तुम्ही ई.आर्.पी. हे नाव/संज्ञा ऐकली आहे का? कदाचित हे नाव ऐकलं नसेल तरी जर तुम्ही आर्थिक क्षेत्रात काम करत असाल अथवा उत्पादनक्षेत्रात काम करत असाल खरंतर कोणत्याही मोठ्या (श्रीमंत / पसार्‍याने मोठ्या) संस्थेत काम करत असाल तर आज ना उद्या एखाद्या ई.आर्.पी. शी तुमचा संबंध नक्कीच येणार आहे. किंबहुना जाणते अजाणतेपणी तुम्ही एखादी ई.आर्.पी. प्रणाली वापरतही असाल. आता ते कसं, हे पाहण्यासाठी आपण ई.आर्.पी. म्हणजे काय ते पाहू.

आपण एक उदाहरण घेऊ. तुम्ही एक दुकान चालवत आहात. आता तुमची साधारण क्रिया अशी आहे. तुम्ही एखाद्या मोठ्या घाऊक विक्रेत्याकडून माल घेता. व तो कोठारात साठवून ठेवता. कोठारातील काही माल तुम्ही दुकानात मांडता. तुमच्याकडे दररोज गिर्‍हाईक येते आणि गरजेनुसार हवी ती वस्तू विकत घेते. तुम्ही ती वस्तू विकत घेतलेली किंमत + साठवणुकीचा खर्च यापेक्षा जास्त किमतीला विकता व नफा मिळवता. पुढील चित्र ही क्रीया अधिक स्पष्ट करेल

आता पर्यंत ठीक होतं. तुम्ही हा सारा हिशोब स्वतः सांभाळू शकत होतात. काळाची पावलं मात्र तुम्हाला स्वस्थ थोडेच बसू देतात? स्पर्धेमुळे तुम्हाला व्यवसाय वाढवणं अपरिहार्य आहे. कामाचा वाढता व्याप सांभाळण्यासाठी तुम्ही अनेक पगारदार नोकर ठेवता (आतापर्यंत ठोक रोजगारी नोकर होते समजा). शिवाय वाढलेल्या व्यापामुळे तुम्हाला काही शाखा उघडाव्या लागतात. शिवाय, फोन वरून मागणी नोंदवणं, घरपोच सेवा आदी सुविधा तुम्ही सुरू करता.

आता विचार करा जेव्हा तुमच्याकडे एक दुकान, काही ठोक रोजगारी नोकर आणि ठराविक घाऊक विक्रेते आणि गिर्‍हाईकं होती तेव्हा हा व्याप तुम्ही एखादी "चोपडी" सांभाळून करत असाल पण आता मात्र हा पसारा सांभाळण्यासाठी तुम्हाला आणखी नोकरदार ठेवणं आवश्यक आहे.

अश्या वेळी उत्तम व्यवस्थापनासाठी आपल्या उद्योगाचे तुम्हाला काही तर्कशुद्ध विभाग पाडायला लागतील. जसे, घाऊक विक्रेत्यांशी संपर्क साधून त्यांच्याकडून स्वस्तात स्वस्त माल मिळवणारा व विकत घेणारा खरेदी विभाग किंवा आपल्या घाऊक व्यापार्‍यांची बिले चुकवणारा देय विभाग किंवा गिर्‍हाईकांची मागणी नोंदवणारा विक्री विभाग किंवा त्यांच्याकडून पैसे घेणारा विभाग इत्यादी. आता याशिवाय असे अनेक विभाग असणं ही गरज असेल. असे विभाग आले म्हणजे ते सांभाळायला प्रचंड मनुष्यबळ लागणार. (आणि ते गोळा करायला एक वेगळा विभाग तर लागेलच). त्यातही जर हे काम वैयक्तिकरीत्या कागदोपत्री नोंदी करत केले तर पुढील धोके/समस्या संभवतात :

• काम पूर्ण होण्यास खूप अधिक वेळ लागेल
• मानवी चुका होण्यास पुरेपूर वाव असेल
• दोन विभागांमध्ये जर समन्वय नसेल तर व्यवसायाला प्रचंड नुकसान होऊ शकते
• धन-ऋण यांचा नेमका हिशोब लागेलच असे नाही
• पुढील वर्षाचे अंदाजपत्रक काढणे हे महाकिचकट काम होईल

