श्री.धनंजय आणि श्री.कोल्हटकर या दोघांनीही भाषांतील उच्चारवैशिष्ट्ये/उच्चारांसंदर्भात जी मते मांडली आहेत, सविस्तर सोदाहरणासह विवेचन केले आहे, ते मान्य करीत असताना सहजरित्या [वा चर्चेच्या ओघात] सुरू झालेल्या या विषयाला स्वतंत्र धाग्याचे अस्तित्व यावे यातच या विषयाची महती आहे हे सांगणे आवश्यक आहे. यात अन्य भाषांतील उच्चारांची 'गंमत', 'हेटाळणी', 'टवाळी', 'तुच्छता' आदी रस येथील प्रतिसादकांना अपेक्षित नाहीत हेही त्याबरोबर आवर्जुन सांगणे गरजेचे आहे.

उच्चाराविषयी तुच्छता दाखविण्याचा - तसेच त्यामुळेच जाती-श्रेष्ठत्वाचा गंडही बाळगण्याचा - अश्लाघ्य प्रकार खास महाराष्ट्राच्या मातीतच पाहायला मिळेल. 'अभ्यंकर' आडनावाची शेजारीण स्वयंपाकघरात काम करताकरता स्वतःच्या मुलीचे काव्यवाचन ऐकताना मध्येच खेकसून म्हणते, "पल्लवी, पुन्हा म्हण ती ओळ आणि नीट म्हण. मराठ्यांसारखे बोलू नको." ~ हा प्रकार मी स्वतः कानाने ऐकला असल्याने यावर दुमत नकोय. 'श्रावणमासी..." मधील "ण" चा उच्चार 'न' सम त्या मुलीने केला असेल तर तो अन्य पद्धतीने दुरुस्त करताही आला असता, पण 'मराठ्यां'च्या उच्चारांना फटका देण्याची निसर्गदत्त देणगी जर इथलेच लोक सोडत नसतील तर मग अन्य प्रांतियांच्या गजाली कशाला ? तेव्हा उच्चारांविषयी/लिप्यांतरांविषयीची ही चर्चा एक 'अभ्यास' या अंतर्गतच घेत आहे, हे स्पष्ट करणे गरजेचे आहे.

त्यामुळेच श्री.धनंजय यांच्या या विषयातील अभ्यासाविषयी आदर मनी बाळगूनच त्यांच्या प्रतिसादातील "वेगवेगळ्या भाषांच्या आणि विशेषनामांच्या वैचित्र्यास हास्यास्पद मानणे हे फक्त विरंगुळ्यासाठीच ठीक आहे." या मताविषयी स्पष्ट करू इच्छितो की, कुणाच्याही प्रतिसादातील लिखाणातून नामवैचित्र्यास 'हास्यास्पद' समजली जाणारी टिपणी प्रतीत होत नाही.

काही शिकायचे झाल्यास प्रथम कुठूनतरी सुरुवात तर केलीच पाहिजे ना ? 'कौर' पासून सुरू झालेली ही चर्चा स्वतंत्र धाग्यापर्यंत आली म्हणजेच तीत काहीतरी चांगले 'इलेमेन्ट' आहे म्हणूनच. भाषेतील कंगोरे शिकण्यासाठी हे उपयुक्त आहेच आहे, अन्यथा उद्या 'पोहणे आल्याशिवाय तुला पाण्यात उतरायला मिळणार नाही' असे सांगण्यासारखाच प्रकार होईल्.

वरील काही प्रतिसादांच्या रोखाशी मी असहमत आहे. प्रत्येक विषयाला अनेक कंगोरे असतात ते तपासल्याखेरीज आपण मत बनवू नये किंवा चटकन् रिऍक्ट होऊ नये, असे मला व्यक्तीशः वाटते. प्रत्येकाला आपली पाळेमुळे शोधण्यात/त्याची माहिती मिळवण्यात कुतुहल असतेच. ऍलेक्स हॅलीचे 'द रुट्स' वाचल्यावर ते नक्कीच जाणवते. ही नैसर्गिक अंतःप्रेरणा नसती तर 'मानववंशशास्त्र' ही शाखा विकसित झाली नसती. भाषा, उच्चार, देहबोली, राहणीमान, आहार सवयी, नावे/आडनावे, शरीराची ठेवण अशा अनेक लक्षणांवरुन 'मी कोण आहे' याची शोधयात्रा सुरु असतेच. असो.

