तुमचे विचार काय आहेत? आणि येथे सुतार म्हणजे नक्की काय समजणे अपेक्षीत आहे?

म्हणजे नेमका कोणता रंग? केशरी रंगाची छटा असेल तर त्या रंगाचा लांडगा असणे शक्य आहे परंतु ऋचा रुपकाप्रमाणे वापरली गेल्याचा संशय येतो आहे तेव्हा तुमचे विचार कोणते?

सदर ऋचेचा संदर्भ कळाला नाही.
म्हणून शोधले तेव्हा ही ऋचा 'त्रिता' नामक ऋषीने 'विश्वदेव' देवतेची करुणा भाकण्यासाठी म्हटल्याचे आढळले.
एकंदरीत त्रिता ऋषी एकदा विहीरीत पडला असता त्याला बाहेर पडता येईना. तेव्हा भयाने व्याकूळ होऊन
त्याने हे करुणा-नवदशक (करुणाष्टकाच्या चालीवर) म्हटले असावे असे दिसते.

पृच्छकाला या ऋचेत काही गूढार्थ दिसला तसा मला दिसत नाही.
(माझे संस्कृतचे ज्ञान पुज्य आहे. (शून्य या अर्थी, पूजनीय नव्हे... ;))
सदर ऋचेतील वृक या शब्दाचा अर्थ चंद्र असाही घेऊन काही वेगळा अर्थ लावला आहे असे आढळले.

या विषयवरील काही मौलिक व काही अवांतर चर्चा येथे वाचता येईल'

धन्यवाद...

तात्या.
न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!

दुवा वाचला. ह्या दुव्यावरील सर्व प्रतिक्रिया खिल्ली, उपहास, व्यंग (हास्य म्हणण्याचा धीर होत नाही म्हणून हा शब्द वापरला) इ. स्वरुपाच्या होत्या. टीका करायला हरकत नाही पण ती सकस हवी. ज्या श्लोकाचा अर्थ कळत नाही त्याला मूर्ख ठरविणे हे "कोल्ह्याला द्राक्ष आंबट" ह्या प्रकारात मोडतो. असो. त्या जालस्थळाचे कदाचित् व्यंग हेच वैशिष्ट्य असेल.

पण मी आपले ह्या जालस्थळावरील इतर लेख व प्रतिक्रिया वाचल्या आणि माझा मलाच
धक्का बसला. आपण भारतीय संगीताशी स्वत:ला संबंधित म्हणवता पण भारतीय संगीत
मनाची कवाडे उघडते अशी माझी समजूत आहे. मात्र संस्कृतच्या संदर्भातील आपली आत्ता
पर्यंतची विधाने ही केवळ पूर्वग्रहदूषित, हेटाळणी, उपहास व खिल्ली ह्या स्वरुपाची आहेत.

आपल्याला त्यातच आनंद वाटत असेल तरी त्याला माझी काही हरकत नाही. कारण कोणाला कशात आनंद वाटावा ह्या ज्याचा त्याचा वैयक्तिक प्रश्न आहे पण त्यामुळे आपण स्वत:चेच हसू करून घेत आहोत ह्याचेही भान असू द्यावे.

मुळांत मुद्दा असा आहे की ज्या विषयांत आपल्याला कळत नाही त्यावर सतत बोचरी टीका
करून आपण काय मिळवता? ह्या बाबतीत उस्ताद अमजद अली खान ह्यांची विनम्रता लक्षात घेण्याजोगी आहे. एकदा माझ्या एक परिचित त्यांच्या मागे तंबोरा साथीला बसल्या होत्या. मैफिल संपली आणि उस्ताद अमजद अली खान ह्यांनी कोमल आवाजात विचारले, “क्युं बेटी मैने ठीक बजाया ना?” ज्या विषयात लोक उस्ताद अमजद अली खान ह्यांना गुरु समजतात त्या विषयातील त्यांचा निगर्वीपणा हा कौतुकाचा
विषय आहे (ते स्वत:ला अजुन सुद्धा सरोद वादन क्षेत्रात विद्यार्थी समजतात).

ह्या पार्श्वभूमीवर आपल्या संस्कृत विषयावरील सर्व प्रतिक्रिया हास्यापद ठरतात.

