मानवाला आपण पहातो त्याची स्मृती रहावी म्हणून रेखाटन करावे अशी ऊर्मी पुरातन काळापासून होती. ज्यावेळी लिपीच काय भाषासुध्दा निर्माण झाली नव्हती तेव्हा देखील त्याने आपल्या राहत्या गुहेत तो ज्याची शिकार करत होता त्या जनावरांची चित्रे काढली.कालानुसार कलेत सुधारणा होत गेली. पाश्चिमात्य व पौर्वात्य चित्रकला निरनिराळ्या दिशेने विकसित झाल्या. नैसर्गिक रंग व सरस, डिंक यांच्या वापरापासून सुरवात होऊन आज सिन्थेटिक रसायनांचा वापर वाढत आहे. आज भारतात पाश्चिमात्य शैलीचा प्रभाव दिसून येतो. शैली कोणतीही असली तरी एक गोष्ट प्रामुख्याने जपली गेली ती ही की प्रत्यक्षात काय दिसते त्यापेक्षा चित्रकाराला काय " भावले " ते महत्वाचे ! फ़ारच थोडे चित्रकार असे निघाले की ज्यांनी चित्रे हुबेहुब काढली. कलाकाराला "आत " काय दिसले ते महत्वाचे. बहुतेक निसर्ग चित्रात झाडाची पाने हिरव्या रंगाचे ठिपके असतात. चित्रकाराला काय पाने दिसत नाहित ? पण त्याला मह्त्वाचे वाटते ते चित्रातील त्या जागेवर असलेल्या रंगाचा सर्व चित्रावर होणारा परिणाम. व्यक्तीचित्र काढताना व्यक्तीमत्व महत्वाचे, भावना महत्वाच्या. हुबेहुब कान किंवा गाल महत्वाचे नाहीत तर व्यक्ती तत्वज्ञ आहे, कलाकार आहे, अधिकारी आहे असे दाखवता येणे ही कलाकाराची कसोटी ! हे परत रेषा व रंग यांनी प्रगट करावयाचे. निळ्या रंगाचा माणूस कोणी पाहिला आहे ? अनेक चित्रकार चेहरा रंगवतांना निळा रंग वापरतात. चित्रे सगळ्यांना काढता येतात, कलाकार " दशसहस्रेषु ". हातात ब्रश व रंग असलेल्या कलाकाराची ही कथा तर हातात फ़क्त एक यांत्रिक डबडे असलेल्या छायाचित्रकाराचे काय विचारता ? सादरीकरण [Documentation] करावयाचे असेल तर छायाचित्रकार नक्कीच आघाडीवर असणार हे उघड आहे पण ज्यावेळी फ़ोटो हा चित्र म्हणून पहावयाचे /काढावयाचे असते तेंव्हा चित्रकारांनी शेकडो वर्षात जमविलेल्या ज्ञानाची ओळख करून घेणे उपयुक्त ठरेल. चित्रकलेचे आचार्य विद्यार्थ्याना जे सांगतात ते आपण किती उपयोगात आणू शकतो ते पाहू.
१] घरात माणसाचा फ़ोटो काढताना खिडकीतून येणारा प्रकाश उत्तम. ती एका कडेला असावी. भरीला[fill] , दुसऱ्या बाजू उजळवण्याकरिता दरवाजा,रेफ़्लेक्टर इत्यादी उपयोगात आणा.
२] कॅमेरा आणि व्यक्तीची उंची समान असावी. वरून किंवा खालून काढलेले फ़ोटो बेकार दिसतात. उदा. कमरेखालील उंचीवर कॅमेरा ठेऊन एक फ़ोटो काढा.किती घाण दिसते कळेल.
३] पर्स्पेक्टिव बरोबर यावे म्हणून फ़ोकल लेन्थ ७० ते ९० वापरा. गरज पडली तर थोडे मागे जा.
४] बऱ्याच वेळी अगदी समोरून काढलेल्या फ़ोटोपेक्षा थोडा बाजूने काढलेला फ़ोटो चांगला दिसतो. कॅमेऱ्याची जागा बदलून बघा.दोन कान, दोन डोळे दिसलेच पहिजेत असा पासपोर्ट फ़ोटो काढणे कमी करा.
५] लक्ष वेधून घेणाऱ्या अवांतर फ़ालतूक गोष्टी काढून टाका. शक्य नसेल तर पोस्ट प्रोसेसिंगमध्ये त्या गोष्टी नाहिश्या करा.