येडीयुरप्पा नाव ऐकल्यावर कुणालाही त्याचा अर्थ जाणून घेण्याची इच्छा होणे स्वाभाविक आहे. असे कुतुहल असण्यात काहीच गैर नाही. आता हे नाव पूर्वीचे यदुवीरप्पा असावे एवढ्यावर हे कुतुहल शमते. त्यानंतर मूळ नावच रुढ झाले पाहिजे/वापरले गेले पाहिजे, असा आग्रह कोण धरते? त्यामुळे श्री. धनंजय यांनी 'मराठमोळे, कन्नडिग वगैरे शब्दांचे बळेच संस्कृतीकरण' या शीर्षकाखाली लिहिलेला मजकूर मला अनावश्यक वाटतो. त्यातून परभाषेविषयी तुच्छता दाखवणे, ही मते फारच दूर गेली. एखादाच विद्वान सोडता बहुतेक लोकांना शुद्ध नामाचा आग्रह धरण्यात काडीचाही रस नसतो. सिंगापूरचे मूळ नाव सिंहपूर होते किंवा काम्पुचियाला पूर्वी कांभोज प्रदेश म्हणत असत, एवढ्यावर लोक थांबतात. 'तुमचे नाव शुद्ध रुपात अमके-तमके होते तेव्हा ते बदलून घ्या', असा फुकट सल्ला कुणी देत बसत नाहीत आणि ऐकणारी व्यक्तीही ते स्वीकारेल, असे नाही. नोरोदाम सिहानुज या थाई व्यक्तीला आपण सांगू लागलो, की 'बाबा तुझे मूळ नाव नरोत्तम श्रीअनुज होते, ते तेवढे बदलून घे.' तर तो ते ऐकेल का? आपल्याकडे बंगाली ब्राह्मणांची मुखर्जी, बॅनर्जी, चॅटर्जी ही आडनावे अनुक्रमे मुखोपाध्याय, बंदोपाध्याय, चटोपाध्याय या लांब नावाचे संक्षिप्तीकरण आहे. त्यातील 'जी ' हा प्रत्यय आदरार्थी आहे. टागोर हे आडनाव ठाकूर शब्दाचे बंगाली उच्चारण. आज कुणीही त्यांना 'तुम्ही तुमचे मूळ नाव लावा' असे सांगायला जात नाही. अर्थात ज्यांना तशी इच्छा असते ते मूळ नाव कायम राखतातच. (ज्यांना आवडते ते स्वतःला गंगोपाध्याय म्हणवतात. उरलेले गांगुली हे आडनाव अभिमानाने मिरवतात). आपल्याकडेही हगवणे, हगरंगे, मुतवल्ली, झांट्ये, दाबके, नागवेकर, लचके, किरकिरे, शौचे, गांडलीवार अशी सकृतदर्शनी विचित्र वाटणारी (किंवा हसू येणारी) आडनावे आढळतात. व्यवहारात त्यांबद्दल मिश्किलता जरुर असू शकेल, पण तुच्छता दिसत नाही. त्यांना कुणी सांगायला जाते का, 'तुमची नावे बदलून घ्या' म्हणून.