आता माझेच बघा, मला संस्कृत हा विषय सोडला तर इतर विषयात ज्ञान बेताचे आहे म्हणून मी इतरांची मते लक्षात घेतो. उगाच लुडबुड करत नाही. ह्याच काय पण तुम्हाला
इतर कुठल्याही जालस्थळावर मी इतर विषयांत चांगली अथवा वाईट अनावश्यक
टीका करताना दिसणार नाही.

खरेतर तुमचा आणि माझा परिचय नाही त्यामुळे तुमच्यावर ही वैयक्तिक टीका म्हणता
येणार नाही. पण "अति झाले आणि हसू आले" हिच गत झालेली आहे. माकडचेष्टा असलेली सर्कस माणूस १-२ तास बघू शकतो पण त्यालाही एक मर्यादा असते म्हणून हा लेखन प्रपंच.

जरा लहान तोंडी मोठा घास घेतला असेल तर क्षमा करावी आणि मनात वैयक्तिक स्वरुपात
किल्मिष ठेऊ नये ही प्रार्थना.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

उपक्रमावरील ज्ञानकण वेचण्यास आम्ही नेहमीच तत्पर असतो.

सर्व प्रथम अभिनंदन.

हा श्लोक म्हटले तर अगदी सोपा आहे.

समजा, ते ऋषी आपणच आहात. आपण नेहेमीच्या वाटेने जात आहात. दोन - तीन
शक्यता १) रुळलेल्या वाटेने जाणे २) वाट चुकणे. तंद्रीत भरकटत जाणे. ३) मुद्दाम अप्रचलित वाट चोखाळणे.

लांडगा हल्ला करणे हे रुपक - हल्ला कोण करतो तर शत्रु.
हा शत्रु जसा बाह्य असू शकतो तसा अंतर्गत सुद्धा असू शकतो. कोण असू शकेल हा दबा धरून बसलेला शत्रु?

लांडग्याचा रंग - अरुणी.

अरुण म्हणजे सूर्याचा सारथी. उगवत्या सूर्याला सुद्धा अरुण म्हणतात (आठवा : अरुण उगवला, प्रभात झाली उठ महागणपति) त्यावेळी आकाशाचा रंग लालसर, पिंगट असतो.

असा हा अरुणी लांडगा आपल्याला गवतात ओळखू येणे कठिण. तो दबा धरून बसतो.
सावज टप्प्यात आलेले दिसले की तो चोर पावलाने येऊन भक्ष्यावर उडी मारतो.

असा विचार करीत गेले की उत्तरे पटकन सापडतील.

(सध्या वृक = चंद्र ह्या दृष्टीने पण विचार चालू केला आहे.)

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

वृक = चंद्र या दृष्टीने विचार कसा काय होऊ शकतो? वृक = चंद्र असाही अर्थ आहे का?

संस्कृत शब्दकोशात वृक म्हणजे कोल्हा किंवा लांडगा असाच अर्थ दिला आहे.

मात्र विसुनानाजींच्या प्रतिक्रियेत "वृकचा अर्थ चंद्र असाही एका लेखकाने
लिहिल्याचे" लिहिले गेले आहे. म्हणून त्या दृष्टीने विचार चालू आहे असे म्हटले.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

ऋजु, हे सुभाषित जरा वेगळ्या क्रमाने लावले तर..?
म्हणजे अरुणो मा चा अर्थ 'अरूण अशा रंगाचा मी एकदा वाटेने चाललो असताना वगैरे वगैरे.... असा अर्थही घेता येऊ शकेल का? तो घेतला तर एकदम सोपे होउन जाईल बहुतेक!

आणि 'निचाय्या तष्टेव पृष्ठयामयी' याचा विग्रह काय होतो? (संस्कृत विग्रह करुन बरेच दिवस झाले. :-)

तोपर्यंत गोंधळ वाढवण्यासाठी हे काही शब्दार्थ देतो.

उज्जिहान (वि.) = वर येणारा, उदय पावणारा
वृकः = लांडगा, तरस, कोल्हा, कावळा, घुबड, उंदीर, क्षत्रिय!

