बुद्ध विष्णूचा अवतार कधीपासून बनला? ....-हा प्रश्न खरोखरीच महत्त्वाचा आहे. त्याबाबत काही माहिती मिळू शकेल का?
'भगवान' हा शब्द भगवान महावीर/ भगवान बुद्ध यांच्यापासून वापरात आला असेल तर कृष्ण 'भगवान' नंतर बनला काय? ....तसे असेल तर 'भागवत' या शब्दाचा अर्थ बदलू शकतो (अशी एक शक्यता आहे).

अजून अनेक प्रश्न या संदर्भात पडतात...

1. विष्णू, राम-कृष्ण देखील "हिंदू" कधी झाले?
2. शंकराचार्यांच्या भाष्यात "हिंदू" हा शब्द होता का? का तो त्याही नंतर वापरात आलेला शब्द आहे?
3. गौतम बुद्धाने स्वतःचे विचार आणि आचार सांगत असताना त्याने मी वैदीक धर्माचा नाही असे म्हणले होते का?
4. गौतम बुद्धाने स्वतः आपण "बुद्ध धर्म" म्हणून नवीन धर्म सुरू करत आहोत असे म्हणले होते का?
5. जेंव्हा एखादी व्यक्ती संन्यासी होण्याची दिक्षा घेते तेंव्हा तो धर्माचा परीत्याग असतो का धर्मात सांगितलेल्या प्रापंचिकाच्या आचरणपद्धतीचा परीत्याग असतो? जर प्रापंचिक आचरणपद्धतीचा परीत्याग असेल तर...(पुढचा प्रश्न)
6. गौतम बुद्धाने जेंव्हा आपल्या अनुयायांना दिक्षा दिली तेंव्हा ते धर्मांतर होते का केवळ बौद्ध आचारपद्धतीचे आचरण करण्याचे वचन घेतले होते?

>>>>'भगवान' हा शब्द भगवान महावीर/ भगवान बुद्ध यांच्यापासून वापरात आला असेल
भगवान शब्द भगवान गौतमबुद्ध यांच्यापासूनच वापरात आला आहे, असे वाचलेले आहे.
>>>कृष्ण 'भगवान' नंतर बनला काय?
कृष्णं 'देवं' अगोदर होता. भगवान हा शब्द त्याला जोडलेला नसावा, असे वाटते.

-दिलीप बिरुटे

>>उपक्रमावर होणार्‍या चर्चांमध्ये भावनाप्रधान कादंबर्‍या, कथा किंवा चित्रपटाचा उल्लेख जितका कमी येईल तितके बरे होईल असे वाटते. <<

कादंबरी आणि चित्रपट यांचा उल्लेख माझ्याकडून झाला होता. त्यामुळे रुढ चौकटीला धक्का लागला असल्यास क्षमस्व.

अर्थात कोणतीही चर्चा ही मुक्त प्रवाही असावी, त्यात विषयाचा साकल्याने (सर्व पैलूंनी) विचार व्हावा, माणसे दुखावतील व दुरावतील इतके थेट आरोप, उथळ विधाने आणि मर्माघाती शेरे असू नयेत एवढेच सोपे नियम मला पटतात. त्या अर्थाने मी लिंबूटिंबूच.

उपक्रम आणि उपक्रमींना माझ्या अनेक शुभेच्छा.

वरील विधानांवर विस्तृत चर्चा आवडेल.

पुरवणी

बौद्ध धर्माचा विनाश होईल ह्या आशेने शशांकाने बोधिवृक्ष नष्ट केला होता हे आठवले.

शशांक म्हणजे हर्षवर्धनाचा मोठा भाऊ राज्यवर्धन याचा खून करणारा बंगालातील राजा असावा.

अशीच आपली पुरवणी... शशांक जोशींवर बालंट येऊ नये म्हणून. ह. घ्या.

४. संघ भ्रष्ट, भोगवादी, चंगळवादी होत गेला.

ह्या विधानावर वेगळ्या धाग्यात विस्ताराने चर्चा करायला आवडेल. प्रमोद महाजन वगैरे नावे या अनुषंगाने आठवतात.

२. बौद्ध धर्माच्या वाढीत श्रेणींनी(गिल्ड) दिलेल्या आश्रय(पेट्रनेज)चा फार मोठा वाटा आहे. व्यापाराचा वाढला तसा बौद्ध धर्मही भारताबाहेर गेला. जसजसा व्यापार कमी होत गेला श्रेणींकडून मिळणारा आश्रय कमी होत गेला.
३. बौद्ध संघ, भिख्खू सामान्यजनांपासून, बौद्धांपासून कटलेले होते.

