उपक्रमवरील वरील समुहाला मिळणारा मोठा प्रतिसाद बघून वाटू लागल्रे की या विषयावरची थोडीशी प्राथमिक माहिती सर्वांना करून द्यावी. थोड्य़ा तांत्रीक माहितीने छायाचित्राच्या गुणवत्तेत फ़ार फ़रक पडू शकतो. उदा. Shutter Priority केंव्हा वापरावी व Apperture Priority केंव्हा हे जर माहीत असेल तर तुम्ही तुमच्या कॅमेराचा जास्त चांगला उपयोग करू शकाल. इंग्रजी शब्द वापरावे लागल्याबद्दल सुरवातीसच क्षमा मागतो.
छायाचित्र काढण्यास तीन घटकांची जरूरी आहे.
. १] फ़ोटो काढणारा, २] फ़िल्म, ३] कॅमेरा.पहिला जास्त महत्वाचा कारण तो चेतनामय आहे तर उरलेले दोन जड.
[असे लिहले कारण आचार्य धनंजयांच्या छायाचित्रांपेक्षा त्यांच्या लेखांचा परिणाम आमच्यावर जास्त होतो.असो. विसरून जा.} काढणारा प्रयत्नाने सुधारणा करू शकतो. फ़िल्म व कॅमेरा एकदा खरेदी केला की त्यांमध्ये परिवर्तन नाही.फ़िल्मपासून सुरवात करू.[digital photographyवर नंतर] सर्व माहिती ३५ एमेम कॅमेऱ्याचा वापर गृहित धरून.

फ़िल्म :- अगदी सुरवातीला १०x१२ इंचावी काच वापरली जायची. नंतर ६x४, ४x४ इंचाची व आता ३६x२४ एम एम ची प्लस्टिक फ़िल्म.हीच ३५ एमेम म्हणून ओळखली जाते.त्यातील निरनिराळे प्रकार म्हणजे ISO ६४,८०,१००, २००, ४०० वगैरे.जितका आकडा कमी तितका फ़ोटोचा आकार मोठा करता येतो व grains कमी दिसतात.पण कमी प्रकाशांत फ़ोटो काढता येत नाही. फ़ार जास्त नंबरची फ़िल्म घेतली तर कमी प्रकाशात फ़ोटो घेता येतो पण grains जास्त दिसतात. रात्री फ़ोटो काढतांना किंवा हलत्या वस्तूचा फ़ोटो काढतांना ४०० किंवा जास्त नंबरची फ़िल्म वापरतात. नेहमीच्या कामाला १०० वा २०० ची वापरणे उत्तम.

कॅमेरा :- यातील दोन महत्वाचे घटक म्हणजे Lens व Shutter. इतर गोष्टी उदा. फ़िल्म पुढे सरकवण्याची सोय, लेन्स बदलणॆ, ISO बदलणे,ट्रिपॉड सॉकेट,फ़्लॅश गन इ.

लेन्स :- खास प्रकारच्या काचेपासून बनविलेले बहिर्गोल भिंग. निरनिराळे दोष [Aberrations] टाळण्याकरिता ८-१० निरनिराळे भाग [Elements] जोडून लेन्स तयार करतात.लेन्सेस निरनिराळ्या Focal Length च्या असतात. साधारणत; २५ ते ४०० मि.मि. जास्त उपयोगी पडतात. या पेक्षा कमी-जास्त फ़ोकल लेन्ग्थच्या मिळतात पण त्या विशेष कामाकरिताच उपयोगी पडतात. आपण डोळ्याने पाहतो तेवढ्या दृष्याचे छायाचित्र ५० मिमि. च्या लेन्सने मिळते. तीला Standard Lens
म्हणतात.५० पेक्षा कमी फ़ोकल लेन्थ असली तर जास्त रुंद भागाचे चित्र काढता येते. त्यांना Wide Angle Lenses म्हणतात. फ़ोकल लेंथ ५० पेक्षा जास्त असणाऱ्याना Tele Lenses म्हणतात. घरामधील किंवा इमारतीचे फ़ोटो काढावयास wide वापरतात व लांब असलेल्या वस्तूव्रे फ़ोटो tele ने काढतात.एक लक्षात ठेवावे की १०० वा ३५ मिमि.च्या लेन्सने काढलेला फ़ोटो तुम्हाला तुमच्या ५० च्या स्टॅन्डर्ड लेन्सनेही काढता येईल; फ़क्त जरा पुढे-मागे सरकावे लागेल.पूर्वी निरनिराळ्या
फ़ोकल लेन्थकरिता निरनिराळ्या लेन्सेस खरेदी कराव्या लागत. नंतर एका लेन्समध्येच निरनिराळ्या फ़ोकल लेन्थ मिळू शकणारी झूम लेन्स आली. उदा. ३५-१०५ एम.एम. याचा अर्थ तुम्हाला ३५एमेम वाईड पासून १०५ एमेम टेली पर्यंत कुठलीही फ़ोकल लेन्थ निवडता येते.१०५भागिले३५ = ३ हा झूम रेशो झाला. प्रत्येक लेन्सवर तो ३x, ४x, १२x असा लिहलेला असतो. कॅमेरा निवडताना इथे विशेष लक्ष द्यावे. सर्वसाधारण लेन्सने ५-६ फ़ूटापलिकडचे फ़ोटो काढता येतात. त्याहून
जवळचा फ़ोटो काढण्याकरिता उदा. एकच फ़ूल, माइक्रो लेन्स लागते. हल्ली अनेक लेन्समध्ये ही सोय अंतर्भूत असते.
भिंग कसे काम करते ते आपण शाळेत शिकलो आहोत. आकृती पहा.