अरुण
(वि.)=तांबूस, पिंगट धुरकट
(पु.)= तांबडा रंग,पहाटेचा तांबूस प्रकाश, सूर्यसारथी( तुम्ही सांगितल्याप्रमाणे), सूर्य ,रक्तपिती (बहुधा जळू!), तांबडी कण्हेर,हिमालयाचे शिखर, माघ महिन्यातील सूर्य
(नपु.)= तांबडा रंग, सोने , केशर
(घरातल्या शब्दकोशाचा वापर तरी झाला. :-)

बाकी वरचा 'तो' प्रकारही वाचला आणि कर्णांच्या 'उपक्रमावरील ज्ञानकण वेचण्यास आम्ही नेहमीच तत्पर असतो.' या वाक्याशी १००% सहमत!

-सौरभदा
============

Artificial Intelligence is no match for Natural Stupidity! ;-)

वृक या शब्दाचा अर्थ चंद्र असा घेऊन अर्थ काढल्याचा संदर्भ वर दिला होता. पण का कुणास ठाऊक तो दुवा आता उघडत नाही. असो.

पण त्याच्याही पलिकडे -
ही ऋचा फारच महत्त्वाची दिसते. विहीरीत पडलेला त्रिता ही अशी एक मिथक कथा आहे जी अवेस्ता आणि मुस्लिम लोककथांमध्येही आढळते.
शोध आणि वाचन सुरू आहे.

ह्या ऋचेचा अनेक अर्थ असू शकतात असे मानण्यास प्रत्यवाय नाही. गुंडोपंत हरिभक्त ह्यांचा अर्थ मला अधिक भावला. तोच इथे देत आहे.

प्राचीन काळातील ह्या ऋषींची सर्व धडपड आत्मोन्नतिची आहे, अंधाराकडून प्रकाशाकडे जायची आहे.

तर हे ऋषी म्हणतात, देवा, मी आपल्या वाटेने जात होतो. तो अरुण रंगाचा लांडगा मला दिसला नाही. तो तर दबा धरून बसला होता आणि मला पाहताच अचानक ताठ झाला आणि माझ्या अंगावर उडी घेतली. ह्यातून ऋषी दर्शवितात की मी निर्दोष आहे.

मग प्रश्न उरतो, लांडग्याविषयीचे हे गार्‍हाणे ऋषीने देवापुढे का मांडावे? वृक म्हणजे लांडगा तसेच वृक म्हणजे वक्रता सुद्धा. वृक हे वक्रबुद्धि, दुर्बुद्धिचे प्रतिक आहे. ती माणसाला बेसावध असताना कशी पछाडते ते उठावदारपणे दर्शविले आहे.

ऋषी म्हणतो, मी उत्तम बनण्याचा, सच्चरित्र व्यक्ती म्हणून राहण्याचा आटोकाट प्रयत्न करीत आहेत. पण षड् रिपु दबाच धरून बसलेले आहेत (७-८६-६). तेव्हा हे देवांनो, माझ्यातील सद्बुद्धिचे रक्षण करा. आम्हाला सत्य आणि ऋताच्या मार्गाने न्या.

विसुनानांनी मागे एकदा विहिरीत पडलेल्या ऋषीचा उल्लेख केला आहे, जो ही आणि इतर ऋचा रचतो. ऋषी हे तर सिद्ध पुरुष. मग अशी कोणती विहिर असेल ज्यातून त्यांना बाहेर पडायला कष्ट होत असतील.

तर ही विहिर आहे अज्ञानाची, असत्याची, अंध:काराची. ऋषी वेळोवेळी एकच म्हणतात, आम्हाला ह्या अंध:कारातून वर काढा आणि सत्याचा प्रकाश दाखवा.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

ऋषी वेळोवेळी एकच म्हणतात, आम्हाला ह्या अंध:कारातून वर काढा आणि सत्याचा प्रकाश दाखवा.

ईशावास्य उपनिषदांत एक सुंदर प्रार्थना आहे –
"हिरण्मयेन पात्रेण सत्यस्यापिहितं मुखम्‌ |
तत्‌ त्वम्‌ पूषन्‌ अपावृणु, सत्यधर्माय दृष्टये ||"

"हे सूर्या, माझ्या मनांतील सत्याचे स्वरूप सोन्याच्या आवरणाने झाकले गेले आहे. ते आवरण तू दूर सार आणि मला सत्यधर्माचे दर्शन घडू दे".

हे सोन्याचे आवरण म्हणजे षड्रिपु पैकी मोह होय.

