द. ह. अग्निहोत्री एन/ईन आणि एल/ईल असे वैकल्पिक म्हणून देतात. दोन्ही रूपे चालत असावीत.

विकल्प नसतो तेव्हा कर्मकत्वापेक्षा उच्चारसुलभतेचाही विचार असावा.
(आकारांत धातूंना 'एल' रूप सहसा दिसत नाही.)
तो उद्या कोकणात जाईल.
तो तिथे आंबे खाईल.
*खाएल, *जाएल असे क्वचितच ऐकू येते.
(हा नियम बहुधा सर्व स्वरांत आ- ई- ऊ- ए-कारांत धातूंना लागू असावा का? पाणी पील, हात धुवीन [पण धुवेन?], दान देईल)

(आधुनिक भाषेत सकारांत धातूंना 'ईल' रूप सहसा दिसत नाही)
तोवर जेवण उरकले असेल.
जेवणानंतर तो भांडी घासेल.
"*अशील" प्रयोग मी बघितलेला/ऐकलेला नाही
"घाशील" प्रयोग पुराण-मराठी वाटतो. आधुनिक वाटत नाही.

निळी क्रियापदे सकर्मक, तांबडी अकर्मक.

मला तरी वाटत,गावाप्रमाणे बोलणे बदलते.
"तु हे पुस्तक वाच.", या साठी,
"तु हे पुस्तक वाचशील.", असे पण बोलतात.
तुर्त "तो पुस्तक वाचेल" हेच बरोबर वाटते.

"तू हे पुस्तक वाच."--आज्ञार्थ.
"तू हे पुस्तक वाचशील."--साधा भविष्यकाळ.
"तो पुस्तक वाचेल".--वाचेल(किंवा वाचील) हे साध्या भविष्यकाळाचे हे तृतीय पुरुषी एकवचनी रूप.
तिन्ही वाक्ये सर्व मराठी गावात अशीच वापरली जातात.
मोरो केशव दामल्यांच्या मते धातूंचे मुख्य गण दोन--१. उमजगण--यातील काही धातू--उमज, ओक, खेळ, चढ, पाव, पोच, पोह, बोल, म्हण, विसर, विसंब, शीक, शीव(स्पर्श करणे), समज, स्मर, हर, लाग, वद, इ.इ.
२. आचरगण--यातील धातू--आचर, आठव, उत्तर, जेव, चाव, जिंक, पांघर, नेस, इ.इ.
वर्तमान काळाची रूपे होताना आचरगणातील धातूंना इडागम होतो. म्हणून आचरतो/आचरितो, करतो/करितो अशी रूपे होतात. दामल्यांच्या मते उमजगणातील धातूंची अशी रूपे होत नाहीत.
भविष्यकाळाकरता असा काहीसा नियम शोधायला हवा, म्हणजे वाचेन/वाचीन, परंतु जाईन(जाएन नाही) असे निश्चितपणे सांगता येईल.
वाचणे या धातूची रूपे:-मी वाचतो/वाचितो/वाचते/वाचिते/वाचत्ये.
वाचत(किंवा वाचीत) आहे/असतो-ते-त्ये,असता,असावा-वी, असेल(अशील नाही). त्याने/तिने वाचत(वाचीत) असावे
वाचेल/वाचील.--वाचक्‍नवी

द्न्यानाचा एक अर्थ जर माहीती असेल तर त्याचा दूसरा अर्थ नक्कीच.....

आनंद घ्यायला हवा.

आयूश्यात चांगल वागल्यावर नूकसान होतं, मात्र वाईट वागल्यावर होवू शकणार्‍या परीणामांची भीती समोर उभी राहते. ह्या स्वभावामूळे कूरघोडी करूनच स्वत:चं अस्तीत्व वाचवणं यातच शहाणपण वाटतं.

