कारखान्यातील अपघात आणि प्राण्यांमुळे झालेले अपघात यांची गल्लत करु नये असे वाटते. कारखान्यांतल्या अपघातापेक्षा हे अपघात - विशेषतः जर प्राण्यांबरोबरच्या 'खेळात' मनोरंजन एवढाच हेतू असेल तर - टाळन्यासारखे असतात. धोकादायक प्राणी; उदा. मगरी, विषारी साप यांना हाताळण्यात प्रशिक्षित माणसांकडूनही चूक होऊ शकते, आणि ती प्राणावर बेतू शकते. स्टीव्ह आयर्विनचे उदाहरण तसे ताजे आहे. त्याने आपल्या तान्ह्या मुलीला अशा स्टंटसमध्ये घेऊन लोकांची टीका ओढवून घेतली होती. स्टीव्ह तसेही जरा अतीच करायचा. हॉटेलच्या खोलीच्या खिडकीतून आपल्या तान्ह्या बाळाला बाहेर काढणार्‍या मायकेल जॅक्सनसारखा.
सन्जोप राव
हुई मुद्दत कि 'गालिब' मर गया, पर याद आता है
वो हर इक बात पर कहना, कि यूं होता तो क्या होता

सामान्य कुवतीच्या आणि असामान्य आकाराच्या/ शक्तिच्या प्राण्यांबरोबर खेळ करणे योग्य आहे का?

यात 'योग्य आहे का?' चा अर्थ मी 'त्यातला धोका पत्करण्याजोगा आहे का?' असा लावतो आहे. यात दोन उपप्रश्न आहेत - कोणी हा धोका पत्करावा का? आणि समाजाने हा धोकादायक प्रकार मुळात घडू द्यावा का?

कोणी हा धोका पत्करावा का याला मी माझे नेहेमीचे रास्ततेचे व उपयुक्ततेचे निकष लावतो. उद्दीष्ट रास्त आहे का -असा खेळ करण्यामध्ये रोमांचकारी अनुभव, आर्थिक फायदा (नोकरी, प्रसिद्धी, इ.) व त्या प्राण्याविषयी प्रेम (किंवा पर्यावरणाविषयी प्रेम) अशी तीन वेगवेगळी उद्दीष्टं साध्यं होऊ शकतात असं दिसतं. प्रत्यक्ष ट्रेनरचं काम करणारे या तिन्हींचा संगम साधतात. या तिन्हींपैकी कुठलंच मुळात आक्षेपार्ह नाही. यापेक्षा कितीतरी पट अधिक धोका एव्हरेस्ट चढणे (रोमांचकारक अनुभव - १०% मृत्यू), विविध धोकादायक कामं करणे (यादी देत नाही - पण तुम्ही दिलेला ओहायोमधल्या ट्रेनरचा युक्तीवाद), व इतर गोष्टींच्या प्रेमापोटी त्या करणे (टोर्नेडोचा पाठलाग करणे, देशासाठी प्राण अर्पण करायला तयार होणे) घडताना दिसतात. त्या सर्व पुन्हा करण्यायोग्य आहेत का? असा प्रश्न उपस्थित होईलच. पण मला असं म्हणायचंय की इतकाच धोका असलेल्या अनेक गोष्टी आहेत, आणि खूप लोकं तो धोका घ्यायला तयार होतात - याचा अर्थ त्यांच्या दृष्टीकोनातून तो धोका पत्करण्याजोगा असतो. असं असताना आपण कोण सांगणारे की हा धोका तुम्ही पत्करू नये? धोका न पत्करण्यात आनंदाला मुकण्याचा धोका आपण पत्करतच असतो. इथेच उपयुक्ततेचाही निकाल लागतो.

समाजाने हे चालू द्यावं का हा जरा जास्त व्यापक प्रश्न आहे. एखादी गोष्ट पुरेशी धोकादायक असेल तर समाज त्यावर बंदी घालतो. उदाहरणार्थ आत्महत्येचा प्रयत्न. हे पुन्हा योग्य की नाही यावर वेगळा वाद होऊ शकेल - पण तूर्तास तो बाजूला ठेवू. काही धोकादायक द्रव्यांवर समाज बंदी घालतोच. त्या तत्त्वाशी सुसंगत राहूनही समाज ज्या इतर वर दिलेल्या गोष्टींना परवानगी देतो त्या मानाने ही तितकी धोकादायक आहे असं वाटत नाही. प्राण्यांच्या हाती मृत्यू वर्षाला फार तर काही दशसहस्रात असतील असा अंदाज आहे. ट्रेनर्सचे मृत्यू शंभराच्या आत असावेत. त्या तुलनेत धोकादायक काम केल्याने मृत्यू दशलक्षात असतील. (नॉर्मलायजेशनचा विचार झाला पाहिजे, पण सकृद्दर्शनी गरज वाटत नाही). तेव्हा यावर बंदी घालण्याची गरज नाही.

याचप्रकारे चालणारे सर्कशीतील प्राण्यांचे खेळ बंद केले गेले आहेत. अर्थात, सर्कशीतील प्राण्यांची (दैन्या)वस्था आणि सीवर्ल्डमधील प्राण्यांची बडदास्त वेगळी असावी. तरीही?