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*
संस्कृतस्य महिमवर्णनेन नास्ति साधितम् । सततसंभाषणेन तस्य जीवनं स्थिरम् ।।

सुरापान हा मनुष्याचा पुरातन टाईम पास आहे.
त्या नंतर् , अरूण रंगाचे कोल्हे, मरून रंगाचे पारीजातक, सर्व काही दिसणे शक्य आहे !!
नदीचे मुळ आणि गालीब चे गाल्गुच्चे शोधु नये हेच् खरे ! मजा घ्यावी यातच् खरी मजा आहे !!

जास्ती ब्लौगींग करणे मनुष्याला कर्महीन, निरर्थक आणि पोकळ बनवते.

ऋषी वेळोवेळी एकच म्हणतात, आम्हाला ह्या अंध:कारातून वर काढा आणि सत्याचा प्रकाश दाखवा.

रूग्वेदांतील बहुतेक ऋचा अशाच प्रकारच्या प्रार्थनांनी युक्त आहेत असे भासते खरे.

प्रश्नकर्त्याने ह्या ऋचेचा चवथा चरण - जे ह्या (१.१०५) संपूर्ण सूक्ताचे पालुपद आहे (शेवटची १९ वी ऋचा सोडून), ते का गाळले ते समजत नाही. ह्या पालुपदाशिवाय ऋचाही अर्थाविषयी अपूर्ण वाटते.
श्री देवधरांनी पालुपदाचा अर्थ - आपण माझी प्रार्थना श्रवण करा ; सर्व देवांनी माझी प्रार्थना श्रवण करावी - असा केलेला आहे. महर्षी दयानंद सरस्वती यांनी वृकः चा अर्थ - शांति आदि गुणांनी युक्त चंद्रासमान विद्वान - असा केलेला आहे. तसेच वित्तम् चा अर्थ 'जाणा, समजून घ्या' असा केलेला आहे. हे सूक्तच 'विश्वेदेव सूक्त' आहे. आणि बहुतेक ऋचा उपमा रूपके, अलंकारांनी युक्त असतात आणि म्हणून गूढ असतात, असे वाटते.
मला भावलेला अर्थ :- सूक्ताच्या इतर ऋचांत अग्नि, वरुण इत्यादिंनाही निरनिराळ्या रूपकांद्वारे हीच प्रार्थना आहे. अरुण, ब्रह्म इ. ने द्युलोक व अग्नि, रोदसी इ. ने भूलोक निर्देशित करून ही प्रार्थना केली आहे. 'पृष्टि आमयी तष्टा इव' काम (अभ्यास, उपासना) करून करून पाठीत कळा येत असलेल्या (अती वृद्ध) विद्वानाप्रमाणे अशा सूर्याने (प्रकाश, तैजस, विद्या) माझ्याकडे हळू हळू चाल केली. तसेच ह्या आधीच्या (१७ व्या) सूक्तात त्रित् विहीरीत (कूप) पडला म्हणजे अद्न्यानरूपी अंधकारमय कूपात पडला. त्याने हाक मारली ती 'विद्या' प्रदान करण्यासठी. आणि ती हाक बृहस्पतीने ऐकली. (म्हणजे ऐकून त्यावर कृपा केली). आणि उठसूठ बृहस्पती जर विहिरीत, विवरात, खड्ड्यात पडलेल्या माणसाकरता धावून यायला लागला (भौतिक, संसारिक प्रश्नांसाठी यायला लागला) तर ? कठीण आहे त्याच. मला तरी पचत नाही.
ऋचा लोकगीताप्रमाणे आहेत ह्याच्या पुष्ट्यर्थ काही संदर्भ मिळाले तर बरे होईल. वेद म्हणजे श्रृतींचा समूह. म्हणून त्याला संहिता म्हणतात. आणि त्या प्रद्न्यावंत ऋषिंना श्रृत झाल्या म्हणून श्रृति; आणि म्हणून त्या मानवनिर्मित नव्हेत असे परंपरेने म्हणतात. श्री व्यासांनी केले ते फक्त संपादन. श्रीव्यासांचे एकूण कार्य पाहता (व्यास ही एक पदवी असून व्यासही अनेक होते असे गृहीत धरले तरी) ते लोकगीते आणि कविता संग्रहांचे संपादन करतील असे वाटत नाही. श्रृति ज्या काळात श्रृत झाल्या त्या युगात 'हंस' हा एकच वर्ण होता. पाच सात हजार वर्षापूर्वीच्या भगवद् गीतेच्या श्लोकांचा कितीतरी विद्वान कितीतरी अर्थ काढतात. त्यातही मुख्य शिकवण काय आहे ह्यातही केवल अद्वैत , विशिष्ठ अद्वैत, शुद्ध अद्वैत, द्वैत, द्वैत-अद्वैत असे भेद दिसतात. गीतेवर निदान १९ भाष्ये आहेत. भागवतावरही ५-६ भाष्ये आहेत. पण वेदांवर एकच - सायणाचार्य. वेदांचा खोल अभ्यास करणारे गीता भावतापेक्षा कमीच. त्यातही जे काही अर्थ प्रवाह आहेत तेही सायणाचार्यांच्या भाष्यावरून. मग ऋचांचा अर्थ गूढ असण्याचीच जास्त शक्यता असणे ह्यात नवल नाही असे वाटते.