परंतु जर तुम्हाला कोणी सांगितलं की आमच्याकडे एकच अशी प्रणाली आहे जी तुमच्या प्रत्येक विभागात चालणारे कामाला स्वयंचलित बनवण्याचा पूर्ण प्रयत्न करेल तर! होय अशी "एकच" प्रणाली जी काळ, काम, वेग आदींबरोबरच छोट्यातल्या छोट्या व्यवहाराची नोंद ठेवेल आणि तुमचे आर्थिक धोरण निश्चित करेल. सुरवातीला अशक्य वाटणार्‍या अशी प्रणाली हळूहळू अवतरायला लागली. ई.आर्.पी. ! Enterprise Resource Planning. ई.आर्.पी. म्हणजे काही स्वतंत्र सॉफ्टवेअर नव्हे, तर ई.आर्.पी. म्हणजे अनेक प्रकारची तंत्रे, सॉफ्टवेअर्स, आज्ञावल्या इत्यादी घटकांनी एकत्रितरीत्या बनवलेली समान विदा वापरणारी प्रणाली होय.

ई.आर्.पी. बनवायच्या आधी वर उल्लेखलेली कामे करायला वेगवेगळी सॉफ्टवेअर्स बाजारात होती. परंतु सगळ्या सॉफ्टवेअरला एकमेकांमध्ये गुंफून एका छताखाली आणून ई.आर्.पी.ने माहिती तंत्रज्ञानामध्ये क्रांती घडवली. याआधी खरेदी विभागाचा आपला विदा आणि आपला सॉफ्टवेअर तसेच विक्री विभागाचा, कोठाराचा, मनुष्यबळ विभागाचा अश्या प्रत्येक विभागाचा आपापला विदा आणि आपापला सॉफ्टवेअर असे. त्यामुळे दोन विभागांमध्ये समन्वय राखणे अतिशय जिकिरीचे होत असे.
एक इ.आर्.पी पूर्व काळातील उदाहरण बघूया. समजा एका गिर्‍हाईकाला एक वस्तू हवी आहे जी त्याला दुकानातील शेल्फवर मिळत नाही म्हणून तो विक्री काउंटरवर चौकशी करतो. विक्री काउंटरवरील संगणकात केवळ वस्तू आणि त्यांचे भाव आहेत त्यामुळे तो कोठारात फोन लावतो. कोठारवाला आपल्या सिस्टिममध्ये बघून सांगतो की माल कालच तीन शाखांमध्ये पाठवला आहे. परंतु तो पोचला की नाही हे तो माल स्विकारणार्‍या विभागात विचारा कारण त्याची नोंद माझ्यापाशी नाही. तोपर्यंत गिर्‍हाईकाला कोणीतरी सांगतं की ती वस्तू दुसर्‍या एका शाखेत उपलब्ध आहे परंतू तिथे या शाखेत असणारी सूट नाही. आता याची खात्री करायला काउंटरवाल्याला अजून किती फोन करावे लागतील कोण जाणे.

परंतु हाच नजारा ई.आर्.पी. उत्तर काळात वेगळा असेल. एकतर वस्तू उपलब्ध नाही असे होणं कठीण होईल कारण १० वस्तूंपैकी दिवसात साधारण १ वस्तू विकली जाते व कोठारातून दुकानात वस्तू आणण्यात २ दिवस जातात असा विदा उपलब्ध असेल त्यानुसार (समजा) ६वी वस्तू विकली गेल्या गेल्या कोठाराला प्रणाली सूचीत करेल व साधारणतः१०वी वस्तू विकली गेल्याच्या आत माल पोचला असेल. तरी जर अनियमित विक्रीमुळे माल संपलाच तरी त्याची इतर शाखांतील उपलब्धता, त्यांचा इतर शाखांतील भाव वगैरे गोषी प्रत्येक विभागाला माहीत असू शकतात.

या लेखात दिलेले दुकान हे तर एक केवळ उदाहरण आहे. आर्थिक, वस्तुंशी निगडत, उत्पादनक्षेत्रात किंवा इतर कोणत्याही विस्तारीत क्षेत्रात ई.आर्.पी. ही मोठ्या मोठ्या संस्थांची आता गरज बनत चालली आहे. त्यामुळे या ई.आर्.पी. बनवणार्‍या कंपन्या अनेक आहेत (खरंतर होत्या) जसे बान, जे.डी.एडवर्डस्, पीपलसॉफ्ट, सॅप आणि ओरॅकल ऍप्लिकेशन!

पुढील भागात यातील ओरॅकल ऍप्लिकेशन काम कसे करते ते पाहू.

(क्रमशः)

टिप:
- हा लेख (चित्रांसकट) लोकमित्र मंडळ जसाच्या तसा एकवेळच्या छपाईसाठी वापरू शकते.
- या लेखासाठी कोणतेही पुस्तक अथवा संकेतस्थळ संदर्भ म्हणून वापरलेले नाहि. त्यामुळे चुका आढळल्यास त्वरीत निदर्शनास आणून द्याव्यात.