कारण लक्षात आलेले नाही? आश्चर्य आहे. आर्थिक दृष्ट्या किफायतशीर नसणे हे एक मोठे कारण तर आहेच.पण लोकांच्या प्रवासविषयक बदललेल्या सवयी, वाढलेल्या अपेक्षा,वेळेचे महत्त्व यामुळे जलवाहतुकीचा लोकाश्रय कमी झाला. ब्रिटिशांच्या काळात कोंकणामध्ये रस्ते नव्हते. दक्षिण कोंकणात तर रस्तामार्ग (सडक मार्ग) म्हणजे बंगलोर रस्त्याने कोल्हापूरवरून राधानगरी-फोंडा कणकवली या अवघड घाटमार्गे खाली उतरावे लागे. त्याला 'वरची वाट'च म्हणत. थेट एस्टीसुद्धा नसे. दोन-तीनवेळा गाड्या बदलाव्या लागत. आज या सर्व गैरसोयी दूर झाल्या आहेत. त्यामुळेच (आणि वाहनसमृद्धी आल्यामुळेही) कोंकणात जाणार्‍यांची संख्या प्रचंड वाढलेली आहे. आणि हे लोक रस्तामार्ग पसंत करतात. शिवाय जलवाहतुकीसाठी बंदर हे गाठावेच लागते. ही अधिकची यातायात सोयीस्कर नसते.
पूर्वीचा सीन डोळ्यासमोर आणून पहा. पन्नास-साठ माणसे एका डेक वर झोपली आहेत, काही लोळताहेत, काही ओकताहेत,मुलांची रडारड चाललीय.प्रत्येकाने घरून आणलेल्या जेवणाचा शिळा वास सर्वत्र भरून राहिलाय. आज कोणी असा प्रवास पसंत करेल का? आणि या गैरसोयी टाळून प्रवाश्यांना आरामदायक जलवाहतूक द्यायची तर एखादे लक्झरीलायनरच चालवावे लागेल. त्याचे तिकिट किती पडेल? वेगाचाही प्रश्न आहेच. पूर्वी दक्षिण कोंकणात पोचायला वीस ते चोवीस तास लागत. आज इतका वेळ कोण देईल? हॉवरक्राफ्ट या त्यातल्यात्यात वेगवान जलवाहनाचा (हे वाहन पाण्यापासून काही इंच उंचावरून चालू शकते म्हणून वेग पकडू शकते.) प्रयोगही फसला याचे कारण वेळ आणि चढे तिकीटदर हेच होते.
आणखी एक गोष्ट म्हणजे कोंकणातल्या नद्या ह्या वेगवान्,खळाळत्या असतात. पर्वतावरून खाली उतरून तीस मैलांच्या आत समुद्राला मिळत असतात. त्यांचा ग्रेडिअंट खूप जास्त असतो. त्यात पाऊस प्रचंड. त्यामुळे जमिनीची धूपही प्रचंड होते. तिला गाळाच्या रूपात जमिनीवर पसरायचा अवकाश न मिळता ती थेट समुद्रात जाते. यामुळे खाड्या बनतात,त्या ओहोरतात.त्यांची तोंडे उथळ बनतात आणि त्या नौकानयनास अपात्र आणि अनुपयुक्त ठरतात. खाडीमुखावर असलेली आणि नसलेलीही कित्येक बंदरे आज गाळाने भरून गेली आहेत. तो गाळ उपसणे आणि त्याची विल्हेवाट लावणे (डिस्पोजल) ही एक मोठीच डोकेदुखी बनली आहे. त्यामुळे समुद्राची खोली कमी होऊन मोठी जहाजे किनार्‍यालगत येऊ शकत नाहीत. यात भर वाळूमाफियांची. त्यांनी नैसर्गिक वाळू उपसून उपसून किनारे उजाड केले आहेत आणि तिथली जमीन उघडी पडल्यामुळे अधिकच धुपते आहे. आणखी एक अलीकडचे कारण म्हणजे मुंबई,ठाणे कुलाबा(रायगड) जिल्ह्यांत निवासी आणि औद्योगिक उपयोगासाठी जमीन उपलब्ध नाही. ती समुद्रातून मिळवायचा प्रयत्न असतो. समुद्र एके ठिकाणी हटला तरी दुसरीकडे तो आक्रमण करतो. कोंकणात या अशा समुद्री आक्रमणामुळे कित्येक नैसर्गिक किनारे नष्ट होत आहेत.
या सर्व गोष्टी प्रवासी जलवाहतुकीला अनुकूल नाहीत.