एकोहम् -

ज्ञ टंकण्यासाठी jYa वापरा.

विषयांतर होत आहे ह्याबद्दल खेद आहे, क्षमस्व. पण मला माझी भूमिका स्पष्ट करणे आवश्यक वाटते -

लोकसाहित्य म्हणजे हिणकस साहित्य असे मी सूचित केलेले नाही. लोकगीते ही रंजनाच्या आधारे एक message सूचित करणारी संस्था आहे ( पोवाडा ह्या प्रकाराप्रमाणे) हे मीही जाणतो. त्यातही क्वचित् गूढता असतेच. पण म्हणून त्याला 'श्रृति' हे संबोधन वापरता येणार नाही. माझ्या दृष्टीने वासना उद्दीपीत करण्याच्या विकृत हेतूने निर्मिलेले, मजा घ्यावी ह्या हेतूने अकारण अफवा पसरविणे, जनमानसात क्षोभ उत्पन्न होईल अशा प्रकारचे साहित्य - म्हणजे हिणकस साहित्य.

व्यासांनी सूताने सांगितलेल्या ऐकीव श्लोकबद्ध (गेय) कथा संकलित केल्या, त्यामुळे व्यास लोकगीते संकलित करणार नाहीत असे म्हणणे आश्चर्यकारक वाटते.

’पुराण' ह्या शब्दाचा एक अर्थ आहे पुरातन, जुना इतिहास. पुराणेदेखील व्यासांनी संकलीतच केली. निर्माण केली वा रचली नाहीत. आणि सूताकडून ऐकीव तर मुळीच नाहीत. ह्या ऐकीव कथा असत्या तर त्यांचे ज्ञानेश्वर महाराज 'अष्टादश पुराणे । तीची मणिभूषणे ॥' तसेच तुकोबाराय 'पुराणांचा इतिहास । गोड रस सेविला ॥' अशा शब्दात कौतुक करतील असे वाटत नाही. सर्वच्या सर्व पुराणे विष्णु, शंकर वा ब्रह्मदेव यांच्याकडून परंपरेने एकाने दुसर्‍याला अशा साखळीने व्यासांपर्यंत आलेली आहेत. (आणि तसे पुराणांतून उल्लेख आहेत). रोमहर्षण सूत हा व्यासांचा प्रख्यात शिष्य होता. सर्व पुराणे व्यासांकडून सूतास आली. 'प्राप्य व्यासात् पुराणानि सुतो वै रोमहर्षणः ।' (अग्निपुराण २७१) ; 'प्रख्यातो व्यासशिष्योभूत् सूतो वै रोमहर्षणः । पुराणसंहितां तस्मै ददौ व्यासो महामुनिः ॥' (विष्णु ३-६-६). इथेही 'पुराणसंहिता' म्हटले आहे. व्यासांनी वेद प्रसाराचे कार्य सुमंतु, जैमिनी वगैरेंना वाटून रोमहर्षणाकडे पुराणप्रसाराचे कार्य सोपवले. कारण त्याच्याकडे शुचि, रागद्वेष विहीन, निःस्वार्थी, वक्ता, साहित्य व शास्त्र यांत निपुणता, संगीत जाणणारा, मधुर कंठ असलेला, सर्गविसर्गादि जाणणारा हे सर्व गुण होते. अर्थात् आपल्यापर्यंत पोचलेल्या पुराणांतून बराच भाग प्रक्षिप्त आहे असेही काही पूर्वासुरींचे म्हणणे आहेच. इतिहास म्हणजे घडलेल्या वृत्ताचे चित्रण लोकांपुढे ठेवणे, त्यावर वैयक्तिक टीकाटिप्पणी न देणे हे तत्त्व वेदव्यासांनी मोठ्या कसोशीने पाळले ह्याबद्दल मतभेद आढळत नाहीत. कोणत्याही पात्राला अकारण धीरोदात्त स्वरूप दिले असे आक्षेप कुठे दिसत नाहीत. व्यासांनी स्वतंत्र रचलेले ग्रंथ म्हणजे ब्रह्मसूत्र, पातंजल योगसूत्र भाष्य वगैरे. त्यांनी लोकगीते संकलित केली नाहीत हे माझे मत.