पारश्वभूमी:

वीवीध आंतरजालावर वाद-संवाद, चर्चा होत असतात. त्यांचा नेमका हेतू घटकाभर मनोरंजन व चीमूकलं द्न्यान-अर्जन असतं. मला स्वतःला यातील फरक माहीत नव्हता. मी उपक्रम व दुसर्‍या एका संकेतस्थळावर प्रवेश एका वेगळ्या हेतूने केला. पण माझ्या येथील पहील्याच लेखावर जे प्रतीसाद मीळाले त्यातून माझा अपेक्शा भंग झाला. खरतरं मी जमीनीवर आलो. तीथून माझ्यात माझ्या नकळतच एक बदला घेण्याची व्रूत्ती उफाळून आली. व त्यानंतर संकेतस्थळावर चर्चा, वाद-संवाद ह्याचे काही अलीखीत नीयम मला समजू लागले.
आयूश्य हे 'कूरघोडी' करण्यासाठीच असतं. तीथं प्रामाणीक असावं मात्र साधंभोळं असू नये, गाफील असू नये हे मनोमनी पटलं. व ते समजूनच हा 'घटकाभराचा मनोरंजनाचा खेळ' मी खेळू लागलो.

कूरघोडी कशी करावी?:

वाद-संवाद, चर्चा यांमध्ये एखादा वीशय टाकावा. मात्र दूसर्‍यांच्या लेखावर प्रतीसाद देताना दोन-तीन दीवसांचा अवधी घ्यावा. ज्यांना हे छानपणे जमते, तीथं खेळ रंगतो.

ईथं स्वतःचा माठ सांभाळत-सावरत दूसर्‍यांचा ‍ माठ शीताफीने फोडायचा असतो.

माठ फोडणार्‍यांसाठी यात एक वेगळंच thrill असतं, थरार असतो.

ज्याचा माठ फूटतो, त्यासाठी तो अपमान असतो. 'virtual अपमान'!

जी मंडळी त्या घटनेचे साक्शीदार असतात, वाचक असतात. त्यांच्यासाठी ती एक वेगळीच पर्वणी असते, जम्माडी-जंमत असते.

माठ फोडणार्‍यांने 'माठ फूटल्यावर', आपली ईच्छा व्यक्त करून त्या चर्चेतून पळ काढायचा असतो.

माठ फूटलेल्याने आपली बूद्धीमत्ता पणाला लावून 'शीव्या-शाप' द्यायच्या असतात.

पाहणार्‍यांनी वाटलंच तर, केकवर आयसींग असतं तशी, दोन-तीन ओळींची छानशी प्रतीक्रीया टाकायची.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
इथे भविष्यकाळ प्र.पु. ए.व.आणि भविष्यकाळ तृ.पु. ए.व या रूपांचाच विचार प्रस्तुत आहे. पूर्वींच्या लेखनातील अनेक उदाहरणे वाचल्यावर पुढील नियम दिसतात :
* मूळ धातू एकाक्षरी असेल तर ईन/ईल हेच प्रत्यय लागतात.मग क्रियापद सकर्मक असो वा अकर्मक.
...मी गाणे गाईन. तो गाणे गाईल. (मूळ धातू गा)
...मी जाईन. तो जाईल.
...मी पाणी पिईन. ती पाणी पिईल.
**धातू एकाक्षरी नसेल तरः सकर्मक क्रियापदांकरिता ईन/ईल हे प्रत्य लागतात.
...नाही निर्मळ मन, तेथे काय करील साबण|
...राजा करील ती पूर्वदिशा आणि भट सांगील ती अमवाशा.
***क्रियापद एकाक्षरी नसून अकर्मक असेल तर एन/एल हे प्रत्यय लागतात.
....मी वना वनातुन फिरेन हरिणीवाणी.
.....
निळी क्रियापदे सकर्मक, लाल अकर्मक.
...
पूर्वी वृत्तपत्रात येत असे: सुनील गावस्कर शतक काढील. तो एक हजार धावा पूर्ण करील.
आता वृत्तपत्रात येते : सचिन तेंडुलकर शतक काढेल. तो हजार धावा पूर्ण करेल.
... करेन, वाचेल (रीड;सेव्ह नव्हे), काढेल ही रूपे नियमबाह्य वाटतात. पूर्वीच्या लिखाणात आढळत नाहीत.आढळल्यास उदाहरणे द्यावी.

