मित्रांनो आधी हाच लेख मी काहिसा घाईघाईत सादर केला होता. त्यामुळे सादरीकरणात बरेच दोश राहून गेले होते. त्याबद्दल मी आपली सगळ्यांची माफी मागतो.
चिंतन सद्यकाळाच्या समस्याबद्दल असावं, त्या समस्यांवर तोडगा म्हणून असावं. भाशेचा वापर आपणाकडून कोणत्या गोश्टीसाठी केला जातोय, ह्यावर त्या भाशेतून प्रकट होणार्‍या शक्तीच्या मर्यादा स्पश्ट होत जातात. मला ह्या चर्चेत सॉफ्टवेअर प्रॉग्रॅमर म्हणून काम करणार्‍या मंडळींचा सहभाग जास्त अपेक्शित आहे. इतरांनी देखील भाग जरूर घ्यावा.

भाशाशास्त्र, ध्वनीशास्त्र, तर्कशास्त्र व तंत्रविद्न्यान ह्या चार वेगवेगळ्या विशयांचा विकास एकमेकांवर अवलंबून आहे असे वाटते.

भाशाशास्त्रा विशयामध्ये, विचारविश्वातून ‘लिपी’ ही संकल्पना वास्तवात कशी आकाराला आली, हे आकळण्यासाठी मला ‘तार्कसूत्रिकतेचा आधार’ (इं.: लॉजिकल बेस) ही संकल्पना विकसित व्हावी असे वाटतेय. तार्कसूत्रिकतेचा आधार विकसित झाला तर मराठी भाशेतून वेगवेगळे शब्द, संकल्पना जन्माला घालणं व ते इतरांना समजावून सांगणं सोपं जाईल असे वाटते. यासाठी मला खाली मांडलेल्या विचारांमध्ये काही त्रूटी, दोश, चूका राहून गेल्या असतील तर त्या तुम्ही दाखवून द्याव्यात, अशी मी येथील वाचकांना विनंती करतो.

वरील अपेक्शित संकल्पनेला खालील विचार प्रेरक आहे.

‘एखादी संकल्पना जेंव्हा रेशांमधून व्यक्त करता येऊ लागली, तेव्हा त्या ठराविक भाशेची लिपी वास्तवात आली असावी.’

आत्ता ते कसे? तर खालीलप्रमाणे –

‘प्रेरणा’ - हि एक शक्ती आहे.
‘अवकाश’ - ही एक पोकळी आहे. मुळात ही पोकळी एक ‘शून्यमंडळ’ आहे.
‘द्न्य’ – हि एक व्यवस्था आहे जिथं ‘स्तरांचं विभाजन व विभागणी’ कशी करायची, हे ठरवलं जातं. स्तरांचं विभाजन व विभागणी कां करायची? ह्या प्रश्नाचं उत्तर आहे ‘संतुलन राखण्यासाठी’
प्रेरणारूपी शक्तीमुळे ‘क्रिया’ घडतात.
‘शून्यमंडळ’ हे प्रेरणेच्या ‘क्रियाशीलतेला’ आवर घालणारी व्यवस्था आहे.
ह्या ‘आवर घालण्याच्या’ व्यवस्थेतूनच ‘आवरण’ तयार होतं, विविध स्तरांवरील आवर घालण्याच्या प्रक्रियेतून ‘आवरणे’ तयार होत जातात.
‘आवरण’ तयार झाल्यानंतर ‘द्न्य’ नामक व्यवस्था कुंठीत शक्तीचं तीच्या क्रियाशील स्वभावाचं अस्तित्व टिकवण्यासाठी मर्यादित विस्ताराला चालना मिळावी म्हणून शून्यमंडळासोबत वाटाघाटी घडवून आणते. ह्या वाटाघाटीमध्ये कुंठीत शक्तीच्या विस्ताराला चालना दिली जाते. परंतु विस्तार जेंव्हा वाढत जाऊन आपली चरम मर्यादा गाठतो, तेव्हा शून्यमंडळाकडून निर्माण झालेल्या आवरणास तडा जातो.

ह्या टप्प्यावर शून्यमंडळ बिथरतं याउलट प्रेरणेच्या रूपातील कुंठीत शक्ती मुक्त झाल्यामुळे ती ‘महत्त्वाकांक्शेच्या’ रूपात रुपांतरीत होते.

शून्यमंडळामुळे उत्पन्न झालेल्या ‘आवरणाला तडा’ जाण्याचा संकेत ‘द्न्य’ नामक व्यवस्थेला मिळताच, तिचा पहिला प्रतिसाद असतो तो प्रेरणारूपी शक्तीला प्रचंड विरोधाचा करण्याचा. तडा जिथं गेलीय, ज्यामुळं गेलीय ती बाब हुडकून काढत प्रेरणेला नव्या नियमांच्या रुपात जेरीस आणत बंदिस्त करण्यासाठी नवी नियम-सूत्रं-शास्त्रं तयार होत जातात. तसे करण्याने विघटन करणारी ‘तोडवादी’ शक्ती कमी होवून, ‘तूझं माझं जमेना, तुझ्यावाचून करमेना’ अशी ‘जोडवादी’ अवस्था तयार होते. इथं ‘तडजोडी’ चं हे दुसरं मंडल तयार झालं की, विविध स्तर जन्म घालण्याची व्यवस्था जन्म घेते.

यापूढच्या कृतीशीलतेच्या प्रकट स्तरावर फक्त ‘क्रिया’ व ‘ती क्रिया का घडली?, अशीच का घडली?, तशीच का नाही? ह्या संबंधित प्रश्नमंजुशा’ ह्या दोनच बाबी उरतात. परंतु नाण्याची तिसरी बाजू देखील असते ती असते, ‘स्तर बदलत नेणं’.

जर, ‘स्तर बदलत नेणं’ ही सुद्धा एक क्रिया म्हटली तर हि क्रिया देखील पर्यायी क्रियांसाठी नवी ‘प्रश्नमंजुशा’ तयार करत जाते. नवनव्या स्तरावर क्रियेला वेगवेगळे नांव द्यावे लागते कारण प्रत्येक क्रियेचा गुणधर्म (इं.:प्रॉपर्टीज), वर्तन वेगवेगळे असते.

आता हे सारं टप्याटप्याने पाहू. (संगणकातील सॉफ्टवेअर प्रोग्रॅमसारखं. हो! पण मी प्रोग्रॅमर नाही.)

आर –