एखाद्या भाषेतील नावे/उच्चार/ खुणा/ संकेत दुसर्‍या भाषेत विनोदी/अश्लील ठरु शकणे स्वाभाविक असते. इंग्रजीत 'थम्स अप' (मूठ मिटून केवळ अंगठा उंचावणे) हे एखाद्याला प्रोत्साहन देण्याची खूण ठरते, पण जर्मनीत तीच खूण अश्लील मानली जाते आणि एखाद्या पुरुषाने आपल्या लिंगसामर्थ्याचा केलेला उद्दाम निर्देश मानला जातो. गुजराथमध्ये मोठ्या भावाला आदराने 'गांडाभाई' म्हणतात. आपल्याकडे त्याला मिश्किलतेची छटा येते. बंगाली लोक वसुंधरा हे नाव 'बसुंधरा' असे उच्चारतात. त्यावर आमचा मित्र पांचटपणे टिप्पणी करायचा, 'बसून काय धरा, हे तर सांगा ना.' मराठी माणसासमोर 'कुंडी' हा शब्द उच्चारला तर त्याला त्याचे विशेष वाटणार नाही, पण कानडी व्यक्ती तोच उच्चार ऐकल्यास ओशाळण्याची शक्यता असते. कारण 'कुंडी'चा त्या भाषेतील अर्थ आहे 'पार्श्वभाग'. पण मला वाटते, की अशा गंमती असल्या तरीही त्याला कधी भाषिक तुच्छतेची छटा येत नाही.

संस्कृत उच्चारांतील शुद्धतेचा मुद्दा आपल्याजागी महत्त्वाचा आहेच. जिथे अशुद्ध उच्चाराने फारसा फरक पडत नाही, तेथे वाद येऊ नये, पण जिथे विपरित अर्थ होऊ शकतो तेथे काळजी घेणे अगत्याचे असते. गणपतीच्या आरतीत 'संकटी पावावे निर्वाणी रक्षावे सुरवरवंदना' ही ओळ आजही अनेकजण 'संकष्टी पावावे, निर्वाणी रक्षावे' अशी म्हणतात. चला. गणपतीने संकष्टीला पावावे, इतकाच बदल होईल. पण श्रीसूक्त म्हणताना जेव्हा लोक 'क्षुत्पिपासामलां ज्येष्ठां लक्ष्मींनाशयाम्यहं' असे म्हणतात, तेव्हा त्याचा अर्थ भलताच होतो. उच्चार करताना तो 'अलक्ष्मी' असा आहे. म्हणजे अलक्ष्मी (दारिद्र्याचा) नाश होवो, असे म्हणण्याऐवजी आपण 'लक्ष्मींनाशयाम्यहं' (लक्ष्मीचा नाश होवो) असे म्हणू लागल्यास त्या आवाहनाला काय अर्थ राहिला?

आनी-पानी वरुन कुणाला दुय्यम ठरवू नये,हे योग्यच आहे. पण आनी-पानी ग्राह्य नाही. विशेषतः आपण उच्चशिक्षण घेतो आणि शुद्ध उच्चार/प्रमाणभाषा काय असते, व्याकरणाचे नियम कसे चालतात, हे जेव्हा उमगते तेव्हा त्याने मुद्दामहून अशुद्ध उच्चारांचे समर्थन करणे खटकते. पाटील साहेबांनी त्यांचा अनुभव मांडला. एक दुसरा अनुभव मी सकाळ पेपरचे व्यवस्थापकीय संचालक/संपादक श्री. प्रतापराव पवार यांच्या 'वाटचाल' या आत्मनिवेदनात वाचला आहे. प्रतापरावांच्या मातोश्री कै. शारदाबाई या त्यांना लहानपणापासून सांगत 'तुझे मित्र सर्व जातींचे असू देत, परंतु अधिककरुन ब्राह्मण मित्रांची संगत जोड. एकतर त्यांच्या सहवासात तुझे उच्चार शुद्ध होतील व पुढे त्यांच्याशीच तुला स्पर्धा करायची असल्याने तुझ्यात स्पर्धात्मकता वाढेल.'

