माहितीपूर्ण लेख, धन्यवाद.

खूपच प्रयासा-अंती माहिती मिळवली आहे असे दिसते, एवढे प्रयास मी घेतले नाहीत, पण लेखावरील माझे एक मत तरीही मी देतो आहे.

लोकशाही सत्तेच्या चौकटीत प्रमाणित झालेल्या भाषांची २५-१०० रूपे आपल्याला भारतात बघायला मिळतील. ही सर्व रूपे इंग्रजीच्या ऐतिहासिक अनुभवापेक्षा वेगळी असतील. बहुधा व्यापार-शासन-उच्चशिक्षण-कवन या चौकडीच्या बाजाराचा रेटा हे रूप बनवण्यात बलवत्तर असेल. मराठी राज्यभाषा प्रमाणीकरण समित्यांनी या प्रवाहाचा विरोध करू नये. अलगद - देता येईल तितकी - दिशा द्यावी.

---अलगद देता येईल अशी दिशा हे खूपच मोघम आहे. माझे मत आहे कि प्रमाणीकरण हे करायलाच हवे. आता ज्याप्रमाणे कायदे-पंडित कायदे बनवतात व ते समाजात रूढ देखील होतात(किवा क्वचित काही कायद्यांमध्ये बदल केला जातो..(खरे खोटे माहित नाही, कदाचित केला जात असावा)), त्याचप्रमाणे भाषा-पंडित एकत्र येऊन प्रमाण भाषा बनवू शकतात जी कालान्वाये समाजात रूढ होऊ शकते, हे प्रमाण अमुक एका समाजाशी किवा जागेशी संबंधित नसावे तर ते भाषा-शास्त्राने ठरविलेल्या काही नियमांना अनुसरून व जनमानस लक्षात घेऊन तयार केले जावे. सर्व क्लिष्ट बाबी लक्षात घेता कदाचित कायदा बनवणे सोपे असू शकते पण भाषा प्रमाण करणे दुरापास्त असे वाटू शकते, पण ते करणे हे भाषा आणि समाजहिताचे असेल.

प्रतिसाद कसा सम्पादित करावा ह्याची कला मज अवगत नाही, म्हणून दुसरा प्रतिसाद.

भाषेबाबत आज एक दुवा आढळला, त्यातील हे वाक्य - "Preserving languages contributes to human history."
हेच भाषेच्या प्रामाणिकारणाकरता लागू होईल असे मला वाटते.

देता येईल तितकी - दिशा द्यावी. तुमचे मत काय आहे?

भाषांचे प्रमाणीकरण या विषयावर एक चांगला लेख वाचायला मिळाला. धन्यवाद.

या लेखात आधुनिकतेमुळे आलेले मुद्दे राहिले असावेत. भाषा दर १२ कोसाला बदलत जाते या सारखे ऐकले होते. ते कदाचित प्रसारमाध्यमे येण्यापूर्वीचे असेल. प्रमाणभाषा ऐकूच न आल्याने, शिवाय प्रवासाची दगदग फार असताना स्थानिक भाषा मनुष्यजीवनाला सर्वात उपयोगी असेल. आता तसे राहिले नाही. दरवेळेस कक्षा रुंदावत गेल्या असणार असे वाटते. छपाई (पुस्तके, वर्तमानपत्रे), रेडिओ (ऐकणे), टेलिविजन (दृकश्राव्य) आणि आता संगणक. या चारही प्रकारांनी बोलीभाषा-प्रमाणभाषा यात फरक केला. (चर्चेतील मुद्यांशिवाय). टेलिविजनचा आवाका (श्रोतृवर्ग) मोठा असल्याने एकच भाषा आता सर्वत्र समजू लागली आहे. बोलीभाषा त्यामुळे उतरतीकडे लागल्या आहेत असे वाटते. यातील संगणक माध्यमाने इंग्रजीत स्पेलिंग आणि व्याकरण यांचे प्रमाणीकरण होत आहे. छपाई, रेडिओ वा टीव्ही यांच्या पोटात शिरून संगणकाने हे प्रमाणीकरण जास्त मजबूत केले आहे. मराठीत हे घडू बघत आहे आणि मला वाटते की ते फार दूर नसावे. (शंतनू सारख्यांच्या प्रयत्नांमुळॅ).