भविष्यकाळातली ईल/एल प्रत्ययांची उदाहरणे जी. ए. कुलकर्णी यांच्या "दूत" या कथेत जितकी सापडली, तितकी देत आहे.

अकर्मक धातूंची रूपे:
१.त्यांनी दूताकडून हीच आज्ञा पाठविली असेल.
२. त्याबाबतचा निर्णय उत्तराधिकाराची निश्चितता झाल्यावरच अर्थपूर्ण होईल.
३. तुमच्या स्मृतीला उजाळा येईल.
४. आम्हाला सम्राटांची आज्ञा श्रवण करता येईल.
५. आम्हाला कृतज्ञ वाटेल.
६. तो कुत्र्यांच्या भक्ष्यस्थानी पडेल.
७. याची स्मृती जागी होईल.
८. ते उपासमारीने मठात साध्य होईल.
९. अशी स्मृती होणे आपल्या हिताचे होईल.
१०. हे दूताच्या सुज्ञतेवर अवलंबून राहील.
११. दोष आपल्याला स्वीकारावा लागेल.
१२. अल्पावधीत तुम्हाला मला येथे आणावे लागेल.
१३. तुला हे कार्य साहवेल का?
१४. सार्‍या साम्राज्यावर महान संकट कोसळेल.
१५. परचक्र येईल.
१६. सम्राटांना जीवितास मुकावे लागेल.
१७. तुझ्या सर्वांगावरील त्वचा सोलली जाईल.
१८. हे नाव तुझ्या स्मृतीत राहील ना?

सकर्मक धातूचे एकच रूप सापडले :
१. आपले शब्द अयोग्य आहेत, असे कोण म्हणेल?

जी. ए. कुलकर्णी जी बोली लिखाणात वापरत त्यात एकाक्षरी-धातू-ईल, अनेकाक्षरी-धातू-एल (अपवाद : राहील) असा नियम दिसतो, पण अकर्मक/सकर्मक भेद दिसत नाही.

पु. ल. देशपांडे यांच्या "तुझे आहे तुजपाशी" नाटकाची संहिता चाळता-चाळता ही उदाहरणे सापडली.
हे काय वाटेल त्याचे काम आहे का? (अकर्मक)
आणि
मामला काय आहे कुणी सांगेल का?(सकर्मक)
अशी रूपे सापडली.
(वर श्री. यनावाला यांनी "सांगील"चे ही उदाहरण दिलेलेच आहे.)
त्यामुळे आधुनिक लिखित बोलीतही एल-ईल विकल्प आहे असे दिसते.

शिवाय वर ऋषिकेश यांनी आपल्या घरगुती बोलीत अनेकाक्षरी धातूंना काही बाबतीत -ईल/-एल यांचा वैकल्पिक उपयोग सांगितला आहे. माझ्या घरगुती बोलीत साधारणपणे सर्व अनेकाक्षरी धातूंना -एल रूपेच वापरतो, पण -ईल रूपे ऐकल्यास काही विचित्र वाटत नाही - म्हणजे एल-ईल-विकल्प मानतो. (एकाक्षरी आणि हकारान्त धातूंची -ईल रूपेच वापरतो. सकारान्त धातूंना -एल रूपच वापरतो.)

अनेक धातूंना तोंडी बोलीतही एल-ईल विकल्प आहे, असे दिसते.