तुच्छतेचा अनुभव केवळ ब्राह्मणेतरांनाच येतो असे नाही. प्रत्येक जातीतच असे लोक असतात. माझा अनुभव वेगळा आहे. आम्ही मिश्र समाजात वाढलो. तरीही लहानपणापासून शेजारचे सुशिक्षित मराठा लोक मला 'ए बामना' म्हणून हाक मारायचे. त्यांचे ऐकून इतर समाजाचेही लोक तसेच म्हणायचे. 'बारा मण जेवणारे ते ब्रामण' असे विनोद माझ्यासारख्या गरीबीत वाढलेल्यालाही ऐकून घ्यावे लागले आहेत. मुद्दा तो नाही. मी जेव्हा त्यांना विचारायचो, की तुम्ही लोक शिकलेले आहात तरी 'बामन' 'आनी-पानी-लोनी-दगूड' असे शब्द का वापरता? त्यावर ते म्हणायचे, 'भटा-बामणांची आणि आमची संस्कृती वेगळी आहे. आम्ही तुमच्यावानी बोलायला लागलो तर आमाला आमचेच जातवाले 'भटाळलेले' म्हणतील.' आता हा ऍप्रोच असेल तर बदल कसा घडणार?

पूर्वीपासून आपण देव/निसर्गशक्ती किंवा 'निर्मिक' (जो कोणी असेल तो) मागणे मागत आलोच आहोत.
ओम् असतो मा सद् गमय/ तमसो मा ज्योतिर्गमय/ मृत्योर्मामृतंगमय/ ओम् शांती शांती शांती
(आम्हाला वाईटाकडून चांगल्याकडे ने. अंधाराकडून प्रकाशाकडे ने. मृत्यूकडून अमरत्वाकडे ने. विश्वात शांती असो.)

पण 'आम्हाला अशुद्धाकडून शुद्धाकडे ने' असे मागणे मागण्यासाठी मात्र आपली जीभ रेटत नाही. ही एक गंमतच आहे.

(प्रतिक्रिया कुणीही वैयक्तिक घेऊ नये अशी विनंती)

योगप्रभू ह्यांचा उत्तम प्रतिसाद. धनंजय ह्यांचा प्रतिसाद देखील उत्तमच आहे.

भाषेच्या प्रमाणीकरणाचा मुद्दा मागे बऱ्याच वेळा चर्चिला गेला आहे, (त्यावरील धनंजय ह्यांचाशी झालेल्या चर्चेतून ही गोष्ट मला पटली) - 'आनी पानी' हे/तत्सम उच्चार योग्य किंवा अयोग्य हे संदर्भ चौकट ठरवते, तशीच ठरणे योग्य आहे.

बाकी नावांच्या बद्दल बोलायचे तर - कनिमोळी इंग्रजीत लिहिताना Kanimozhi असे लिहितात, बहुदा तमिळ, इंग्रजी लिपीत लिहिताना 'ळ' साठी zh वापरायचे निश्चित केले असावे.

वा! वरील उच्चार, लिपी, व्याकरण, जातपात, शुद्ध अशुद्धेच्या मार्गांनी वाहणारी फ्री फ्लोइंग चर्चा वाचून डोळे पाणावले. लिपीमु़ळे उच्चारांवर प्रभाव पडतो हे धनंजय यांचे म्हणणे खरे आहे. परंतु ते तेवढेच मर्यादित आहे का? भाषा ही प्रमाण आणि अप्रमाण असावी. शुद्धाशुद्ध असू नये. प्रमाण भाषा ही शक्यतो सत्ताधारी गट प्रमाणित करतो असे वाटते.

मराठीने ऍ (हे उमटलेले अक्षर काय आहे असे कोणी विचारू नये.) आणि ऑ या स्वरांची भर घातल्याने काही इंग्लीश उच्चार सुधारले आहेत पण म्हणून प्रत्येक इंग्लीश उच्चार मराठीत लिहिता येतो असे वाटत नाही.

थ हा मराठीत दंतव्य असला तरी जीभ दाताच्या वरच्या बाजूस टेकवली जाते. इंग्रजीत थ चा उच्चार दाताच्या टोकाशी लावून जीभ किंचित बाहेर काढून होतो. थँक यू! चा उच्चार मला अतिशय प्रयत्नपूर्वक जमला आहे.