प्रमाणीकरणाची मागणी व रेटा कदाचित यामुळे झाला असावा. उच्चाराआधी लेखन (संगणकीय लेखन हे हळू हळू अपरिहार्य होत आहे.) प्रमाणीकरण होईल. प्रमाणीकरणाचा हा वेगळा प्रवास (अपरिहार्यता) बघता कदाचित प्रमाणीकरण वाल्यांचे म्हणणे मान्य करावेसे वाटते. पण त्याच बरोबर प्रमाणभाषा-व्यवहारभाषा यांची ताटातूट मागे खेचते.

याच बाबतीत आणखी एक मुद्दा म्हणजे नवीन भाषा तयार होणे. इतिहासात याची बरीच उदाहरणे आहेत. सध्या इंग्रजीपासून हिंग्लिश तयार होत आहे तशी मराठी तून 'स्मार्ट मराठी' (आंग्लाळलेली) तयार होत आहे. कदाचित या दोन्ही भाषा मूळ भाषे पासून फारकत घेऊन सवता सुभा स्थापन करतील असे कधी कधी वाटते.

प्रमोद

मला समजलेला चर्चेचा विशयः
प्रमाणित बोलीवर प्रभुत्व मिळवले, की ती मुळातल्या उपसमाजापेक्षाही अधिक "आपली" होऊ शकते. जाचक राहात नाही. हा हिशोब सर्वात फायदेशीर आहे मी लोकांना पटवले पाहिजे. नाहीतर अन्य कोणी मला (आणि अन्य लोकांना) पटवले पाहिजे. हीच लोकशाही. येथे कुणी राजा आल्फ्रेड, डॉक्टर जॉनसन, किंवा ऑक्स्फोर्ड विद्यापीठ स्वतःहून प्रमाणीकरणाचा हक्क घोषित करू शकत नाही.

त्यावर माझे मतः
भाशांचे स्वरूप आधुनीक जगात झापाट्याने बदलत आहे व बदल जाणार. पण मग हे भाशीय बदल कुठे-कुठे होत आहेत? भाशेच्या कोण-कोणत्या स्तरावर होत आहेत? हे आधी समजूनच घेतल्याशीवाय प्रमाणीकरण कसे करणार?

बदल आणी अटकाव:
1 नकळत होणारे अटकाव:
महाराश्ट्रात जी मंडळी परीस्थितीमुळी भावनीकदृश्ट्या दबलेली होती व आहेत ती मंडळी 'त्यांची जगाकडे पहाण्याची दृश्टी वेगळी असल्यामुळे' आपली वेगळी मते मांडण्याचा जेंव्हा- जेंव्हा प्रयत्न करणार तेंव्हा त्यांच्या हृदयात दबलेल्या भावना देखील मोकळ्या होत जाणार त्याचा परीणाम त्यांच्या विचार सादरीकरणावर पडत जाणार. मी इथे श्रीमंत नसलेल्या, अतीसुशिक्शीत वातावरणात न वाढलेल्या पण तरीही तल्लख बुद्धीमत्ता असणार्‍या सदगुणी, व होतकरू तरूण स्त्री/पुरूशांबाबत बोलत आहे. त्यांच्या त्या दोशांकडे दुर्लक्श कसे करायचे? व याचे द्न्यान 'जे विचार सादरीकरणात पारंगत' आहेत त्यांना कसे द्यायचे? हे झाले नकळत होणारे अटकावा बाबत.

2 जाणूनबूजून होणारे अटकाव:
प्रचलित प्रमाणलेखनात पारंगत असलेल्यांकडून बर्‍याचदा 'प्रचलित प्रमाणलेखन नीयमांचा' उपयोग नव्यां व्यक्ती/ वा गोश्टींना अटकाव करण्यासाठी वापरला जातो. तो न होण्यासाठी थेट 'भाशेला वा तीच्या लीपीला प्रमाणीकरणाच्या' नीयमात ओढण्याआधी ती भाशा वापरणार्‍यांच्या वागणूकीला शीस्तबद्ध का केले जावू नये? 'भाशेच्या प्रमाणीकरण करण्याचा आधार' हा होवू शकतो का?' हे पहायला हवे.

