काहीही वाचा, पण त्यातून तुम्ही थोडेसे तरी वाढत गेला पाहिजे, अशी चांगल्या वाचनाची एक ढोबळ व्याख्या करता येईल.

सहमत आहे...

रावसाहेब, लेख चांगला झाला आहे.

एकदा शब्दांची बर्‍यापैकी ओळख झाली, की मग त्यांतली गंमत कळायला लागते. विविध भाषांमधले शब्द, त्यांतले साधर्म्य, विविध भाषांमधल्या लेखक - कवींनी एकमेकांपासून स्फूर्ती घेऊन एकाच किंवा एकसारख्या विचारांची वेगवेगळ्या भाषांमध्ये केलेली मांडणी अशा गमतीजमती दिसायला लागतात.

अभिजात संगीतालाही नेमके हेच विचार लागू होतात. ते खालीलप्रमाणे --

एकदा स्वरांशी बर्‍यापैकी ओळख झाली, की मग त्यांतली गंमत कळायला लागते. विविध रागांमधले स्वर, त्यांचे स्वभाव, त्यातले साधर्म्य, विविध घराण्यांमधल्या गायकांनी एकमेकांचं ऐकून, एकमेकांकडून शिकून एकाच किंवा एकसारख्या विचारांची वेगवेगळ्या स्वरांमध्ये, रागांमध्ये केलेली मांडणी अशा गमतीजमती दिसायला लागतात.

वाचन जसं माणसाला बहुश्रुत बनवतं तसंच अभिजात संगीताचं श्रवणही माणसाला बहुश्रुत बनवतं असं मला वाटतं. फक्त त्याकरता कुणाही लहान-मोठ्या गवयाचं ख्यालगायन मन लावून ऐकलं पाहिजे, कानात साठवलं पाहिजे!

असो, रावसाहेबांच्या संवादकला या सदरात 'शब्देविण संवादु' असणार्‍या आमच्या अभिजात संगीताबद्दलचे हे आपले माझे विचार....

तात्या.

रावसाहेब,
लेख आवडला. वाचन संस्कृतीच राहिली नाही असे म्हणनारे जागोजागी भेटतात. पण काय वाचले पाहिजे, सुरुवात कोठून करायची, शब्दसामर्थ्य , पुस्तके खरेदी करुन वाचनाचा आनंद काय आहे, असे सांगणारे रावसाहेब मात्र अपवादानेच भेटतात.
सुंदर लेख !

लेख आवडला. मनोरंजनाची इतर साधने आल्यामूळे आता पुस्तक वाचन जरा कमी झाले आहे असा एक विचारप्रवाह आहे तरी जगभर पुस्तक विक्री ही वाढलीच आहे हे वेगवेगळ्या पब्लीकेशन्सच्या वाढत्या उलाढालीमुळे कळते.

असो मला तरी आंतरजालामुळे बर्‍याच गोष्टी वाचायला मिळाल्या आहेत ज्या सर्वांचे पुस्तक मला मिळाले/परवडले असतेच असे नाही. तर या पुढे आंतरजाल हा सर्वात मोठा (कदाचित एकमेव :-)) वाचन/लेखन कॅनव्हास होईल.

>>म्हणजे मग 'कॅच देम यंग' या न्यायाने शब्दसंग्रह वाढवण्याच्या दृष्टीने अगदी लहान वयापासून प्रशिक्षण देणे / घेणे आवश्यक आहे.

शालेय शिक्षणात असा उपक्रम हवाच की एका वर्षात (एक आकडा, १०० पुस्तके) ही विद्यार्थ्याने वाचलीच पाहीजेत व प्रत्येक पुस्तक वाचून त्यापुस्तकाबद्दल किमान १० ओळी लिहल्या पाहीजेत. त्याची परिक्षा वगैरे घेतलीच पाहीजे असे नाही, एक गोडी लागावी, शब्दसंग्रह वाढावा, माहिती मिळावी हा उद्देश. काही शाळात हा उपक्रम असेलच म्हणा. सर्वच शाळात असेल तर उत्तमच.

सहजराव म्हणतात तसे कदाचित आंतर्जालावर आता वाचन अधिक होऊ लागेल.