----------

माझ्या मुलीला या आठवड्यात ५०० स्पेलिंग वर्डस करायचे होते. मी विचारायचे आणि तिने लिहून काढायचे असे ठरले. हा प्रकार अतिशय त्रासदायक होता कारण तिला माझे उच्चार समजत नाहीत. तिचे आणि माझे ऍक्सेंट वेगळे आहेत. माझे स्पष्ट मराठी+इंग्रजी उच्चार तिचे स्पेलिंग बिघडवून जातात.

असाच अनुभव वॉइस कमांड वापरताना अनेकांना येत असेल. :-)

------------

मराठीतील ओष्ठव्य प आणि इंग्लीशमधील ओष्ठव्य पी ही मूळाक्षरे वेगळी वाटत नाहीत पण अद्यापावेतो प्रिया असे म्हटल्यावर "ब्रिया" असा पुनरुच्चार करणारे अमेरिकन १००% आहेत. परंतु ओठांचा हलकासा चंबू करून प्रिया (प्रुइया) असा उच्चार केला तर तो त्यांना स्पष्ट समजतो. आणि हे असे आहे हे समजायला मला सुमारे ५-६ वर्षे लागली पण त्यानंतर मला माझेच नाव उच्चारता येऊ लागले.

मराठी घ्या, संस्कृत घ्या किंवा इंग्लीश घ्या. कोणतीही लिपी उच्चारांसाठी फुलप्रूफ आहे असे वाटत नाही. असो.

सुमन हे नावही चकवणारे आहे. माझ्या बहिणीचे नाव 'सुमन' आणि माझ्या गुजराथी मित्राचे नाव पण 'सुमन'.
गावरान

काही इंग्लीश नावे मला चकवणारी वाटतात. son या अक्षरसमूहाने संपणारी नावे मुलींची का असावीत असा प्रश्नही पडतो. ;-)

ऍलिसन, मॅडिसन, ऍडीसन, पार्सन, मॉरिसन, एमरसन ही नावे मुलींची असतात तर जॅकसन हे नाव (लास्टनेम नाही) मुलांचे असते.

विरंगुळा म्हणून असले बहुभाषिक गोंधळाचे विनोद गमतीदार आहेत, आणि छानच आहेत.

म्हणून मीच ऐकलेली गमतीदार उदाहरणे सांगतो.
कोंकणीमध्ये एखादा व्यक्ती सौजन्यपूर्ण विनंती करू शकेल "कुलेर-लात दी." (अर्थ : चमचा-डबा दे..)
कन्नडिग शेजारीण येऊन विचारते : "आमचं आज पूजा आहे, जरा बत्तीस हत्ति देता का?" (अर्थ : बत्ती/वातीकरिता हत्ति/कापूस)

वनिता हा शब्द स्पॅनिश जोनितावरून आला हे पटणे जरा अवघड आहे. मराठीत आणि संस्कृतमध्येही वनिता म्हणजे जिला नवर्‍याचे प्रेम मिळते अशी स्त्री. वनात राहणारी स्त्री असाही अर्थ ऐकला होता.
स्त्रीसाठी वेगवेगळ्या अर्थच्छटा दाखवणारे बरेच शब्द मराठीत आहेत.
वामा=सुंदर स्त्री
ललना=खेळकर स्त्री
प्रमदा, मोहिनी=मोहक स्त्री
प्रेमला=प्रेमळ स्त्री
प्रमिला=जिच्या अंगाला सुगंध येतो अशी स्त्री
वयानुसार, बाला->मुग्धा->तरुणी->महिला->प्रौढा(पुरंध्री)->वृद्धा
महिला या शब्दाचा झिंगलेली किंवा झिंगल्यासारखी वाटणारी स्त्री असाही केवळ संस्कृत कोशात असलेला(कोशमात्र) अर्थ आहे, पण एरवी महिला म्हणजे जी लहान मुलगी नाही अशी वयाने मोठी स्त्री.
वगैरे वगैरे.---वाचक्नवी

ही चर्चा रंजक आहे. पुढे सुरु राहावी, अशी इच्छा.

