खूपच छान सांगीतले आहे तुम्ही. सूचना खूपच उपयोगी आहेत. हा एक महत्वाचा विषय आहे तो मांडल्याबद्दल धन्यवाद.

नशीब आम्हाला एका वर्गात कंपलसरी प्रात्याक्षीक करायला लावले म्हणून जरातरी हळूहळू जमले, स्वत:हून काही पूढे बोलायला जायला आम्ही प्रमोदराव नाही (म्हणजे तेवढा आत्मविश्वास, कौशल्य हा देवसाहेब). पहिली सूरवात थोडी गड्बड होणारच. शेवटी सरावानेच साध्य होणारी ही कला.

नो ऑफेन्स संजोपराव पण हा विषय थोडा प्रात्याक्षीकबेस्ड आहे म्हणजे पोहण्याचे पुस्तक छान असेल खूप उपयूक्त पण प्रत्यक्षात पाण्यात हातपाय मारले की मगच.....

लेख आवडला, रावसाहेब. पहिल्यांदा असं भाषण करायची जेव्हा वेळ आली तेव्हा झालेली 'सीदन्ति मम गात्राणि, मुखं च परिशुष्यति' ही अवस्था आठवली लेख वाचून.

आता भयाचे हे कारण समजून घेतले तर त्या भयावर मात करणेही शक्य झाले पाहिजे. -- हे सूत्र पटले, आवडले. हा आपल्या अध्यापनाचा विषय/विषयाचा एक भाग असल्याने (खरडवही-डोकावणारा टॉम-गिरी), या लेखमालेच्या पुढील भागांची उत्सुकतेने वाट पाहतो आहे.

===========================
मराठी भाषा हा माझा प्राणवायु आहे.
===========================
माझ्या पहिल्या भाषणाचा(अर्थात पाठ केलेल्या) किस्सा मी ह्या आधी आपल्यासमोर मांडलेलाच आहे. माझीही परिस्थिती नंदन म्हणतो तशीच झाली होती.
पुलंचे एक वाक्य आहे " सार्वजनिक सभेत भाषण करताना जर पहिल्या तीन वाक्यात हशा वसू्ल नाही केलात तर तो फाऊल धरला जातो" !
ह्यातला गमतीचा भाग जरी सोडला तरी त्यातून आपल्या स्वत:मध्ये(वक्ता) आणि श्रोत्यांमध्ये एक संवाद प्रस्थापित होतो . आपला आत्मविश्वास वाढतो आणि श्रोतेही आपले पुढचे बोलणे ऐकायला उत्सुक होतात.
संजोपरावांनी अतिशय मुद्देसुद पणे हा विषय मांडलाय त्याबद्दल त्यांना मनापासून धन्यवाद;पण सहजराव म्हणतात त्याप्रमाणे निव्वळ शाब्दिक सुचनांनी हे प्रत्येकालाच जमणार नाही. तिथे प्रात्यक्षिक जास्त चांगल्या प्रकारे काम करू शकेल.

रावसाहेब,
मह्त्त्वच्या विषयावर आणि सुंदर लेख आहे.
आपले सर्वच मुद्दे अतिशय चांगले आहेत.

माझ्या पहिल्या मुलाखतीच्या वेळेला आणि पहिल्या प्रेसेंटेशनच्या वेळेला मला या सर्वांतून जावे लागलेच. पण मी आरशा समोर सराव केला होता :). तसेच समोरचे लोक मला का हसतील? तर माझी चूक झाली आणि ते मला आणि इतरांना जाणवले तर मी लगेच हसून-क्षमा मागून पुढे जाईन. असे स्वतःला समजावून सांगितले होते. त्या सर्वाचा उपयोग झाला. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे जे बोलायचे आहे ते आपल्याला पक्के महित असेल तर बोलायला लगले की सर्व भीति जाते हेच खरे.

-- लिखाळ.
मला समजते असे मला अनेकदा वाटते हेच माझ्या असमंजसपणाचे निदर्शक आहे.

रावसाहेब, बर्‍याच दिवसांनी चांगला लेख वाचला उपक्रमावर. अनेकांना याचा नक्किच फायदा होइल.

लेख उत्तम आहे. थिअरी माहित असली की प्रॅक्टिकल करण्यास मदतच होते. आपल्या लेखात मला अजून एक मुद्दा जोडावासा वाटतो, तो म्हणजे ज्या विषयात आपला अधिक अभ्यास अथवा कौशल्य आहे, शक्यतो अशा विषयावरच भाषण करावे, म्हणजे भाषणात सहजता व मुद्देसूदपणा येतो.

