मी आमच्या लग्नात ८०% पत्रिका मराठीमधे आणि २०% पत्रिका इंग्रजीत छापलेल्या होत्या. मी नि माझ्या बायकोने आपापल्या ऑफिसमधील सहकार्‍यांना आणि अमराठी मित्रांना इंग्रजीत पत्रिका वाटल्या होत्या.

यामुळे मी बौद्धिक गुलामगिरी केली किंवा सांस्कृतिक शरणागती स्वीकारली असे मला वाटले नाही. इंग्रजी पत्रिकेचा मसुदा इंग्रजीत शिकलेल्या माझ्या एका प्राध्यापक मित्राकडून तपासून घेतला होता. अर्थात एक गोष्ट सांगितली पाहिजे की आमची पत्रिका इतकी वैचित्र्यपूर्ण नव्हती. बर्‍यापैकी परंपरागत मसुदा असणारी पण गुळगुळीत कागदावरची होती.

अर्थात माझ्या लग्नाच्या काळी मराठी साईट्स् नव्हत्या. नाहीतर माझीही पत्रिका इन्टरनेट वर आली असती असे आता वाटते :-)

मिलिंद बोकील यांचे इतर लेखन पाहता त्यांनी कोठे जनरलायझेशन केले आहे असे जाणवत नाही. किंबहुना इंग्लिशमधील शुभेच्छापत्रे होतीच की. (कदाचित शुभेच्छापत्र ही संकल्पनाच इंग्लिश असावी). मात्र बोकील यांना असे का लिहावेसे वाटले असावे हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करत आहे.

पुण्यात यापुढे गृहप्रवेश,वास्तु-शांती, दुःखद निधन, दशक्रिया विधी वगैरे या पत्रिकाही इंग्लिशमध्ये येतील असे वाटते का?

सर्वप्रथमः आमच्या लग्नाच्या पत्रिका देखील वर मुक्तसुनीतने म्हणल्याप्रमाणे ८०-२० होत्या... कॉम्बो म्हणून नाही तर व्यावहारीक गरज म्हणून. त्यात ज्यांना मराठी येत नाही अशा अमराठींना इंग्रजी पत्रिका दिल्या होत्या. त्यात मराठीचा (आंधळा) अभिमान वगैरे जसा हेतू नव्हता तसेच इंगजीचा अतिरीक्त वापर त्याचे अतिरीक्त सुप्त आकर्षण नसल्याने तसेच त्यासंदर्भातील न्युनगंड नसल्याने झाला नाही असे म्हणावेसे वाटते. अर्थात हे वैयक्तिक झाले. जर कोणी इंग्रजीच पत्रिका काढल्या तर त्याला बौद्धिक गुलामगिरी अथवा सांस्कृतिक शरणागती म्हणणार नाही बर्‍याचदा त्यात न्यूनगंड जरी असला तरी.

आता शुभेच्छापत्रांसंदर्भातः मला चांगले आठवतेय की लहानपणी आम्ही दिवाळीच्या वेळेस पोस्टकार्डावर मराठीत लिहून, चित्र काढून पाठवायचो. इंग्रजी शुभेच्छापत्रे पाठवल्याचे आठवत नाही, इ-मेल्स मात्र (हॅपी दिवाली) अनेकदा पाठवल्यात (अथवा इकडून तिकडे सरकवल्यात). आता शुभेच्छा देतो कार्डवगैरे देण्याच्या भानगडीत पडत नाही. लहान मुलांच्या वाढदिवसासाठी पण एक छान चालीतील संस्कृत अर्थपूर्ण काव्य चिन्मय मिशनच्या स्वामी तेजोमयानंदानी केले आहे आणि येथे अनेकांना "हॅपी बर्थडे टू यू" बरोबर ते पण म्हणताना ऐकले आहे.