त्यामुळे काही शब्दज्ञान वाढवण्याच्या सवयी बदलत आहेत हे मला जाणवते आहे. बांधणीतले छापील पुस्तक वाचताना अनोळखी शब्द सापडला तर ९९% मी "मुसंडी" पद्धतीने पुढे वाचत राहातो. चांगला लेखक असला तर शब्दरचना नेमकी असते. लवकरच संदर्भामुळे शब्दाचा छटांसह अर्थ इतका उत्तम लागतो, की तसा शब्दकोशात बघून लागला नसता. (धोक्याची सूचना : कधीकधी चुकीचा किंवा शब्दाच्या एकाच छटेचा अर्थ मी लक्षात ठेवला आहे, आणि पुढे कधी त्या अनोळखी शब्दावर वेगळ्या संदर्भात अडखळायला होते.)

आंतर्जालावर एक-दोन टिचक्यांवर शब्दकोश असतो, त्यामुळे मी "मुसंडी" पद्धत केवळ ७५%च वापरतो, आणि पुष्कळदा शब्दकोशात अर्थ बघतो.

असेच अनेक बेमालूम आणि महत्त्वाचे फरक माझ्या वाचण्याच्या पद्धतीत निर्माण झाले आहेत.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
श्री. सन्जोपराव यांचा उत्कृष्ट लेख दोनदा वाचला. वाचनाविषयी त्यांनी मांडलेले विचार मननीय आहेत.स्वतः सन्जोप यांचे वाचन किती चौफेर आहे याची कल्पना त्यांनी दिलेल्या विविध उदाहरणांवरून येते.'मोसळेकण्णिरू ' हा कन्नड वाक्प्रचार दोनदाच वाचला आणि अर्थासह लक्षात राहिला.(बहुधा कायमचाच.) वाचताना शब्द अडला तर मी सुद्धा त्वरित कोश पहात नाही. कारण वाचनात व्यत्यय येतो. मात्र शब्दाखाली पेन्सिलने खुण करतो. यथावकाश अर्थ पहातो. वाचता वाचता संदर्भाने अर्थ लागतो. इथे "मुसंडी मारून जाणे " हा श्री. राव यांनी योजलेला वाक्प्रचार अर्थपूर्ण आहे.

लेखातले विचार पटले.

खरे सांगायचे तर अशा लोकांना 'तुम्ही ज्यात भेळ बांधून आणता त्या कागदापासून सुरुवात करा' असे सांगण्याचा मोह मला होतो.

या मोहाला बळी पडा.
प्रकाश घाटपांडे

वाचनासंबंधी मांडलेले विचार आवडले, पटले. सॉमरसेट मॉमचे याबाबतीतले अतिशय आवडते वाक्य देण्याचा मोह आवरत नाही --
"सम पीपल रीड फॉर इन्स्ट्रक्शन व्हिच इज प्रेजवर्दी, अँड सम फॉर प्लेजर व्हिच इज इनोसंट; बट नॉट अ फ्यू रीड फ्रॉम हॅबिट अँड आय सपोज दॅट दिस इज नायदर इनोसंट नॉर प्रेजवर्दी. ऑफ दॅट लॅमेंटेबल कंपनी ऍम आय."

मुसंडी मारण्यासंबंधी धनंजय यांनी मांडलेल्या मताशी सहमत आहे.

रावसाहेब,

आजच अपर्णा वेलणकरांचे "फॉर हिअर, ऑर टू गो?" हे पुस्तक खिशातल्या भोकाचा वापर करुन घेतले असल्याने आपला लेख उजळ माथ्याने वाचला. आपण उपदेशात्मक सुद्धा छानच लिहिता रावसाहेब!

खरे सांगायचे तर अशा लोकांना 'तुम्ही ज्यात भेळ बांधून आणता त्या कागदापासून सुरुवात करा' असे सांगण्याचा मोह मला होतो.
--कधि-कधि भेळेपेक्षा हे कागदच पैसे वसूल करतात... अनुभव हाय आपला, शप्पथ!