हाच प्रश्न प्राण्यांच्या दृष्टीकोनातून बघितला की किचकट होतो. यात तुम्हाला 'असे खेळ करण्यासाठी प्राण्यांना कैदेत ठेवून त्यांना हीन वागणुक दिली जाते - ते योग्य आहे का?' हा प्रश्न गृहित धरतो. पुन्हा रास्त - सी वर्ल्डचा उद्देश आहे पैसा कमावणे - माणसाच्या प्राण्यावरच्या प्रेमाचा वापर करून. त्यासाठी मानवांत प्राण्यांवरचं प्रेम वाढवणं त्यांच्या हिताचं आहे. त्यामुळे त्यांचे हेतू सर्वसाधारणपणे रास्त आहेत असंच म्हणावं लागेल. उपयुक्त - माझ्या मते सी-वर्ल्डमुळे मुलांना प्राण्यांवर प्रेम करायला शिकायला मदत होते. यासाठी माझ्याकडे काहीही विदा नाही. पण एका प्राण्याला 'वापरून' व ट्रेनरसाठी थोडा धोका पत्करून एकंदरीत चांगलं होतंय का - यासाठी हो म्हणावं लागेल.

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

प्राण्यांना शिकवण्यामागचे तत्त्व हे भूक, शिक्षा, बक्षीस अशा स्वरूपाचे असते. म्हणजे भुकेल्या डोल्फिनने पाण्याबाहेरच्या रिंगमधून उडी मारली की त्याला बक्षीस म्हणून खायला मिळते.

अशा वेळी त्या भुकेचे प्रमाण चुकले म्हणजे तो प्राणी जास्त भुकेला झाला तर अशी परिस्थिती ओढवू शकते.

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

माझ्यामते जर प्रांण्यांना क्रूर वागणूक दिली जात नसेल तर अश्या खेळांना अपघात होत असले तरी हरकत नसावी. अपघातांचा हा बाऊ करणे चालले आहे असे वाटते.
इतर प्राणी हाताळणे/पकडणे वगैरे कसब हे नैसर्गिक नाहि तर प्रशिक्षणाचा भाग आहे आणि ते कसब/कला लुप्त होऊ देणे मानवजातीला परडवणारे नाहि.

शिवाय कितीतरी जमातींचे उदरभरण प्राण्यांशी संबंधित आहे. जसे मदारी, दरवेशी वगैरे.. अश्या खेळांवर बंदी आल्यास त्यांनी काय करायचे.

ऋषिकेश
------------------
भ्रष्टाचार संपविण्याचा सर्वोत्तम आणि सर्वात सोपा(?) उपाय म्हणजे त्यात स्वतः सहभागी न होणे

शिवाय कितीतरी जमातींचे उदरभरण प्राण्यांशी संबंधित आहे. जसे मदारी, दरवेशी वगैरे.. अश्या खेळांवर बंदी आल्यास त्यांनी काय करायचे.
अशा बहुतेक प्रकारच्या खेळांवर आता कायद्याने बंदी आलेलीच आहे. सर्कशीतही काही ठराविक प्राण्यांचे खेळ दाखवण्यासच परवानगी आहे.

सन्जोप राव
हुई मुद्दत कि 'गालिब' मर गया, पर याद आता है
वो हर इक बात पर कहना, कि यूं होता तो क्या होता

धोक्याची माहिती असतांना धोक्याशी लगट करणे म्हणजे जीव घालवणेच.
आम्ही पेपरात वाचलं त्यावरुन म्हणतो की, जर त्या व्हेलकडून पूर्वी असे अपघात झालेले होते तर,
पुन्हा त्याच व्हेलशी 'धोक्याचा चान्स' घ्यायचा मुर्खपणाच होता असे मला वाटते.
अहो, प्राण्यांचा काय भरवसा ! त्यांना कितीही शिकवले तरी ते आपल्या मूळ स्वभावाला कधी जातील
किंवा अनपेक्षित कृती करतील याची काय खात्री देता येते का ? नाही.
तेव्हा अशी कृती म्हणजे अपघाताला निमंत्रणच असे वाटते.

असो,

*सामान्य कुवतीच्या आणि असामान्य आकाराच्या/ शक्तिच्या प्राण्यांबरोबर खेळ करणे योग्य आहे का?
नाही.

अवांतर : अहो, आमच्याकडे पाळलेला कुत्रा आहे. खूप लाडात येतो. सांगितलेल्या आदेशाचे पालनही करतो
पण मला त्याच्या चाव्याची सतत भीती वाटतच असते. कधी कधी त्याचा चांगला मूड असूनही असा डेंजर पाहतो आणि दात काढतो की,
त्याच्यापासून दूर होण्याची हीच योग्य वेळ आहे असे आम्ही समजतो. कशाला रिस्क घ्यायची, हो की नाही ?

-दिलीप बिरुटे

या अपघातानंतर सी वर्ल्डने घेतलेली खबरदारी येथे वाचता येईल.