-चित्तरंजन यांच्या या दोन विधानांशी अतिशय म्हणजे अत्यंत सहमत.. :)
नव्हे, आणखी पुढे जाऊन असे म्हणतो की 'सामान्य' जनतेला बौद्ध धर्म नीटसा कळला तरी होता का? याची शंका वाटते.
स्पष्टीकरण असे की -
सामान्य जनता म्हणजे वैदिक तत्वज्ञानाशी तोंडओळखही नसलेले जनसमूह. जसे - सप्तमातृका, लिंग, ग्रामदैवत, वीर इ.इ.ची पूजा करणारे लोक. वैदिक धर्मात 'मूर्तीपूजा' म्हणजे हिरण्यगर्भाची पूजा अशा स्वरुपात अस्तित्वात असली तरी नाक-तोंड-हात-पाय असलेले देव पुजणे हे त्या परंपरेत बसत नव्हते. परंतु बौद्ध धर्माच्या उदयापर्यंत ही पूर्वीची मूर्तीपूजक जनता आणि वैदिक धर्म यांचा संकर होऊन एक नवाच धर्म अस्तित्वात आला होती. त्यात वेद होते, यज्ञ होते,बळी होते आणि त्याबरोबरच मूर्तीपूजाही होती. परंतु बुद्धाच्या तत्त्वज्ञानाने देवच नाकारले + मूर्तीपूजा नाकारली. अचानक निर्माण झालेले हे नवे तत्त्वज्ञान मूर्तीपूजक सामान्यांना कळण्यास अवघड ठरले असणार. बुद्धाचे तत्त्वज्ञान महान धर्मप्रसारक अशोकालाही कितपत कळले होते याचीही शंका वाटते. कारण तो बौद्ध झाल्यावरही स्वतःला "देवानाम् प्रियः" म्हणवून घेतो. त्याला ते तत्त्वज्ञान कळले असावे असे गृहित धरले तरी जनतेवर प्रभाव टाकण्यासाठी 'देवांचा प्रिय' हे अभिधान त्याला धारण करावे लागले.
म्हणजे बौद्ध धर्म मुळात 'एलिटिस्ट' होता. नव्या तत्त्वज्ञानाचे नेहमीच असे असते. उदा. ब्राह्मो समाज, आर्य समाज, सावरकरांचे जातिविषयक विचार, आंबेडकरांचे धर्मचक्रपरिवर्तन इ.
त्याचे गम्य ज्यांना कळते ते अगोदरच त्या विचारांशी सहमत असतात. त्यातून ज्यांचा फायदा होणार असतो ते (सामान्य जन) त्यापासून अनभिज्ञ असतात.त्यांच्यापर्यंत ते तत्त्वज्ञान झिरपायला वेळ लागतो आणि ते आत्मसात करेपर्यंत त्याचे बरेचसे कंगोरे घासून गुळगुळीत होतात.
भारतातील बरेचसे मुसलमानही पीर,दर्गे, औलिया यांचे पूजन करताना दिसतात. याचे कारण तेच आहे.

आजही आंबेडकरांबरोबर जी जनता बौद्ध झाली तिच्यावरही मूर्तीपूजेचा पगडा आहे. म्हणूनच बुद्धाच्या मूर्तीबरोबरच आंबेडकरांच्या मूर्ती/पुतळे यांची पूजा होताना दिसते.
आंबेडकरांनाही दुसरे अशोक म्हणता येईल. त्यांनाही बौद्ध तत्त्वज्ञान नीटसे कळले नव्हते असे आरोप त्यांच्यावर पौर्वात्य भिक्खुसंघांकडून झाले. (-डॉ. धनंजय कीर)

बौद्ध धर्माच्या उत्कर्ष-र्‍हासानंतर शुद्ध निराकार ब्रह्म, आत्मानुभूती, यज्ञ आणि त्याबरोबरच मूर्तीपूजा अशा संकरीत स्वरूपात वैदिक/ब्राह्मणधर्म फोफावला. त्याचे कारण म्हणजे दमनाबरोबरच सामान्य जनतेचे तुष्टीकरण हेच होते. सामान्य जनता आपल्या पूर्वापार समजूती सहजी सोडत नाही. आंबेडकरांना धर्मपरिवर्तनासाठी (त्यावेळच्या अस्पृश्य) दलित बांधवांकडूनही विरोध झाला होता ही वस्तुस्थिती आहे. कारण नेहमीचे देव - विठोबा, भवानी, राम-कृष्ण इ. - मूर्ती पूजा सोडायला जनता तयार नव्हती.
पुढे कदाचित डॉ. आंबेडकरांचेही 'हिंदूकरण' होणे शक्य आहे.