स्रियांबद्दलची आदरार्थी संबोधने प्रत्येक भाषेत असतात. धाग्याच्या सुरवातीला आपल्याकडील कुमारी-कुंवर-कौर याचा उल्लेख झाला. संस्कृतमध्ये प्रत्येक स्त्रीला पूर्वी आदराने 'देवी' म्हटले जात असे. संस्कृत नाटकांतील संवादात ते संबोधन दिसून येते. उर्दूत स्त्रीप्रती आदर दाखवण्यासाठी 'मोहतर्मा' म्हणतात. इंग्रजीत 'मॅडम' म्हणतात. (ही फ्रेंचांची सभ्यता इंग्रजांनी घेतली. कारण मॅडमचा फ्रेंच उच्चार 'मदाम्' आणि पूर्ण शब्द 'मद्म्वाझेल') स्पॅनिशमधील 'सिनोरिता' हेही ऐकायला गोड वाटते. तर अशी आणखी काही संबोधने नमूद करावीत. इंग्रजीत अविवाहित स्त्रीच्या नावाआधी 'मिस' आणि विवाहित स्त्रीच्या नावापूर्वी 'मिसेस' लावतात. ही दोन्ही संबोधने 'मिस्ट्रेस' या शब्दावरुन आली आहेत.

मराठीत मला स्त्रीला आदरार्थी स्वतंत्र संबोधन चटकन् आठवत नाही. सध्या तरी आपण 'मॅडम' म्हणतो किंवा 'ताई' म्हणून काम चालवून नेतो. हिंदीत 'श्रीमतीजी, सुश्री, महोदया' असे काही शब्द आहेत. मराठीत 'श्रीमती ' शब्द सहजपणे वापरत नाहीत कारण त्याला वेगळी छटा आहे. आपल्याकडे विवाहित स्त्री 'सौभाग्यकांक्षिणी' (सौ) असते, तर 'श्रीमती' म्हणजे विधवा स्त्री. जुन्या काळात विधवा स्त्रीला 'गंगाभागीरथी' असे स्वतंत्र संबोधन होते. पत्रव्यवहारात लिहिताना 'गं.भा. ---बाई' असे लिहित असत. आता तसे काही न म्हणता श्रीमती म्हणतात. मुद्दा हा, की मराठी भाषेत मला ही किंचित कमतरता जाणवते.

(राही यांचे आभार - बंगालीतील बंदोपाध्याय मुखोपाध्याय ही नावे काय असावीत, हे मला नीटसे माहीत नव्हते. ती मूळ वंदोपाध्याय, मुख्योपाध्याय आहेत, हे वाचून जिज्ञासापूर्ती झाली. चटोपाध्याय हे कसे आले? त्याचा आणि चटाचा काही संबंध आहे का? आपल्याकडे 'चटावरचे श्राद्ध' असा शब्दप्रयोग आहेच. चटोपाध्याय म्हणजे श्राद्धविधी करणारे ब्राह्मण, असे काही आहे का? कृपया अधिक माहिती द्यावी.)

"बाई" हे चकावणारे नाव झाले आहे ते आपल्याकडील 'आज कामवाली बाई आली नाही' अशा आता प्रघात पडलेल्या प्रथेमुळेच. फक्त 'कामवाली आली नाही' असे या राज्यातील कुटुंबात सहसा म्हटले जात नाही. तद्वतच गटारात फेकून द्यायच्या लायकीच्या हिंदी चित्रपटातूनही श्रीमंत कुटुंबात घरकाम करणार्‍या स्त्री पात्राला 'बाई' अशा नावाने नखरेल नटीची ती सुस्तावलेली 'मम्मी' हाक मारताना दाखवितात. [ही बाई देखील मुद्दाम महाराष्ट्रीयनच दाखविली जाते.]

