>>त्यापेक्षा अशा दुधातील भेसळ घरच्याघरी काढून टाकता येण्यासाठी एखादे उपकरण डीझाइन करण्याचा विचार आहे.
दुधातील भेसळ काढण्यापेक्षा भेसळयुक्त दुध शोधणारे उपकरण अधिक उपयुक्त असेल.

दूध विकत घेतल्यावर भेसळ काढायची का विकत घेण्यापूर्वी काढायची?

दूध का दूध आणि पानी का पानी ओळखणेवाले हंस पक्षी पाळावेत. ;-)

अमेरीकेत दुधात भेसळ करतात का? आमच्या ऑस्ट्रेलियात अजिबात करत नाहीत.

घनतेवरून दुधात पाणी आहे का हे ओळखणारे संयंत्र (?) शाळेत असताना शिकवले गेल्याचे स्मरते. एका पेन्सिलीच्या टोकाला हलके वजन बांधून ती कितपत बुडते यावरून घनता शोधणे असा काहिसा प्रकार होता. इतर भेसळीबद्दल कल्पना नाही.

डीझाइन जवळपास तयार होत आले आहे. प्रगती कळवीत राहीन.

भेसळ वेगवेगळ्या प्रकारची असू शकते. कुठल्याही एकाच प्रकारची चाचणी केली, तर फसू शकते. भेसळ करणारा व्यक्ती दोन वेगवेगळे पदार्थ अशा रीतीने दुधात मिसळू शकतो, जेणेकरून चाचणी फसू शकते.

उदाहरणार्थ "लॅक्टोमीटर" म्हणजे दुधाच्या घनतेचे मोजमाप करणारे यंत्र घेऊया. पाण्याची भेसळ घातली, तर दुधाची घनता कमी होते. पण त्यात मीठ, साखर किंवा यूरिया ची भेसळ घातली, तर घनता अधिक होते. दोन्ही प्रकारची भेसळ घातली, तर घनता अधिक-उणे होऊन समान्य दुधाइतकी होऊ शकते.

भेसळ शोधण्याकरिता अनेक चाचण्या करणे बरे. अशा तर्‍हेने वेगवेगळ्या प्रकारची भेसळ ओळखता येते. या दुव्यावरती अनेक चाचण्यांचे वर्णन केलेले आहे.

आणि चाचण्या कशा होतात - कसली भेसळ अपेक्षित आहे, त्यावर चाचणी ठरते. कुठल्याशा अनपेक्षित पदार्थाची भेसळ असली तर चाचण्यांमध्ये कळणार नाही. उदाहरणार्थ "मेलामीन" या पदार्थाच्या भेसळीने दुधात प्रथिनांचे प्रमाण अधिक भासते. प्रथिनांचे प्रमाण मोजायची चाचणी दुधातील नायट्रोजन मोजते. (सामान्यपणे दुधात प्रथिनांमध्येच नायट्रोजन मूलद्रव्य मोजण्याइतपत असते.) मेलामीन मध्ये नायट्रोजन मूलद्रव्य असते, पण हे प्रथिन नाही.

- - -
(वेगळ्या संदर्भात) अनेक विषारी द्रव्ये सापडवीत अशा प्रकारचा "एका स्लाईडवर एकत्रित" चाचणी-संच मिळतो, असे वाटते. एकाच "स्लाईड"वरती (काचेचा चौकोन) चाचणी-रसायनांचे छोटेछोटे ठिपके लावून वाळवले जातात. मग चाचणी करायचे द्रव त्यावर पसरवले की प्रत्येक रसायन-ठिपक्यावर एक-एक चाचणी होते. दुधाच्या बाबतीत असे काही करता येईल असे वाटते. पण हा हाय-टेक प्रकार महाग पडेल.

अनेक चाचणी-रसायनांचा संच रु.३०/-ला विकत आहेत, अशी या दुव्यावरती बातमी आहे. (दुवा). तसेच नॅशनल डेअरी रिसर्च इन्स्टिट्यूटनेही असा संच बनवलेला आहे, असे त्यांच्या विकीपानावरून समजते. हे पर्याय त्या मानाने स्वस्त वाटतात.

सहकारी दूध संघांमध्ये गावपातळीवर दूधाचे संकलन करून डेअरीत प्रक्रियेसाठी पाठवले जाते. त्याचबरोबर गायी म्हशींना खाद्य पुरवणे आदि कामेही सहकारी संघांमार्फत केली जातात. त्यामुळे कोणत्या शेतकर्‍याकडे किती गायी म्हशी आहेत हे संकलन केंद्रावरच्या लोकांना ठाऊक असते. अश्या वेळी दुधात भेसळ करून दूध वाढवणे अवघड पडते. याच्याकडे दोनच गायी आहेत तर हा २५ लीटर दूध कसे घेऊन आला? अशी शंका येऊन भेसळीची चाचणी केली जाऊ शकते.

नितिन थत्ते

महाभारतातील द्रोणा प्रमाणे प्रत्येकाने गाई मिळवुन २१ व्या शतकाचा आदर करावा.

महाभारतातील द्रोणाला गाई मिळाली का नाही, हे कोणाला माहीत आहे का?