राही यांनी दिलेली कारणे पटली नाहीत. जल वाहतुकीचे अनेक फायदे आहेत, समुद्र मार्गेच नव्हे तर देशांतर्गत प्रवास सुद्धा. पण ते exploit करावे लागतात व लोकांना पटवून द्यावे लागतात. दोनच वर्षा पूर्वी काही कामानिमित्त इंग्लंडला गेलो होतो. माझे काम वालीन्गफोर्ड या जागी होते व मी साधारण चार किमी दूर एका हॉटेल मध्ये राहण्यास होतो. हॉटेल व वालीन्गफोर्ड हैड्रौलिक इंस्टीट्यूट दोन्ही थेम्स नदीच्या किनार्या लगत होती. तर पहिल्या दिवशी सकाळी इंस्टीट्यूट चा शास्त्रज्ञ मला घ्यायला चक्क मोटार बोटीतून आला. व पुढचे काही दिवस आम्ही दोघे मोटार बोटीतून हॉटेल ते इंस्टीट्यूट प्रवास करत असू. गंगा, ब्रह्मपुत्र, बराक, नर्मदा इत्यादी नद्यां मधून व कालव्यान मधून जल वाहतुकीचे चांगले potential आहे. पण आपण कधी त्या बाबत गांभीर्याने विचारच केला नाही. आपल्या देशात जल वाहतुकी बाबत औदासिन्यच आहे.

लंडन ते पेरीस थेट विमानाने, समुद्र खालून जाणार्या भुयारातून (chunnel) ट्रेनने किंवा त्याच भुयारातून आपल्या चारचाकीने जाता येते. तरी सुद्धा अनेक लोक डोवर ते कॅले समुद्र मार्गाने (फेरी) प्रवास पसंत करतात. काही वर्षां पूर्वी मी पण तसे केले. समुद्र प्रवासाची गम्मत म्हणून. अन्यथा समुद्र प्रवास आपल्याला कधी अनुभवायला मिळणार ? म्हणून. पण कामा निमित्त प्रवास करणाऱ्या करता पण फेरीतून जाण्याचे काही फायदे असतात. सगळ्यात मुख्य, स्थानिक प्रवासा करता आपले वाहन नेता येते. कोकण गोवा इत्यादी ठिकाणी गेल्यावर स्थानिक प्रवासा करता खूप खर्च येतो. मुंबई कोकण आपली चारचाकी चालवत नेणे फार सुखकर नसते. बोट सेवा सुरु करून त्यात आपली चारचाकी किंवा दुचाकी नेण्याची सोय केल्यास अनेक लोक बोटीने जाणे पसंत करतील. पण बोट मात्र पहिल्या पेक्षा जास्त सुखकर असायला हवी. विशेषकरून स्वच्छता गृहे, दोन्ही बाजूने बंदरापर्यंत पोहोचण्याची सोय, आपले वाहन बोटीत चढविण्याची सोय, इत्यादी.

>>बोटींमधून प्रवास करण्याची धम्माल कशात नाही

याबाबत असहमत आहे. किंबहुना बोटीतून (समुद्रातून) प्रवास करण्यात मजा आहे हेच मान्य नाही. आपल्याला तर बुवा मळमळून ......

ह्या लेखा मागचा उद्देश च कळला नाही. लेखक विसरले असावेत की ते भारत नावाच्या देशात रहातात. इथे तर मुलभुत सुविधा नाहीत आणि होण्याची शक्यता नाही. निम्मा देश अर्धपोटी झोपतो. तिथे लेखकाची हि अपेक्षा अगदीच भाबडी आहे. कोकणात जल वाहतुक होण्या आधी PMT सुधरु दे, आहेत ते रस्ते थोडे बरे होउ देत. गरीबाला अन्न आणि ऑषध उपचार मिळुदे. राज्यकर्ते तुरुंगात जाउ दे.

इथे काहीही होणार नाही. आहे त्याच्यात सुख माना.

लेख आवडला.

मुंबई-गोवा महामार्ग तसेच कोकण रेल्वे हे दोन्ही कोकणाच्या मध्यभागातून जात असल्यामुळे, बंदराकडील गावांत जाण्यास थोडे अडचणीचेच पडते. पूर्वी अंतुले मुख्यमंत्री असताना रेवस-रेडी सागरी महामार्गाचा विचार चालला होता. ते मुख्यमंत्री पदावरून जाताच तो विचारदेखिल बारगळला!

परंतु केवळ प्रवासी वाहतूकीवर अवलंबून न राहता मालवाहतुकीचादेखिल विचार केला, तर प्रकल्प फायदेशीर होईल असे वाटते.

सुदैवाने, मुंबईच्या पूर्व तसेच पश्चिम किनार्‍यावरून जलवाहतूक सुरू करण्याचा विचार सध्या सरकारपातळीवरून जोराने चालला आहे, ही समाधानाची बाब आहे.