पण हल्ली एरव्ही पवित्र वाटणारे 'गुरुजी' हे संबोधनदेखील चकवणारे होऊ लागले आहे. कोल्हापुरातील एका प्रसिद्ध कॉलेजमधील प्राध्यापकाने संस्थेच्या सचिवाने 'आपल्याला गुरुजी अशी हाक मारून अपमान केला' असा लेखा अर्ज सोसायटीकडे केला होता. २० वर्षापेक्षाही जास्त सेवा झालेल्या या प्रोफेसरमजकुरांचे दाखल्याचे काहीतरी काम संस्थेच्या ऑफिसमध्ये होते. त्याना तिथे आल्याचे पाहिल्यावर तेथील सेक्रेटरीनी काहीशा खेळकरपणाने, "या गुरुजी. थोडा वेळ थांबा, तुमचे काम आत सहीला दिले आहेच" असे म्हणताच प्रो. ना का कोण जाणे राग आला आणि झटकन् ते उदगारले, "गायकवाड, तुम्हाला ताकीद देतो. मी 'गुरुजी' नसून् 'प्रोफेसर' आहे. तेव्हा पुन्हा मला गुरुजी म्हणायचे नाही. सॉरी म्हणा." या सरबत्तीवर गोंधळून गेलेल्या सेक्रेटरीनीही मग "सर, अगोदर मला 'गुरुजी' हा उल्लेख अपमानस्पद आहे हे पटवून द्या. मग त्या सॉरी चे पाहू." असे उत्तर दिले.

यावर तिथून तणतणत बाहेर पडलेल्या प्रो.नी तडकाफडकी वरील संवादाचा संदर्भ देवून कॉलेज व्यवस्थानाकडे लेखी अर्ज देवून संबंधित सचिवास ताकीद देण्यात यावी अशी मागणी केली. त्या महिन्याच्या 'कॉलेज कमिटी' पुढे हा अर्ज घ्यावा की नको याबाबत चेअरमन यानी संस्थेच्या वकिलाकडे तसेच शहरातील एक ज्येष्ठ नागरिक आणि भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाचे तितकेच ज्येष्ठ कार्यकर्ते [जे संस्था कार्यकारिणीचेही सदस्य आहेत] यांच्याकडे सल्ला मागितला. [या कार्यकर्त्यांच्या ऑफिसमध्ये मी अन्य कारणासाठी बसलो असता त्यानीच हसतहसत माझ्यापुढे ते पत्र व त्याची अटॅचमेन्ट म्हणजे प्रोफेसराचा अर्ज वाचायला दिले आणि म्हणाले, 'बघा पाटील, सार्‍या जिल्ह्यात रात्रदिवस ऑडिट काढीत हिंडता, आता ह्या अतिसुशिक्षिताने काढलेल्या ऑडिटला काही उत्तर आहे का, तुमच्या नियमावलीत?' काय बोलणार?]

जरी त्यातून पुढे काही निष्पण्ण् झाले नसले [अन्य दोनतीन दिपोटीनी त्या 'प्रोफेसर' महोदयाना 'गुरुजी' चे महत्व पटवून दिले असे समजले] तरी हे प्रकरण पुढे सार्‍या कॉलेजभर झाले आणि मग जवळपास सगळ्याच स्टाफकडून "मी गुरुजी का प्रोफेसर ?" यावर स्टाफरूममध्ये फुलझड्या तडतडू लागल्या, बराच काळ.

>>पण 'अहो बाई' किंवा 'अहो मावशी' हे आदरार्थी शब्द खटकतात.<< हे कोण म्हणते आहे त्यावर अवलंबून असते. ताई, बाई, अहो बाई, मावशी, काकू, आजी, आजीबाई असे म्हणणारा पुरुष आहे की बाई आहे, त्याचे/तिचे वय, व्यवसाय, जिला म्हणतात तिचे वय आणि समाजातील स्थान यावर, ते वापरलेले संबोधन स्त्रीला खटकते किंवा चालते. यासाठी मराठी संस्कृतीचे थोडेफार ज्ञान असावे लागते.
शिक्षिकांना संबोधताना अजूनही बाई म्हणतात व शिक्षकांना आणि पुरोहितांना गुरुजी. त्यांच्या पश्चातही त्यांचा उल्लेख असाच केला जातो. आणि त्यांना तो खटकत नाही.---वाचक्नवी