जयेश

वक्त्याने सभा जिंकली तर मग हरतं कोण? वक्ता ट्रान्समीटर व श्रोता रिसिव्हर अशी विभागणी केली तर ती मला त्यात दरी दिसते. काहींचे भाषण हे भाषण न वाटता तो संवादच वाटतो.उदा. अनिल अवचट. काही वक्ते श्रोत्यांना असे गुंगवून टाकतात कि प्रश्नांकित असलेला विषयाचे उत्तर मिळाले नाही तरी त्याला मिळाल्यासारखे वाटते. कमी वेळात मुद्देसुद व आशयपूर्ण बोलणे मात्र तंत्र आहे ( कि कला?)
प्रकाश घाटपांडे

टोस्टमास्टर्स् नावाच्या संस्थेच्या गावोगावी पसरलेल्या शाखांमधून या फिअर ऑफ अननोन चा नि:पात करण्याचा पध्दतशीर प्रयत्न केला जातो. सदस्य महिन्यातून एक दोनदा जमतात. प्रत्येक सेशनला कोणी एक टाईमकीपर होतो, तर कोणी प्रत्येक वक्त्याचं "अं अं अं" मोजून त्याचा हिशोब ठेवतो, वगैरे. सदस्य एकमेकांच्या साक्षीने, मदतीने, आणि प्रोत्साहनाने सभाधीट होत जातात, आणि वरवरची आव्हानं (उस्फूर्त भाषणं, वगैरे) पेलत जातात.

इथे पुण्यातही काही शाखा आहेत. पत्ते वरील दुव्यावरून मिळतीलच.

- कोंबडी

लेख चांगला झाला आहे. (स्वतःचे अनुभव आठवले)

या वरून आठवलेला एक किस्सा:
असे म्हणतात की माणसांना मृत्यूपेक्षाही जास्त भीती कसली वाटत असेल तर ती सभेत बोलण्याची. हे खरे असेल तर एखाद्या शोकसभेत बोलणार्‍या माणसाला थडग्यात (किंवा चितेवर) अधिक सुरक्षित वाटेल का?
(हा जावईशोध माझा नाही - जेरी साईनफेल्डच्या एका कार्यक्रमात ऐकले होते. शिवाय मूळ इंग्रजी विनोदाचे न-भाषांतर झाले असे वाटते आहे; रसभंगाबद्दल हार्दिक दिलगिरी!)
------------------------------------------
तुम्ही सध्या हे वाचत आहात.

उशीर झाला प्रतिसाद द्यायला.
आपला लेख खुप आवडला.
शक्य होईल तेंव्हा पॉवर पॉइंट, किमान ओएचपीच्या स्लाईडस वापरा. पण सर्वस्वी त्यांवर अवलंबून राहू नका. पीपीटी न उघडणे, वीज जाणे असे होऊ शकते. बॅकअप म्हणून एका छोट्याशा कार्डवर महत्वाचे मुद्दे लिहून ते स्वतःजवळ ठेवा. भाषण पाठ करु नका, फक्त महत्वाचे मुद्दे लक्षात ठेऊन उत्स्फूर्तपणे बोलण्याचा प्रयत्न करा. सवयीने हे जमते.

हे फार महत्वाचे आहे. अनेकदा केवळ तंत्रज्ञानाने दगा दिला म्हणून बोलण्याच्या तयारीनीशी आलेल्या चांगल्या वक्त्यांची वाट लागलेली पाहिली आहे.

पहिल्याच संवादात जर हशा मिळाला तर उत्तमच आहे! संवाद सोपा होतो असे वाटते.
वक्ता खुप काही 'शिकवायला' आला आहे असे जानवले तर श्रोते ही वाट लावू शकतात. तेव्हा "मी ही शिकतोच आहे... हे मला कळले..कदाचित चुकीचेही असेल पण सांगतो" असा काहीसा पवित्रा मदत करून जातो असेही वातते.

आपला
वाचाळ
गुंडोपंत

चांगले जमले आहे. लवकर भाग २ येऊ द्यात!
(अवांतरः आपण १५ ऑगस्टला शास्त्रीय तानाबिना असलेले समूहगान गात असताना समोर कोणी जांभया देत असले तर 'आय कॉन्टॅक्ट' चा प्रयोग पडतो आणि आपल्याला हसू कोसळते असा स्वानुभव. (म्हणजे टारगट श्रोत्याशी आय कॉन्टॅक्ट हास्यस्फोटक ठरु शकतो.))