बोकीलांच्या लेखातील एक गोष्ट मला खटकली ती म्हणजे परत उगाच मधे जात आणणे. येथे या बाबतचे माझे विचार माहीत असल्याने त्याबद्दल मी पुनरुक्ती करण्याचे टाळतो, पण इतकेच म्हणायचे आहे, की जर भारतातील हिंदू समाजासंदर्भात जातीवरूनच बोलयचे असेल तर ते ऐतिहासीक चर्चेत समजू शकेल पण वर्तमानकाळात जेंव्हा जातपात न पाळण्याबद्दल प्रोत्साहन देण्याऐवजी असले काही कुठल्याही जातीवरून लिहीले गेले तर ती अधुनिकरीत्या बोकीलांसारख्यांची संस्कृतीतील चुकीच्या रुढींच्या समोरील शरणागती अथवा बौद्धीक नसली तरी मानसीक गुलामगिरी ठरते असे वाटते.

मला तर पहिली पत्रिका जाम आवडली बॉ!
बाकी पत्रिका छापा/छापू नका/ मराठीत छापा/इंग्रजीत छापा अगदी संस्कृतमधे छापलीत तरी उत्तम.. फक्त जेवणाचा मेनू मस्त असला पाहिजे ;)

ऋषिकेश
--------------------------
उदरभरण आहे जाणिजे लग्नकर्म

लग्न-समारंभ यासाठी काय करावे हा प्रत्येकाच्या आवडीचा, कुवतीचा प्रश्न आहे. कदाचित भविष्याचा विचार केला असावा. भविष्यात मराठी वाचता येणारे नसतील तर? अथवा ज्यांचे लग्न झाले त्यांच्या मुलांच्या लग्नाच्यावेळी आमच्या लग्नाची पत्रिकअ अस दाखवलं तर मराठीची अवस्था फार चांगली असणार नाही या विचारांनी आत्ताच इंग्रजी पत्रिका छापायची इच्छा. दुरदृष्टी काय वाईट? :)
बोकिलांचे मुद्दे बरोबर असतील सुद्धा आणि तुझे आवाहन सुद्धा योग्य आहे. पण कदाचित ज्या बोकिलांना तु प्रमाणपत्र देतो आहेस त्यांना जात काढायला नको हे कळायला नको?
पत्रिका इंग्रजीमध्ये काढल्याने अथवा न काढल्याने फारसा फरक पडत नाही असे मला वाटते. वर इथल्या मिलिंदांनी जे मत मांडले आहे त्याच्याशी मी सहमत आहे.
जुन्या परंपरांना न सोडता नव्याला जवळ करायचा अट्टाहास, तो सुद्धा लग्ना सारख्या पारंपारीक गोष्टीत, हे देखील एक कारण असु शकेल. तसे म्हणायचे झाले तर आयडिया सेल्युलरने जी जाहिरात केली आहे कि आजोबा म्हणतात थँक्यु गॉड... वगैरे ते तरी कितपत बरोबर आहे. हि देखील सांस्कृतीक दिवाळखोरी नाही का? शिक्षणाचाच प्रसार करायचा तर आकडेमोड करताना दाखवा ना? थँक्यु गॉड... वगैरे कशाला? त्यावेळी बोकिल आणि तत्सम लेखक कुठे जातात? येथे सॉफेस्टिकेटेड शरणागती चालते. पण एखाद्या बदलत्या गोष्टी विषयी झोडपुन काढायचे असेल तर हल्ली सर्वांचे सावज एकच असते - सुशिक्षीत मध्यमवर्ग. कारण संस्कृती जपण्याचे कर्तव्य याच लोकांचे आहे हा सगळ्याचा समज (कि गैरसमज) आहे.

चर्चेत मत मी देणार नाही. कधी कधी चर्चा करायचा मला खूप कंटाळा येतो. ;-)
पण ढकलपत्रातून ही भन्नाट निमंत्रणपत्रिका मला आली होती. कशी वाटते? आधी फोटू दिसत नव्हते. आता दिसतील बहुतेक.

-सौरभदा.
==================

'प्रत्येक प्रियकरानं आपापली प्रेयसी मारुन टाकून तिच्या कातड्याचा डफ करुन त्यावर प्रेमगीतं म्हणावी. एरव्ही नुस्तं प्रेम हे ठीक आहे.'

