धा वापरणे उलट तोट्याचेच असू शकेल. विपश्यना संस्थेचे असे काही मत आहे काय?)

ज्या वैद्यकीय चाचणीत मी मदत करतो आहे, त्यातही विचार असाच आहे - रुग्णाला दिलासा मिळत असेल तर कारणमीमांसा कळली नाही तरी (सुरुवातीला तरी) चालेल.

तरी (श्री. जोशी यांच्यासारखी) कारणमीमांसा करण्यात ज्यांना रस आहे, त्यांच्यासाठी विपश्यना-धम्म-संस्थेने आवर्जून सोय केली पाहिजे, असे वाटते. केंदामध्ये ध्यानस्थ मुद्रेत कंबर-पाठ दुखते ती घरीसुद्धा ध्यानस्थ मुद्रेत दुखेल, असे समजावून सांगितल्यास बरे. नाही तर केंद्रातले दुखणे म्हणजे दुष्ट प्रवृत्तींचा कढ, घरचे दुखणे मात्र सांध्यांतले वंगण कमी झाल्याचे लक्षण, अशी भलावणी केंद्र करते आहे, असा विचार कोणाच्या मनात येऊ शकतो.

मुळ लेखात श्री. जोशी यांनी जे घडले त्याबद्दल त्यांच्या मनात आलेले प्रश दिले आहेत. तेच खरे आहे असा दावा कोठेहि नाहि त्यामुळे ह्या चिकित्सेची गरज नव्हती असे वाटते. असो. हा लेख (खरंतर मुळ लेखाला प्रतिसाद)फारसा पटला नाहि..

इच्छा आणि वेळ जुळून आली तर विस्तृत प्रतिसाद देईन
ऋषिकेश
------------------
आयुष्य हे चुलीवरल्या कढईतले कांदेपोऽहे

विपश्यनेचा अनुभव हा अनुभुती ठरावा. त्यामुळे त्यात व्यक्तिसापेक्षता येते. श्रद्धा अंधश्रद्धांच ही असेच आहे. समज गैरसमज हे शेवटी आकलनावर ठरतात.

आम्रफलाशी कर्तव्य असावे, बीजाचे काय बरे काम असावे?

आम खानेसे मतलब पेडसे क्या लेना देना? अशा अर्थाने जर घेतले. तर बरे वाटण्याशी मतलब उपचाराच्या शास्त्रीयतेशी रोग्याला घेणे देणे नाही. हा रोग्याच्या मानसिकतेशी संबंधीत गोष्ट आहे. जेव्हा वेदना असह्य होतात त्यावेळी वेदनाशामक ही बाब महत्वाची ठरावी.पण वेदनाशमन म्हणजे रोगाचा समूळ परिहार नव्हे. प्लासिबो जसे काम करते तसे विपश्यना देखील करु शकते हे मान्य. अश्रद्ध माणसात श्रद्धा उत्पन्न करणे वा श्रद्धाळु माणसात अश्रद्धा उत्पन्न करणे हे अवघड असते.
बदल हा अनुभवातून होतो. ' मिलिंद जोशी अश्रद्ध आहेत परंतु अनुभव न घेताच बोलणे त्यांना मान्य नाही म्हणुन् ते स्वत: असा प्रयोग करुन बघतात व आलेला अनुभव ते तो सांगतात इतकेच.' असे आम्ही म्हणालो तर ते किमान आम्हाला स्वत:ला मान्य आहे. वैज्ञानिक दृष्टीकोणातुन विपश्यना कडे कसे पाहता येईल? हा वेगळा विषय ठरावा.
प्रकाश घाटपांडे

मी स्वतः विपश्यनेचे ५ शिबिर केले आहेत. ( ९२-९४ च्या दरम्यान.) व्यक्तिशः मला विपश्यनेचे तंत्र आवडते / भावते. जेंव्हा जेंव्हा शक्य असेल तेंव्हा मी इतरांनी विपश्यनेला जावे असा सल्ला देत असतो.

मिलिंद जोशी यांचे कथन ऐकुन मी विलक्षण अस्वस्थ झालो आणि त्यांच्या लेखावर "प्रचंड अपयश" असा प्रतिवाद देऊन मो़कळाही झालो. पण हा प्रतिसाद योग्य नाही याचीही जाणीव मला होतीच.