संजोपजी,
संवादकला हा विषयच खूप छान आहे, लेख तर आवडलाच, भाग २ लवकर येऊ देत.
आपण ज्या श्रोत्यांपुढे बोलणार आहोत,त्यांचा वर्ग (कॅटेगरी? )ध्यानात घेतला तर उपयोग होतो असे वाटते.उदा: कामगार वर्गासमोर देण्याचे भाषण, शाळाकॉलेजातील मुलांसमोर भाषणातून साधलेला संवाद ..समोरच्या श्रोत्यांनुसार भाषेत,दिल्या जाणार्‍या दाखल्यात,उदाहरणात थोडा बदल करावा लागतो. एकच विषय वेगळ्या पध्दतीनी पेश करावा लागतो. तुम्हाला काय वाटते?
स्वाती

लेख आणि लेखाचा विषय दोन्ही आवडले. काही मुद्दे थोड्याफार स्वानुभावातून आणि निरीक्षणातून सांगावेसे वाटतातः

एखाद्याने वक्ता होयचे का नाही हा एक वेगळा प्रश्न असेल पण लोकांमधे निर्भिडपणे बोलायला शिकलेच पाहीजे. याचा अर्थ कुणाचा उपमर्द अथवा कुणावर टिका करूनच असा नाही, तर मुद्देसूद बोलता आणि आपले विचार इतरांपर्यंत पोचवता यायला हवेत. त्यासाठी पण राव साहेबांनी सांगीतलेले मुद्दे महत्वाचे वाटतात.

अमेरिकेत अजून एक प्रकार घडतो (भारताबाहेर इतरत्र माहीत नाही) की इंग्रजी बोलण्याचा "ऍक्सेंट" वेगळा असू शकतो. एक गोष्ट नक्की की ऍक्सेंटची नक्कल करायच्या ऐवजी आपल्याच उच्चारात बोलल्यास ते जास्त चांगले दिसते. काही अपवाद लक्षात ठेवावे लागतात, उ.दा. शेड्यूल नाही तर स्केज्यूल, मॅसॅच्युसेट्स मधे "Worcester" नावाचे गाव आहे त्याचा उच्चार भारतीयच काय पण बाहेरील अमेरिकन्स पण "वुरसेस्टर" करतात, पण इथल्या पद्धतीने तो "वुस्टर" असा आहे! तर असे काही स्थानीक शब्द.. बाकी आत्मविश्वास.

जशी भाषणाच्या बाबतीत तयारी करावी लागते तशीच श्रोत्यांची जाणपण असावी लागते. आपण कुठे, कुठल्या विषयावर आणि कोणत्या प्रकाराच्या समुदायात बोलतो ते माहीत असणे महत्वाचे असते. विषयाबाबत माहीती असणे हे शास्त्रीय बाबतीत सहज शक्य असू शकते, पण जर असेच "पब्लीक स्पिकींग" जर सामाजीक गोष्टींबद्दल करण्याची गरज आली तर केवळ विषय माहीत असून चालत नाही तर तळमळ आणि आवड असणे गरजेचे असते तरच समोरच्याला आपले बोलणे आवडू शकते, पटू शकते (आणि गरज असेल तर समोरच्यास चारी मुंड्या चीत करू शकतो). Impromptu असेल तर अवांतर गोष्टी पण माहीत असाव्या लागतात. (हे पण अनुभवाचे बोल आहेत).

आचार्य अत्र्यांच्या "मी वक्ता कसा झालो?" ह्या पुस्तकातील पहीला लेख याच संदर्भातील आहे आणि मजेशीर तसाच वाचण्यासारखा आहे.

अवांतरः याच विषयाप्रमाणे दुसरा विषय म्हणजे मुलाखतीचा. एक खरा ऐकलेला किस्सा (थोडा जुन्या पिढीतला जेंव्हा कपड्यांचे नॉर्म्स विशेष नव्हते). नोकरीच्या मुलाखतीच्या वेळेस "टेन्शन आलेली एक व्यक्ती, (कदाचीत मुलाखतीच्या शेवटाला असेल) उभ्या उभ्या भावी साहेबाबरोबर बोलत होती. बोलता बोलता न खोचलेला बुशशर्ट हाताचे चाळे करत खालती ओढत सरळ करणे चालू होते. बाहेर आल्यावर लक्षात आले की बुश शर्टच्या ऐवजी अंगातील बनीयन शर्टच्या बाहेर काढून ती व्यक्ती ओढत होती!

देहबोली / हावभाव की काय ते इथून शिका.