बदल आणी 'विकासाची संधी'
1 विकासासाठीची 'नव्या संकल्पनांना प्राथमिकता'
(केवळ) प्रचलित प्रमाणलेखनात पारंगत असलेले जेंव्हा बर्‍याज गोश्टी गृहीत धरून असतात कींवा ते चूकीच्या वा बंदिस्त संकल्पनांना धरून असतात. त्यांच्या ह्या वागण्याने नव्या विचारांना केवळ त्याचे सादरीकरण, उच्चार, लेखन यांमध्ये चूका आहेत म्हणून अटकाव करणार असतील तर नव्या गोश्टी समजणार कशा? आणी म्हणूनच 'भाशेला वा तीच्या लीपीला प्रमाणीकरणाचे' काम हे दुय्यम आहे. मग प्राथमीकता कशाला द्यायला हवी? हा प्रश्न येतो.

2 विकासाठी 'सामाजिक आवड'
एकाद्या समाजाची भाशा त्या समाजातील व्यक्ती एकमेकांशी कशाप्रकारे व कशासाठी संवाद साधत आहेत यावर त्या भाशेचा त्या-त्या अनुशंगाने विकास होईल की नाही हे अवलंबून असते. गुजराती भाशेत शेअरबाजार, अर्थव्यवहार या संबंधित बाबीवर अवलंबलेले वृत्तपत्र, वेबसाईट भरपूर आहेत. कारण गुजराती समाज एकमेकांशी संवाद साधतो त्यात 'अर्थव्यवहार' हा वीशय त्यांच्या आवडीचा असतो.

3 विकासाचे 'विविध स्तर व विभाग'

मराठी माणसाची मुख्य आवड काय आहे? ह्या प्रश्नाच्या उत्तर ही 'नाण्याची एक बाजू' आहे व त्या बाजूवर 'मराठीचा विकास' 'होणार की नाही' कींवा झाला तर 'कोण-कोणत्या बाबतीत' हे अवलंबून असणार.

मराठी समाजाने आप-आपसात संवाद साधण्यासाठी एकत्र कशासाठी यायचे? म्हणजे मला असे म्हणायचे आहे की चर्चा, संवाद, वाद-विवाद हे माध्यम आहे. पण ते माध्यम 'कशासाठीचे' आहे? ह्या प्रश्नाचे उत्तर ही नाण्याची दुसरी बाजू आहे.

वाचनीय लेख आहे. इंग्रजी आणि मराठी यांची सरळ तुलना करताना जाणवलेला एक फरक म्हणजे इंग्रजी एका देशाची भाषा आहे. उच्चार बदलले तरी इंग्लंडमध्ये सगळीकडे ती वापरली गेली/जाते. मराठी भारतातील एका समूहाची भाषा आहे. भारतात याच प्रकारे आणखी कितीतरी भाषा आहेत. त्यामुळे इंग्रजीला त्या काळात इंग्लंडमध्ये जे स्थान होते ते मराठी (किंवा इतर कुठल्याही भारतीय भाषेला) मिळणे शक्य नाही. बदल लवकर सर्वमान्य का होत नाहीत यामागे हे एक कारण असू शकेल.

--
अनुदिनी : शब्द
http://rbk137.blogspot.com/

अतिशय माहितीपर लेख. शिवाय लेख रोचक आणि माझ्या मताशी साधर्म्य असणारा .. तेव्हा

मराठी राज्यभाषा प्रमाणीकरण समित्यांनी या प्रवाहाचा विरोध करू नये. अलगद - देता येईल तितकी - दिशा द्यावी.

याच्याशी सहमत!

बाकी संस्कृत ही त्यावेळी (विविध समुहांमधे संवाद साधण्यासाठी)खास प्रमाणीकरण करवून बांधलेली भाषा आहे असाही एक प्रवाह काही तज्ञांमधे आहे. तो लक्षात घेतला तर, तज्ञांनी प्रमाणीकरण केले असता, ती भाषा दस्तऐवजीकरण करण्यास अथवा दोन भिन्न प्रकारच्या बोली बोलणार्‍यांना काहि काळ उपयोगी पडले तरी ती भाषा व्यावहारीक दृष्ट्या काळाच्या कसोटीवर कितपत टिकेल याची शंका वाटते.

ऋषिकेश
------------------
कधी कधी तुम्ही काय बोलताय हे तुम्हालाहि कळत नाहि, इतके तुम्ही हुशार आहात का?

माहितीपूर्ण लेखनाबद्दल आभारी....!