काल मला परत मरकळच्या आश्रमात जाण्याची संधी मिळाली. कालच एका शिबिराचा समारोप झाला होता. तेथे काही नव्या -जुन्या शिबिरार्थींशी गप्पा मारण्याचाही योग आला.

बर्‍याच वेळेस दुसरे शिबिर केल्यानंतर असे वाटते की अगोदरच्या शिबिरापेक्षा दुसर्‍या शिबिरात या तंत्राचा उलगडा बर्‍यापैकी झाला आहे. असे शिबिर आणि साधना नियमित केल्यानंतर हे तंत्र समजत जाते. या उलट असेही ऐकण्यात आले आहे की वर्षोनुवर्ष शिबिर करुनही काही लोकांना मुलभूत तंत्र समजत नाही किंवा त्यांच्या अपेक्षा चूकिच्याच असतात.

हाच अनुभव मला आर्ट ऑफ लिव्हिंगच्या दोन अभ्यासक्रमात आला होता. ( बेसिक आणि प्रगतचा अभ्यासक्रम).

मिलिंद जोशी यांनी हे तंत्र ५०% जरी आवडले असेल तर परत काही काळावधीनंतर एक शिबिर करावे आणि आपल्या आजच्या मताकडे पुनर्विचारार्थ ठेवावे.

मिलिंदनी आपले मत मांडण्यास जसा उताविळपणा केला तसा माझ्याकडूनही झाला आहे असे वाटते. असो, सर्वेनो सुखिनोसन्तु अर्थातच भवतु सब्ब मंगलम्.

मन आणि शरीराचा अतुट असा संबंध आहे. मनाच्या विकारांचे प्रकटीकरण शरीराच्या संवेदनात व्यक्त होते. हाच विपश्यनेचा गाभा आहे. पूर्वीही अंग दुखत असे, तेंव्हा आपण अंगदुखी म्हणून पाहत असतो. विपश्यनेच्या सत्रातही अंग दुखते, ते आपण तटस्थ आणि साक्षीभावाने पाहत असतो. संवेदना बदलत जातात. जगातली कोणतीही गोष्ट क्षणिक आहे हे तत्वज्ञान आपल्या मनावर ठसत जाते. येथे कोणताही तर्क नाही, कोणताही आग्रह नाही, केवळ अनुभुती आणि प्रत्यक्ष ज्ञान.
आवडले!
हे सुंदर आहे. काही गोष्टींचा ठसा विशिष्ट प्रकारेच घ्यावा यात् संशय नाही.

आपला
गुंडोपंत

मला आणि माझ्या सहनिवासिनीला ते मौन वैगरे झेपणारे नव्हते. आम्ही अखंड गप्पा मारायचो, भरपुर खादाडायचो आणि कुठलीही गोष्ट अजिबात गांभिर्याने करायचो नाही.

पण तिला शेवटच्या तीन दिवसात सतत एकच स्वप्न पडायचे - ती वाळवंटात चालली आहे आणि दुरून लोकसंगीताचे सुर ऐकू येत आहेत. ते संगीत तिने कधीच ऐकले नव्हते.

मात्र तिथल्या गुरुंनी सांगितले की तिला पूर्वजन्मीची आठवण येत आहे. आता ह्या गोष्टीचे वैज्ञानिक विश्लेषण कसे काय करायचे? हे जर खरे असेल तर नक्कीच विपश्यनेत काही तरी प्रचंड ताकद आहे.
_______________________________________________
भो भद्र कृतं मौनं कोकिलैर्जलदागमे ।
वक्तारो दर्दुरा यत्र तत्र मौनं हि शोभनम् ।।

जवळ जवळ १५ वर्षांनतंर या महिन्याच्या पूर्वाधात पुण्यामध्ये स्वारगेट जवळ मी विपश्यनाचे सहावे शिबीर केले. एक काळाचा टप्पा म्हणून सुद्धा मी या शिबीरात विचार करत होतो. माझेच लेख, प्रतिक्रिया मी वाचल्यानंतर मी किती वरवरचा विचार करत होतो हे समजले.

सुदैवाने या शिबीरात अजून खोलवर जाता आले याचा मला आंनद वाटतो.