रोचक निरीक्षण आहे. आता मी जरा लक्ष देऊन असे संवाद ऐकेन.

(भाषिक वैशिष्ट्य नसावे. सांस्कृतिक वैशिष्ट्य असावे. भारतातील माझे नातेवाईक बघता नव्या पिढीतले पालक - माझे चुलत-मावस भाऊ-बहिणी वगैरे - त्यांच्या मुलांना पुष्कळदा कार्यकारणभाव सांगून स्वातंत्र दिल्यासारखे समजावतात. त्या मानाने मागच्या पिढीत - म्हणजे माझे चुलते-मावशा वगैरे - अशी "मुलांशी वाटाघाटी" तेवढी करत नसत. आणि त्या पूर्वीच्या पिढीत तर असले "लाड" मुळीच होत नसत, असे ऐकून आहे.)

जर आपण एखाद्या अमेरीकन व्यक्तीस विचाराल "मी अमूक एक गोष्ट करू का?" तरी त्याचे उत्तर तू हे कर अथवा हे करू नकोस असे न मिळता " I will do so & so" किंवा "No. I will not do so & so" असे मिळते. विशेषतः या अशा दाखल्याचा भरपूर (व्यक्तीगत)विदा माझ्याकडे उपलब्ध आहे.

सहमत आहे. मला अगदी स्पष्ट आठवते की अमेरिकेत नोकरीचा पहिला दिवस होता. माझे मुख्य काम सुरु झाले नव्हते. माझ्या बॉसने मला विचारले की शेअर पॉइंटवर एक पेज डिझाईन करशील का? मी तिला करून दाखवले. त्यात तिला बदल हवे होते. तिचे वाक्य असे सुरु झाले - 'If I were you ....'

मला तिच्या बोलण्याचे कौतुक आणि आश्चर्य दोन्ही वाटले होते. तिच्याजागी मी असते तर 'हे असे नाही तसे कर' असे सरळ सांगितले असते. मी अनेकदा माझ्याबरोबर काम करणार्‍या लोकांना 'मला डायरेक्ट बोलण्याची सवय आहे' असे सांगून सावध करत असते. :-) कोणजाणे त्यांना माझे बोलणे न आवडावे.

मीही फार कमी आज्ञार्थी वाक्ये ऐकली आहेत. लहान मुलांच्या बाबतीतही अतिशय कमी.

याच्याउलट आपण मुलांना काय करावे काय करू नये हे अति सांगतो का?

माझ्या मते हो आणि नाही पण माझ्या अमेरिकन मैत्रिणींच्या मते हो. ;-) त्यांच्यामते भारतीय पालक जरा अतिच करतात.

हा भाषिक नाही, सांस्कृतिक फरक आहे या धनंजय यांच्या म्हणण्याशी सहमत आहे.

येथील वर्कप्लेस् कल्चरच्या उदाहरणावरून सुचले : अमेरिकन ऑफिसातल्या आदर्श वर्तनासंदर्भात अधिक माहिती हवी असल्यास स्क्रँटन इथल्या डंडर-मिफलिन् या कंपनीचे उदाहरण अत्यंत आदर्श आहे. :-)

एका मध्ये मुलगा त्याच्या बॅगकडे लक्ष देत नव्हता. भारतिय आपण करवादून किंवा शांतपणे पण "आज्ञार्थी" सांगीतले असते की "बॅगकडे लक्ष दे" याउलट अमेरीकन गोर्‍या आईने त्याला सांगीतले की "जॉन तू बेजबाबदार वागतो आहेस. तुझी बॅग चोरीस जाईल" ...... "John your bag is going to get stolen I am telling you right away. you are being irresponsible." म्हणजे तिने घटना आणि परीणाम फक्त एका संवादात समोरासमोर मांडले. त्यांचा अन्वयार्थ/सांगड लावून अनुरूप कृती करण्याचे स्वातंत्र्य मुलावर सोपविले.

स्थळ- गावाकडील एस्टी स्टँड
एक बाई आपल्या मुलाला सामानाकडे लक्ष द्यायला सांगत आहे
"मुडद्या, ध्यान कुडं हाये! तुपल्याला कव्हाधरनं गठुड्याक पघायला सांगतिये. निस्त बोंबलत गिळायला पाहिजे. गठुड ग्याल म्हंजी! तुह म्हतारं देनार हायका भरुन!"