-दिलीप बिरुटे

माहिती व विचार यांचा योग्य समन्वय.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

बहुधा व्यापार-शासन-उच्चशिक्षण-कवन या चौकडीच्या बाजाराचा रेटा हे रूप बनवण्यात बलवत्तर असेल. मराठी राज्यभाषा प्रमाणीकरण समित्यांनी या प्रवाहाचा विरोध करू नये. अलगद - देता येईल तितकी - दिशा द्यावी. तुमचे मत काय आहे?

+१

दिशा देण्याचे काम अलगद चाललेले असावे असे वाटते. लोकांची मते कशी बदलावीत हा मोठा प्रश्न आहे.

कोणत्याही सुधारणेला घरापासून सुरवात करावी असे म्हणतात. भाषेच्या प्रमाणीकरणाला उपक्रम पासूनच का सुरवात करू नये? माझी संपादक मंडळींना एक विनंती की उपक्रमवर टाकले जाणारे लेख जर प्रमाणित मराठीमधे नसले तर उडवून द्यावेत. अर्थात असे करण्यापूर्वी प्रमाणित मराठी म्हणजे काय हे उपक्रमच्या संकेत स्थळावर प्रथम प्रसिद्ध करावे.
उपक्रमवरचे अशुद्ध मराठी मधले लेख वाचून माझ्या मनात या पुढे उपक्रमवर लेखन करावे की करू नये याबाबत संभ्रम निर्माण झाला आहे. उपक्रमवरचे काही लेख वाचून तर प्रौढांसाठी असलेल्या रात्रीच्या शाळांच्या मधले विद्यार्थी हे लेखन करतात की काय असे मला वाटू लागले आहे.
चन्द्रशेखर
Learning is not compulsory... neither is survival.

लेख वाचायला अंमळ वेळ झाला पण त्यामुळे काही चांगल्या प्रतिक्रियाही लेखासोबत वाचता आल्या.

प्रमाणभाषेत शुद्धलेखनासोबत भाषेचा लहजा (हाच शब्द का? मला फॉर्मॅट या अर्थी वापरायचा आहे.) सांभाळणेही महत्त्वाचे वाटते. उदा. वृत्तपत्रांतील बातम्या लिहिताना वापरलेल्या भाषा, शासकीय कामकाजासाठी वापरली जाणारे फॉर्मॅट, प्रसारमाध्यमांसाठी वापरले जाणारे फॉर्मॅट, ललित लेखन, वैचारिक लेखन यांतही फॉर्मॅट सांभाळणे महत्त्वाचे वाटते.

सविस्तर माहिती आणि विश्लेषणाबद्दल आभार.

मराठी राज्यभाषा प्रमाणीकरण समित्यांनी या प्रवाहाचा विरोध करू नये. अलगद - देता येईल तितकी - दिशा द्यावी.

दिशा देणे हा विरोधच असतो. त्यामुळे, काही प्रकारच्या दिशा देण्याचे प्रयत्न करावेत पण इतर काही प्रकारचे प्रयत्न करू नयेत असे तुम्हाला म्हणायचे असावे. मराठी राज्यभाषा प्रमाणीकरण समित्या कोणकोणत्या प्रकारचे प्रयत्न करण्यास समर्थ आहेत? "नागरिकांनी 'हक्क बजावण्यासाठी' सरकारशी केलेले संवाद शुद्धलेखनाच्या नियमातून मुक्त ठेवावेत" हे पटतेच. बाकी काय उदाहरणे आहेत? या समित्या अभिव्यक्तिस्वातंत्र्यावर कसे आक्रमण करतात?
परिस्थिती बिघडलेल्या शाळांचे प्रमाण पूर्वीपेक्षा वाढले नसल्याची शक्यता मान्य केली तरी तेव्हा वाईट शाळांतील विद्यार्थी आणि चांगल्या शाळांतील विद्यार्थी यांना आयुष्यात क्वचितच मांडीला मांडी लावून बसावे लागत असावे. आज त्यांची क्रयशक्ति वाढली आहे, मोठमोठ्या अनेकमजली दुकानांतही आज रफी-तलत-गीता दत्त प्रभृतींच्या गैरफिल्मी गझला-गाण्यांच्या सी.डीं.ना जागा मिळत नाही या घटनेविरुद्ध 'केवळ' गळा काढला तर ते अभिव्यक्तिस्वातंत्र्यावरील आक्रमण का ठरावे? त्याहीपुढे जाऊन, जर अशा गझला-गाण्यांना एक किमान अवकाश मिळावा या हेतूने त्यांची विक्री करमुक्त करण्यासाठी (=बाकीच्यांवर जिझिया) सरकारवर दडपण आणले तर ते कदाचित अनैतिक (सत्तेचा गैरवापर?) म्हणता येईल (पर्याय: रोल ओवर ऍन्ड डाय) परंतु त्यातही काही अन्याय वाटत नाही. तुम्ही नेमका काय ऍक्शन आयटेम (स्वीकारण्यास/टाळण्यास) समित्यांना सुचवीत आहात?