मला म्हणायचे होते ते ऋचा गूढ का असाव्यात ह्यासंबंधात. ज्यांचा अर्थ लावण्याकरिता शिक्षा, कल्प, व्याकरण, निरुक्त इत्यादि शास्त्रे निर्माण व्हावीत ती ऋचा/सूक्ते गूढ वाटली असावीत म्हणून. लोकगीते अर्थवाही आहेत, पण त्यांची बरोबरी वेदसूक्तांशी करता येणार नाही. गायत्री मंत्र, पुरुषसूक्त, रुद्रसूक्त, गीत रामायण, तुलसी रामायण, भावगीते, अभंग हे सर्वच ’श्रृति' म्हणायचे तर 'कजरा रे, कजरा रे' देखील श्रृतीच म्हणावे लागेल.

एकोहम्

एकोहम् महोदय,
ऐश्वर्या राय, अभिषेक बच्चन अणि अमिताभ बच्चनचे, शंकर-एहसान-लॉय यांनी संगीत दिलेले गीत 'कजरा रे कजरा रे' (संस्कृतः कज्जलम् रे कज्जलम् रे) असे नसून 'कजरारे कजरारे' (संस्कृतः कज्जलिते कज्जलिते) असे आहे.
कजरारे कजरारे तेरे प्यारे प्यारे नयना....हिन्दी
कज्जलिते कज्जलिते तव सुन्दरप्रेमलनयने ! ....संस्कृत

शब्दकोशात जो मिळतो तो 'लांडगा, तरस, कोल्हा, कावळा, घुबड, उंदीर, अनेकांचे मिश्रण, क्षत्रिय' आदी दाखवितो. या अर्थी वृकः पदाचा विचार करता, तसेच 'निचाय्य' म्हणजे 'संचय' हा अर्थ लक्षात घेतल्यास 'अभद्र पशूंचा कळप' असा अर्थ घेता येईल. मग ऋचेतील पदांचा अन्वय ' उज्जीहिते अरुणो पथायन्तं तष्टेव पृष्ठयामयी वृक: निचाय्यां मा सकृत् ददर्शहि' असा घेऊन 'हे उदयाचली येणार्‍या अरुणा, मार्गावर आलेल्यांना (आम्हाला त्या) कुबड्या पाठीच्या अभद्र पशूसमूहाचे दर्शन कधीच होऊ देऊ नकोस्' अशा प्रकारे अपशकुनापासून दूर् ठेवण्यासाठी अरुणाची केलेली ही प्रार्थना असावी, असा घेता येईल. (अरुण हा गरुडाचा भाऊ (वैनतेय) असून पायाने पंगु जरी असला तरी तो सूर्याचा सारथी आहे. )
मला संस्कृत येत नाही, पण ऋचेचा दिलेला अर्थ तसेच शब्दकोशात मिळणारे शब्दार्थ पाहायचे आणि मग त्या भांडवलावर स्वतःला पटणारा अर्थ हुडकणे असा कांहीसा प्रयास मी करतो, एव्हढेच. त्यामुळे मी लावलेला अर्थ चुकीचा असणेही शक्य आहे. त्याबद्दल अगोदर क्षमा मागतो.
मुद्गल यशवंत , २७.६.१०