अ) भाषा ऐकल्यामुळे संस्कृती बदलते की (आ) संस्कृती बदलल्यामुळे भाषा बदलते?
माझ्या मते (अ) आणि (आ) दोन्ही प्रक्रिया होत असल्या तरी (आ) प्रक्रिया अधिक प्रबळ असावी.

धनंजयच्या मताशी सहमत आहे.
प्रकाश घाटपांडे

रोचक निरिक्षण. याचा संबंध संस्कृतीशी अधिक असावा. इंग्लंडमध्ये (आणि इतर इंग्रजी वापरणार्‍या देशांमध्ये) काय वापरतात बघायला हवे.

अमेरिकेतील व्यक्तीस्वातंत्र्य गुंतागुंतीचा विषय आहे. यात एक भाग अमेरिकेत स्थायिक झालेले लोक मूळ इंग्लंडमध्ये कुठून आले होते हा ही आहे. अमेरिकेत स्थायिक झालेले स्कॉटलंडमधून आलेले लोक (टेक्सासकडील भाग) आणि इंग्लंडच्या इतर भागातून आलेले लोक (उत्तरेकडील भाग) यांच्या वागणुकीत बराच फरक असतो.
--
दृष्टीआडची सृष्टी
http://rbk137.blogspot.com/

याचा संबंध संस्कृतीशी अधिक असावा. इंग्लंडमध्ये (आणि इतर इंग्रजी वापरणार्‍या देशांमध्ये) काय वापरतात बघायला हवे.

सहमत आहे. इंग्लंडात असे पुष्कळ अनुभव आले आहेत. माझी काही आवडती वाक्यं:

I don't think that's a very good idea किंवा You may want to think twice before saying/doing that - हे मूर्खपणाचं आहे.
I wouldn't quite put it like that - मी अजिबात सहमत नाही. (आणि वर हे द्वयर्थी वाक्य वापरत केलेल्या अश्लील विनोदांची पखरणही मित्रांमध्ये करतात!)
I wonder how my mother would have reacted to that किंवा I wonder if this would send horses running wild in the street- हे असभ्य आहे.

- चिंतातुर जंतू :S)
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" || ५ ||
प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत. प्रतिसाद लिहिताना १०% हून अधिक रोमन अक्षरे वापरू नयेत.

अमेरिकेतल्या नातेवाईकांना भेटून परत आल्यावर सर्वात प्रथम (म्हणजे जेट् लॅग् आणि प्रदूषण हे विषय संपल्यावर) जाणवतो तो हा आज्ञार्थ.अमेरिकेत भाजीच्या टोपलीत आपण एखादी नको असलेली भाजी चुकून टोपलीत टाकलीय हे काउंटरवर लक्षात आल्यावर 'मी ही वस्तू माझ्या बिलातून काढून टाकू इच्छितो ' अशा अर्थाच्या इंग्रजी वाक्याऐवजी 'आपण कृपया ही वस्तू काढून टाकावी' असे कितीही नम्रपणे सांगितले तरी त्या काउंटरवाल्या महिलेचे डोळे काही वेगळेच सांगून जात. ह्या आज्ञार्थावर आमच्याकडे वेगवेगळ्या प्रसंगी वेगवेगळ्या गटांबरोबर कितीदातरी वादविवाद झाला आहे. मला असे वाटते की आपल्याकडे आपली वैयक्तिक कामे इतरांकडून (यात स्थळकाळानुसार नोकर,सुना,मानाने लहान अशी नाती,आई-वडीलसुद्धा येतात)करून घेण्याची पद्धत आहे. त्यातून आपल्याकडे श्रमप्रतिष्ठा नाही. शिवाय उच्चनीचता आणि विषमता पक्की मुरलेली. त्यामुळे वागण्याबोलण्यात हातवारे आणि आज्ञार्थ येतो. जेव्हा समोरची व्यक्ती वयाने,मानाने किंवा पैशाने लहानमोठी असली तरी घटनेने तिला समान अधिकार मिळालेले आहेत,तिचे व्यक्तिस्वातंत्र्य जपले गेले पाहिजे ही संकल्पना आपल्या संज्ञाप्रवाहात मूळ धरेल,तेव्हा आपल्या वागण्याबोलण्यात फरक पडेल.