लग्नपत्रिका कोणत्या भाषेत छापाव्यात हा सर्वस्वी वैयक्तिक मुद्दा आहे हे पूर्णपणे मान्य आहे. मात्र हळुहळु होणाऱ्या या बदलांबाबत आपण निदान चर्चा तरी करू शकतो, यामागचा कार्यकारणभाव समजून घेऊ शकतो यासाठी ही चर्चा करावीशी वाटते.

बोकील यांनी एअरटेलच्या थ्यांक्यू गॉड या जाहिरातीचे कुठे समर्थन केले आहे असे दिसत नाही. त्यामुळे त्यांना ही जाहिरात मान्य असेल किंवा नाही याबाबत आपण फक्त अंदाज बांधू शकतो. (माझ्या मते ती जाहिरात हेदेखील सांस्कृतिक शरणागतीचे उदाहरण आहे.) मात्र अशा प्रत्येक ठिकाणी लेख लिहिणे हे गैरसोयीचे वाटते.

बोकीलांनी मांडलेला मुद्दा असा आहे की जर एखाद्या लग्नाला विशिष्ट मराठी जातीबाहेरचे कोणी येणार नसेल - जे सगळीकडेच होते त्यात काहीही वाईट नाही. - तर त्या लग्नांच्या पत्रिका इंग्लिशमध्ये छापणे ही दिवाळखोरी आहे. जे मला संपूर्ण मान्य आहे. येथे विकास आणि मुक्तसुनीत यांनी त्यांच्या पत्रिकांची आकडेवारी दिली आहे. त्याबद्दल त्यांचे आभार.

मी आजपर्यंत ज्या इंग्लिश पत्रिकांच्या लग्नांना गेलो होतो त्या (आंतरभाषक वगळता इतर) लग्नांमध्ये मला १ टक्क्यांहून अधिक इतर भाषिक दिसलेले नाहीत. (म्हणजे सामान्यतः ५००-६०० लोकांपैकी इतरभाषक लोक ५० पेक्षाही कमी.) मी वर दिलेल्या नदीकाठच्या लग्नात १०००हून अधिक माणसे होती मात्र मला तेथे कोणी इतरभाषक दिसले नाही. (हे सामान्य निरीक्षण आहे. मी तेथे सर्वेक्षण केले नाही)

पुण्याच्या ब्राम्हणांची भाषा ही प्रमाणभाषा म्हणून ओळखली जाते. किंबहुना मराठी समाजाचे सांस्कृतिक नेतृत्त्व त्यांच्याकडे आहे (असे म्हणतात). येथे पुण्याच्या ब्राम्हणांचे त्यांनी दिलेले उदाहरण हे जातीवाचक म्हणून न घेता प्रातिनिधिक म्हणून घ्यावे. मूळ मुद्दा हा बोकील यांनी या लेखात उच्चवर्गीय-उच्चवर्णीय यांच्या भाषाविषयक भूमिकेबाबत नाराजी व्यक्त केली आहे. आणि पॉलिटिकली इनकरेक्ट वाटत असले तरी त्यांच्या ह्या निरीक्षणाशी मी सहमत आहे.

मला या सांस्कृतिक दिवाळखोरीवरून कुठेतरी वाचलेले नेमाडे असे मत आठवले. "वेशभूषेतला सर्वात महत्त्वाचा, आकर्षक आणि डौलदार दिसणारा भाग म्हणजे डोक्यावर घालतो तो. आधी कोशा, फेटा, पगडी, टोपी, मुंडासे असे वेगवेगळे प्रकार डोक्यावर घालत. आता संपूर्ण अशिक्षित समाज वगळता फारसे कोणी हे घालत नाही. आपल्याकडच्या उष्ण वातावरणाला सोयीचे धोतर वगैरे कपडे आपण टाकून दिले. उन्हापासून बचाव करणारी डोक्यावरची वस्त्रप्रावरणे सोडून दिली. हे सर्व करण्यामागची कारणे अशी काय असावीत."

आईवडिलांना 'मम्मी पपा' म्हणणार्‍यांचे प्रमाण उच्चशिक्षितांपेक्षा अल्पशिक्षितांमध्ये अधिक आढळते.

(अमराठी मित्रमंडळींना देण्यासाठी काही पत्रिका तरी इंग्रजीत काढणे आवश्यक असते. )