ab या वस्तूची प्रतिमा cd आहे. ab चे भिंगापासूनचे अंतर बदलेले तर cdचेही बदलते.कॅमेऱ्यात cd म्हणजे जिथे फ़िल्म असते ती जागा.ती बदलता येत नाही. आपल्याला निरनिराळ्या अंतरावरील वस्तूंचे फ़ोटो घ्यायचे असतील तर भिंग पुढे-मागे
करावे लागते. त्यालाच focusing म्हणतात.

आकृती २

आकृती २ मध्ये निरनिराळ्या फ़ोकल लेन्थच्या भिंगांचे कोन दिले आहेत.एकाच जागेवरून निरनिराळ्या भिंगांनी छायाचित्रे घेतली तर येणाऱ्या चित्रात कसे फ़रकघडून येतील ते कळू शकेल.

आकृती ३

आकृती ३ अनेक elements नी तयार झालेली लेन्स दिसेल. यामधील elements ची मागे-पुढे सरकासरव केली की zoom lens ची फ़ोकल लेन्थ बदलते. कॅमेरा वापरताना आपण लेन्सची लांबी लहान-मोठी होताना बघू शकतो.
आता EXPOUSURE ची माहिती घेऊ.EV म्हणजे भिंगातून फ़िल्मवर पडणारा प्रकाश.तो नियंत्रीत करण्याकरिता दोन सोयी असतात.पहिली Aperture[f]. दुसरी Shuttter Speed.
Aperture म्हणजे भिंगाच्या किती टक्के भागातून प्रकाश जातो त्याचा निर्देशक.ही लहान लहान होत जाणारी वर्तुळे असतात.सर्वात मोठ्या वर्तुळाच्या आकाराच्या निम्मा आकार दुसऱ्या वर्तुळाचा; त्याच्या निम्मा तिसऱ्या वर्तुळाचा वगैरे. म्हणजे पहिल्याचे क्षेत्रफ़ळ १ असेल तर दुसऱ्याचे १/२, तिसऱ्याचे १/४ , चवथ्याचे १/८.
वर्तुळाच्या क्षेत्रफ़ळाऐवजी व्यासाचा विचार केला तर तो अनुक्रमे १,१/१.४, १/२, १/२.८, १/४, १/५.६, वगैरे. [१.४ चा वर्ग=२, २चावर्ग=४, २.८ चावर्ग=८ ] १.४, २, २.८, ४, ५.६ यांना Aperture [f] म्हणतात.प्रत्येक भिंगावर सर्वात लहान आणि सर्वात मोठे ऍपर्चर लिहलेले असते.व तेवढ्या मर्यादेतच तुम्हाला निवडीस वाव असतो. .[उदा. f2.8--f11]
प्रत्येक भिंगावर पुढील गोष्टी लिहलेल्या असतात.कंपनी, लेन्सचा क्रमांक, फ़ोकल लेंथ,[झूम असेल तर किमान-कमाल उदा. 70-210] , कमाल ऍपर्चर उदा. f२.८
आज येथे थांबू. तीन चार दिवसांनी पुढचा भाग. या भागाबद्दल काही शंका असल्या, जास्त माहिती हवी असेल तर विचारा. त्याबद्दल लिहून मग पुढचा भाग.
slr कॅमेऱ्याची मागची बाजू [फ़िल्म नसताना] उघडून लेन्सकडे पहावे व अपर्चर रिंग फ़िरवावी. ओपनिंगची वर्तुळे लहानमोठी होतांना दिसतील.
अवांतर : तांत्रीक गोष्टी थोड्याफ़ार सोप्या करून लिहाव्या लागतात. निर्दोषपणाऐवजी समजण्यास सोपे महत्वाचे. एखाद्यास जास्त खोलात माहिती हवी असेल तर देता येईल.

समित्पाणी