आता हे प्रमाण म्हणून कुठली बोली निवडावी? याबद्दल मला अंततोगत्वा ठाम मत नाही. परंतु हल्ली प्रमाणित झालेली शिवशाही-पेशवाईतली बोली अधिक समावेशक करण्यासाठी त्या मानाने कमी प्रयास लागतील. खर्च कमी लागेल. यात अस्मिताभंगही फार नाही. फुले किंवा अंबेडकरांनी प्रमाणित मराठी बोलीत बहुजनांची अस्मिता वधारली, घटवली नाही. प्रमाणित बोलीवर प्रभुत्व मिळवले, की ती मुळातल्या उपसमाजापेक्षाही अधिक "आपली" होऊ शकते. जाचक राहात नाही. हा हिशोब सर्वात फायदेशीर आहे मी लोकांना पटवले पाहिजे. नाहीतर अन्य कोणी मला (आणि अन्य लोकांना) पटवले पाहिजे. हीच लोकशाही.

मी तरूणपणी युक्रांद, दलित पँथर, रास्वसं, साम्यवादी चळवळींमधल्या कार्यकर्त्यांमध्ये वावरलो आहे. त्यातील (रास्वसं वगळता) काही लोकांचा "शुद्ध (प्रमाणित)मराठी"वरचा आक्षेप असा: ही साडेतीन टक्के ब्राह्मणांची भाषा/बोली आहे. ती बाकी ९६.५% लोकांनी का स्वीकारावी? दुसरे म्हणजे ती पुण्यातल्या सदाशिव पेठेतल्या कोकणस्थ ब्राह्मणांची भाषा आहे. कोकणस्थ ब्राह्मणांची संख्या एकूण ब्राह्मणांच्या ५% आहे ("अंतर्नाद" मधल्या कोकणस्थ ब्राह्मणांवरचा लेखात म्हटले आहे). म्हणजे फक्त ०.१७५% इतक्या लोकांची भाषा ९९.८२५% लोकांवर का लादली जावी? त्यातही पुण्यातल्या, सदाशिव पेठेतल्या कोकणस्थ ब्राह्मणांची समजली तर ही टक्केवारी आणखी कितीतरी खाली येईल. ब्राह्मणेतर समाजामध्ये पेशवाईबद्दल टोकाचा तिरस्कार आहे. संस्कृत ब्राह्मणांची भाषा म्हणून तिच्यावरही राग आहेच.

त्यामुळे तमिळ ब्राह्मणेतरांनी तमिळमधले संस्कृत शब्द वगळून जशी नवी भाषा तयार केली तसे मराठीमध्ये करता येईल काय? म्हणजे सावरकरांनी भाषाशुद्धीमध्ये जे केले त्याच्या अगदी उलट. फारसी, इंग्रजी, पोर्तुगीज वगैरे भाषांमधून आलेले शब्द तसेच वापरायचे. संस्कृत, तत्सम किंवा तद्भव शब्द वगळायचे. त्यासाठी एकदम ज्ञानेश्वर किंवा चक्रधरस्वामींचे मराठी वापरायला लागेल. पण हाय रे दुर्दैवा! ज्ञानेश्वर आणि चक्रधरस्वामी हेही ब्राह्मणच. तेही या लोकांना पटणे मुश्कील.

त्यामुळे ९६.५% लोकांना मान्य होईल, संस्कृत किंवा तत्सम, तद्भव शब्द नसतील आणि त्याचवेळी ज्ञानेश्वर, महानुभाव यांच्यासारखी प्राकृताशी साम्य नसणारी अशी मराठी भाषा तयार करणे हे भाषातज्ज्ञांसमोर आव्हान आहे. ते तज्ज्ञ लोक कसे पेलणार?