बाकी चर्चा छानच झाली आहे पण

"व्याकलन (ले.सतीश रावले) या लेखावरील प्रतिसादात श्री. वाचक्नवी लिहितात:
तो पुस्तक वाचेल-हा भावे प्रयोग
भावे प्रयोग हे खरे. पण

यात "तो पुस्तक वाचेल" हा भावे प्रयोग कसा हे कळले नाही. पुरुष/वचन बदलून पाहिले असता "मी पुस्तक वाचेन, तू वाचशील, ते वाचतील" इ. वरून हा कर्तरी प्रयोग वाटतो. भावे प्रयोग ("त्याने पुस्तकाला वाचले") फक्त भूतकाळातच असतो की काय असे वाटते.
"वैयाकरणीं"नी भावे प्रयोगावर तपशीलवार प्रकाश टाकावा ही वि.

- दिगम्भा

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************

.... इथे दंडणे हा नामधातू आहे.(दंड करणे) म्हणून क्रियापद सकर्मक आहे.
सकर्मक क्रियापदाच्या भविष्यकाळ प्र्.पु.ए.व. आणि तृ.पु. ए.व. या रूपांना ईन/ईल यां व्यतिरिक्त अन्य प्रत्यय लावल्याचे मला जुन्या लेखनात आढळत नाही.

सापडणे फरच कठिण.
दासबोध शोधता पुढील उदाहरणे विशेष सापडलीत :
सद्गुरुस्वरूप तें संत । आणी देवांस मांडेल कल्पांत । तेथें कैचें उरेल सामर्थ्य । हरिहरांचें ॥ ५.३.४१
जो जाणेल भगवंत । तया नांव बोलिजे संत । जो शाश्वत आणि अशाश्वत । निवाडा करी ॥ ६.१.१६
ये गोष्टीस करी अनुमान । तो शिघ्रचि पावेल पतन । मिथ्या वदेल त्यास आण । उपासनेची ॥ ६.९.३०
ऐक तुर्येचें लक्षण । जेथें सर्व जाणपण । सर्वचि नाही कवण । जाणेल गा ॥ ७.५.६
ऐका प्रचितीचीं लक्षणें । प्रचित पाहेल तें शाहाणें । येर वेडे दैन्यवाणे । प्रचितीविन ॥ १०.८.१ (की "ते शाहाणे"??)
निर्विकारी आणि विकारी । येक म्हणेल तो भिकारी । विचाराची होते वारी । देखतदेखतां ॥ ११.४.९
याकारणें मनोगत । राखेल तो मोठा महंत । मनोगत राखतां समस्त । वोढोनि येती ॥ १३.१०.२९
जाणत्याचे कासेसि लागावें । जाणत्याचें औषध घ्यावें । जाणतां सांगेल तें करावें । पथ्य आधीं ॥ १८.२.७
जाणत्याचे पेंच जाणावे । जाणत्याचे पीळ उकलावे । जाणता राखेल तसे राखावे । लोक राजी ॥ १८.२.११
उपासनेचें सेवटीं । देवां भक्तां अखंड भेटी । अनुभवी जाणेल गोष्टी । प्रत्ययाची ॥ १८.२.३०
पाहातां अवघे उत्तम गुण । तयास वाईट म्हणेल कोण । जैसा आत्मा संपूर्ण । सर्वां घटीं ॥ १९.४.२१
रात्रंदिवस पाहावा अर्थ । अर्थ पाहेल तो समर्थ । परलोकींच निजस्वार्थ । तेथेंचि घडे ॥ २०.३.२९
(वरील उदाहरणांत सकर्मक -एल निळ्या रंगात दाखवलेले आहेत. अकर्मक खूपच सापडतात, त्यातील काही वर लाल रंगात दिसत आहेत.)

दासबोधात अकर्मक व्यंजनान्त धातूचा "ईल"-प्रयोग सापडला नाही. स्वरान्त अकर्मक आणि सकर्मक -ईल सापडले, व्यंजनान्त सकर्मक -ईल सापडले.