शेजारी शब्दकोष घेऊन अडलेले शब्द त्यात बघून, अर्थ टिपून वगैरे ठेवणारे नवशिके वाचक बघितले की मंत्रांचे अर्थ समजून घेऊन त्याप्रमाणे लग्नाचे विधी करणार्‍या ज्ञानप्रबोधिनी पद्धतीची आठवण येते.
-- कधी फारच घोडे अडले तर आपण आपली डिक्शनरी डॉट कॉम उघडतो... ठेऊ बापुडे नावे कोणी.

शब्दसंग्रह वाढवायचा म्हणून वाचन अशी ती सर्कस न रहाता, वाचायला आवडते म्हणून वाचन, त्यातून शब्दसंग्रह वाढतो, हा त्यावर मिळालेला बोनस असे सगळे आनंदीआनंद होऊन जाते!
--आगदी शॉलेट बोललात साहेबराव!

आपला,
(भेळखाऊ) भास्कर

आहे तितुके जतन करावे, आणिक मिळवावे,
महाराष्ट्र राज्यची करावे जिकडे तिकडे ॥

'इंग्रजी वाचताना शब्द समजत नाहीत, त्यामुळे वाचलेले कळत नाही' अशी एक सामान्य तक्रार असते. शेजारी शब्दकोष घेऊन अडलेले शब्द त्यात बघून, अर्थ टिपून वगैरे ठेवणारे नवशिके वाचक बघितले की मंत्रांचे अर्थ समजून घेऊन त्याप्रमाणे लग्नाचे विधी करणार्‍या ज्ञानप्रबोधिनी पद्धतीची आठवण येते. दोन्हीही तितकेच विनोदी प्रकार. जगात जशी दारुबंदी कुठेही, कधीही शंभर टक्के यशस्वी झालेली नाही, तशी ही शब्दसंग्रह वावण्याची पद्धतही. मला पटलेली पद्धत म्हणजे समजो वा न समजो, मुसंडी मारुन वाचत रहाणे. कधी ना कधी प्रकाश हा पडतोच. '
हे फार खरं आहे! मी अशाच मुसंडी पद्धतीचा अवलंब करते, थोडाफार फायदा नक्कीच झाला.
बाकी लेख फारच छान !!

सन्जोप राव,

लेखातील मुद्दे नवशिक्या तसेच अनेकांना वाचना विषयी योग्य दिशा देणारे वाटले. खरे तर वाचनाचे संस्कार हे लहान वयापासूनच व्ह्ययला हवेत. शाळेत असताना कोणीही पुस्तकांची वा ग्रंथालयाबद्दलची जाणीवपुर्वक खरी ओळख करुन दिली नाही, परीणामी वाचनाला सुरुवातही उशीराच झाली. वाढत्या कामामुळे आता पहिल्यासारखं वाचन होत नाही, असा नेहमीचा सूर दिसून येतो. पण त्यातील सुख आणि समाधान काही औरच.

आनंद माणून घेण्याच्या काही गोष्टी विधात्याने आपल्याच हाती ठेवल्या आहेत, त्यापैकी एक म्हणजे वाचन अन दुसरं संगीत.

लेखात शामची आई आणि साने गुरूजींना मिस करत होतो.

फारच छान! वाचन करायची इच्छा आहे त्यांच्यासाठी सन्जोप रावांचा मोलाचा सल्ला "आजच चालू करा" :)

रावसाहेब,

हा लेख वाचून तुम्हाला अक्षरशः मिठी मारावी अशी इच्छा झाली. अतिशय सुंदर लेख लिहला आहे. मनपुर्वक अभिनंदन.

भेळीच्या कागदावरुन, मी २२/२३ वर्षाचा असेल. काहीश्या नैराश्याने मला गाठले होते. तेंव्हा घरात आणलेल्या काही वस्तुचे कागद सोडवत असताना मला नेस्ट्रोडोमसचा लेख मिळाला. त्यात भारतीयाचे उज्ज्वल भवितव्य रेखाटले होते. तो लेख मला प्रेरणा देऊन गेला आणि कमीत कमी २/३ वर्ष तरी मी तसे घडणारच आहे अश्या विचाराने पछाडालेलो होतो असे मला आठवते. कदाचित अश्या पुडक्यामधील कागदावर बरीच मुल्यवान माहिती मिळत असते / असावी.

काश रिलायन्स फ्रेश मध्ये सुध्दा अशीच कागदं मिळावी....