६] पार्लरमध्ये जाऊन केलेला मेक-अप पाहिजेच असे नसले तरी नीटनेटकेपणाचा आग्रह धरा. कपाळावरील व नाकावरील तेलकटपणामुळॆ चकचकीत स्पॉट येत नाहीत ना बघा.
७] टक्कल असेल तर कॅमेरा थोडा खाली घ्या.१-२ इन्च उंची कमी केलीत तरी फ़रक पडतो.
८] नाक रुंद असेल तर मान थोडी वळवावयास सांगा.
९]चेहऱ्यातील सर्वात महत्वाचा भाग डोळा. फ़ोटो काढताना मुद्दाम लक्ष द्यावे. कोठे पहावे, कसे पहावे याबद्दल सुचना करा.
१०] ताठ बसावयास/उभे रहाण्यास सांगा.
आता घराबाहेरचे फ़ोटो.
१] निसर्ग चित्रे काढताना वाईड लेन्स वापरणॆ उपयोगी पडते. पाहिजे तर नंतर क्रॉप करा/ एन्लार्ज करा.
२] इमारती,झाडे, धबधबे पळून जात नाहित. जागा बदलून,बाजूला,मागे पुढे सरकून, फ़ोकल लेन्थ बदलून व्हु-फ़ाइंडरमध्ये काय दिसते ते काळजीपूर्वक अभ्यासा. साध्या डोळ्याना दिसणारे आणि व्हू-फ़ाइंडरमध्ये दिसणारे यात फ़रक असतो.
३] पॅनॉरॉमिक व्हू ३५ च्या वाईड लेन्सनेही मिळत नाही. त्याकरिता थोडे वळत-वळत ३-४ फ़ोटो काढावे लागतात. तेही शिकून घ्या.
४] क्षितिज आडवे [horizontal] येईल असा कॅमेरा धरा. उभ्या वस्तू आपोआप बरोबर येतात.
५] उंच वास्तूचा फ़ोटो काढताना शेजारी एखादी व्यक्ती असेल तर उंचीचा अंदाज येतो. याचा विचार पुढच्या लेखात आहे.
६] निसर्ग आणि व्यक्ती दोघेही फ़ोटोत असतील तर महत्वाचे कोण त्याचा आधीच विचार करा.
७] झाडे, इमारती पळत नाहित, पण सुर्य सारखाच जागा बदलत असतो. त्याचा प्रकाश बदलतो, सावल्या आपल्या जागा बदलतात. थोडेसे ढग बराच फ़रक पाडू शकतात. सर्व
शक्यतांचा विचार करा.
८] जेंव्हा फ़ोटोत जमीन/पाणी व आभाळही असेल तेंव्हा क्षितीजाची रेष फ़ोटोच्या मध्यावर येणार नाही याची काळजी घ्या.ज्याला महत्व द्यावयाचे त्याला जास्त जागा द्या.
९] आपण खिडकीतून जास्त वेळेला बाहेर बघतो.त्यामुळे नकळत चौकटीची सवय झालेली असते. बाहेर फ़ोटो काढताना खिडकी नसली तरी एखाद्या झाडाचा बुंधा व आडवी फ़ांदी फ़ोटोत घ्या. यांचा चौकटीसारखा उपयोग करता येतो.यामुळे 3D चा आभास निर्माण होतो.
१०] निसर्ग चित्रात लांबवरचे फ़ोटो घेताना दोन घ्या. पहिल्यात सगळे शार्प येईल असे बघा व दुसऱ्यात जवळच्या वस्तूवर फ़ोकसिंग करून मागच्या मुद्दाम अस्पष्ट करा. मग निवड करा.
चित्रकार दुसऱ्या पध्दतीचा वापर करतात. तुम्हाला काय आवडते ते तुम्हीच ठरवा.
११] काही वेळा तांत्रिक गोष्टींमध्येच वेळ जातो आणि ’ निसटून जाई संधीचा क्षण ’ अशी पाळी येते. असे वाटले तर पहिल्यांदी फ़टाफ़ट फ़ोटो काढा.तंत्रशुध्द फ़ोटो शक्य असेल तर नंतर.
बऱ्याच गोष्टी सांगावयाच्या राहिल्यात, पण केंव्हा तरी थांबावयास पाहिजेच ना. काही शंका असल्या वा माहिती पाहिजे असेल तर अवष्य विचारा.

[ फ़ोटो काढताना बऱ्याच लोकांना ’टेन्शन’ येते. ब्रॅकेटिंग उपयोगी पडते. किंवा आपणच चुकलो आहोत असा आव आणून लगेच दुसरा फ़ोटो काढा. निदान नंतरचा चांगले येणे शक्य .]

शरद