विनायक

जाता जाता - फुल्यांनी प्रमाणित बोलीत लेखन केलेले नाही. त्यांच्या लेखनाची तुलना टिळक, आगरकर, चिपळूणकरांच्या लेखनाशी केली असता हे लक्षात येते. आंबेडकरांबद्दल सहमत.

आवडला. भाषेचा असा प्रवास, विवाद युनिव्हर्सल आहे.

अवांतर् - १३व्या का १४व्या शतकात 'कॅटरबरी टेल्स' या मिडल इंग्लीशमधे लिहलेल्या उत्तम कथासंग्रहाला मिडल इंग्लिश अश्या भ्रष्ट्र भाषेला कमी आयुष्य असेल म्हणुन (नाव आठवत नाही) एकाने लॅटीन मधे भाषांतर करुन सुरक्षीत ठेवले. पुढे १५व्या शतकातच मॉडर्न इंग्लीश( म्हणजे अजुनच भ्रष्ट भाषेचा उदय झाला) लॅटीनची नौका.....

गुगल शोधयंत्र ह्या देशविदेशच्या शुद्ध, अशुद्धलेखनाला कसे सामावुन घेते? यावर जाणकारांनी प्रकाश पाडावा.

माझ्या प्रतिसादातल्या लादणे या शब्दाला झालेला विरोध समजण्यासारखा आहे. पण त्याच प्रतिसादात "थॉमस कॅन्डीने पुणेरी विद्वानांचा विरोध न जुमानता प्रमाणित मराठी निर्माण केली." असे एक वाक्य होते. त्या वाक्याकडे सर्वांनीच दुर्लक्ष केलेले दिसते आहे.

यासंबंधात कृ.भि. कुलकर्णी लिहितात, "मराठीत चांगली भाषांतरे व्हावीत म्हणून टॉमस कॅन्डीने त्यांचे काही नियम तयार केले. भाषांतर करताना मुळातील सर्व विचार व्याकरणशुद्ध मराठीत कसे आणावेत, शब्दश: भाषांतर का टाळावे, परकीय शब्द मराठीत कोणत्या पद्धतीने लिहावेत, अनोळखी शब्दांबद्दल टीपा कोठे व कशा द्याव्यात, शास्त्रीय परिभाषिक शब्द कसे तयार करावेत, दोन भिन्‍न भाषांमधील शब्दांचे समास कसे टाळावेत इत्यादी मार्गदर्शक सूचना कॅन्डी यांनी भाषांतरकर्त्यांना दिलेल्या आढळतात. कॅन्डीला इंग्रजी व मराठी भाषा मार्मिकपणे कळतात म्हणून सरकारने त्यांच्याकडून इंडियन पिनल कोड, सिव्हिल प्रोसीजर कोड, क्रिमिनल प्रोसीजर कोड यांची मराठी भाषांतरे करवून घेतली. प्रमाणभाषा सिद्ध करण्यासाठी त्यांनी बहुमोल प्रयत्‍न केले. मराठी वाक्यरचनेतील शैथिल्य व अनियमितपणा काढून टाकून भाषेला बंदिस्तपणा आणण्याचे श्रेय कॅन्डीला दिले जाते. मराठी भाषेच्या लेखनात विरामचिन्हे वापरण्याची पद्धतही त्यांनीच सुरू केली. कॅन्डीचे व्याकरणविषयक नियम तत्कालीन भाऊ महाजन, रामचंद्र भिकाजी गुंजीकर, दादोबा पांडुरंग या विद्वानांना आवडले नाहीत. पण त्यांना न जुमानता ते नियम पाळून नीतिज्ञानाची परिभाषा(१८४८), विरामचिन्हांची परिभाषा(१८५०). शाळांतील मुलांकरिता क्रमिक पुस्तके(एक ते सहा) अशीही पुस्तके त्यांनी लिहिली. अव्वल इंग्रजी अमदानीतील मराठी गद्यग्रंथांची भाषिक घडण हे कॅन्डीच्या परिश्रमाचे फळ होय.
थोडक्यात काय तर प्रमाणभाषा जर प्रचलित करायची असेल तर वेळप्रसंगी ती लादावी लागली आहे. --वाचक्नवी.