सहवैमानिकाने आज्ञार्थाऐवजी विध्यर्थ/संकेतार्थ/विधानार्थ वापरल्यामुळे अनेक अपघात घडलेले आहेत.
हा नम्रपणा भंपक आहे. ऍप्रेजलमध्ये 'वीकनेस' ऐवजी 'एरिया ऑफ इम्प्रूवमेंट' असा शब्दप्रयोग ऐकला की मला राग येतो.
"कॅन प्लीज यू डू धिस वर्क?" असा प्रश्न विचारल्यावर 'येस' असे उत्तर देऊन (काम न करता) गप्प बसावे असा विचार मनात येतो. त्यांना "डू धिस वर्क"/"प्लीज डू धिस वर्क" असे म्हणण्यात काय अडचण असते?

विषय चांगला आहे. प्रतिसादही आवडले. भौगोलिक परिस्थितीचाही भाषेवर परिणाम होत असावा असे वाटते.

"तुझं वाचन किती? तू बोलतोयस किती?"
"तुझा पगार किती? तू बोलतोयस किती?"

युरोप मध्ये त्यामानाने वातावरण थोडे कूल आहे, पल्याड एवढी औपचारिकता तिथे जाणवत नाही पण अल्याड एवढा तुच्छ्पणा पण जाणवत नाही. अमेरिकेला गेल्यावर तेथील हा सामाजिक शिष्ठाचार भावतो, पण त्यानंतर युरोपात गेल्यावर (फ्रांस वगैरे अपवाद सोडल्यास) तेथील अनौपचारिक वातावरण खूपच सहज व सामावून घेणारे वाटते.

भारतात देखील मुंबई मध्ये एकप्रकारचा शिष्ठाचार पाळला जातो, तो जाणवण्यासाठी पुणे किंवा पश्चिम महाराष्ट्रात जावे.

एका मराठी स्त्रीला हे जाणवणे खूपच उत्तम आहे, माझे हे विधान आक्षेपार्ह्य वाटू शकेल पण जर ते स्त्रीला जाणवले तरच ते पुढच्या पिढीत जाण्याची शक्यात दाट आहे म्हणून मी तसे विधान केले.

तसेच वर धनंजय ह्यांनी व्यक्त केलेल्या मताशी मी सहमत आहे की ह्याचा संबंध भाषा वैशिष्ट्यापेक्षा संस्कृतीशी अधिक आहे, समोरच्याच्या स्वातंत्र्याचा आदर केला तरच तो आपल्या स्वातंत्र्याचा आदर करेल ही भावना डोक्यात असते, ती व्यक्त करण्यासाठी म्हणून अमुक एक भाषा वापरली जाते.

एक चार वर्षाची अमेरिकेत जन्मलेली मराठी मुलगी घसरगुंडीवरून घसरण्यापूर्वी मला म्हणाली, "तुम्हाला माहितेय्? जेव्हा छोटी माणसं घसगुंडीवरून घसरतात तेव्हा मोठी माणसं काय करतात? खाली उभं राहून त्यांना झेलतात्त.". इतक्या लहान वयातही आडवळणाने कसे बोलावे, हे अमेरिकनांकडून शिकावे.--वाचक्नवी

त्याना विचारा कि, " तुम्ही या ऑफिसातुन रोज घरि जायला कोणता मार्ग चूज करता?? इथुन थेट एअरपोर्रवर जाता तिथून इजिप्तला जायला विमान पकडता मग मस्तपैकि पिरॅमिडे पाहून मग पुन्हा या शहरात यायला विमानात बसता आणि मग या शहरात येता त्यानंतर घरी जाता?? कि ऑफिसातुन थेट घरी पळता??"

टीव्हीवर 'आईस एज ३' पाहताना "इफ आय वेअर यू..." ने सुरू होणारे वाक्य ऐकले आणि या लेखाची आठवण झाली.