पुणे विद्यापीठात एमबीबीएसचा अभ्यासक्रम पूर्वी फक्त इंग्रजी माध्यमात उपलब्ध होता, हे स्वानुभवाने माहीत आहे. अजूनही बहुधा इंग्रजी माध्यमातच आहे.

अशाच अनेक इंग्रजी माध्यमातील अभ्यासक्रमांपैकी हासुद्धा एक अभ्यासक्रम - की असे नाही? मराठी अभ्यास केंद्राने एम् बी बी एस् इंग्रजी अभ्यासक्रमाच्या जुन्या दुखण्याकडे दुर्लक्ष करून बी एम् एम् च्या नव्या अभ्यासक्रमाकडे लक्ष केंद्रित का केले असावे, याबद्दल कुतूहल वाटते.

मला तरी असे वाटते, की उद्या जर पुणे विद्यापीठात एम बी बी एस चा अभ्यासक्रम मराठीत बनवण्यासाठी आंदोलन झाले, तर माझ्या आवडत्या प्राध्यापकांपैकी अनेक या विषयी आक्षेप घेतील. त्यांच्यापैकी अनेक अमराठी आहेत. (सैन्यातले अधिकारी असल्यामुळे देशातल्या वेगवेगळ्या ठिकाणचे आहेत.) अशा परिस्थितीत त्यांच्या मराठीद्वेषाबद्दलही साधारणपणे असाच लेख लिहिला जाईल काय?

मागे या बाबतीत एक लेख उपक्रमावर आला होता :
अभ्यासक्रमांचे मराठीकरण...केल्याने होत आहे रे...
तेव्हापासून हे कुतूहल माझ्या मनात आहे. अनेक व्यावसायिक अभ्यासक्रमांपैकी याच अभ्यासक्रमाबद्दल आंदोलन होण्यासारखी विशेष परिस्थिती काय आहे? माझ्या इंग्रजी माध्यमात शिकवणार्‍या वैद्यकीय प्राध्यापकांना तेवढ्यासाठी "मराठीद्वेष्टे" म्हटले जाऊ नये, अशी मनोमन इच्छा आहे. मग या बीएमएम प्राध्यापकांना मराठीद्वेष्टे म्हणण्यासाठी अन्य अभ्यासक्रमांपेक्षा वेगळी काय विशेष परिस्थिती आहे, ते जाणून घ्यायला आवडेल.

वरील लेख संपादकीय शैलीत आहे. वार्ताहार शैलीतला या संदर्भातला लेख उपलब्ध आहे काय?

संपादकीय शैली ही कुठलीतरी बाजू घेऊन मांडणारी असते. त्यामुळे अशा प्रकारची वाक्ये तिथे ठीक असतात :

एक म्हणजे मराठी माणसाच्या आक्रमक, दहशतवादी चेहऱ्याबद्दल गळा काढणाऱ्या विचारवंतांना, माध्यमांना त्यामुळे आयतंच कोलीत मिळालं असतं.

हे लोक कोण आहेत? वार्ताहारीय भाषा साधारण तथ्यात्मक असती -
या बाबतीत श्री. अमुक, प्रा. तमुक, आणि दैनिक ढमुक वृत्तपत्रांनी मराठी अभ्यासक्रमाविरुद्ध भूमिका घेतली आहे.

आणखी काही उदाहरणे :
संपादकीय शैली :

झेव्हियर्स महाविद्यालयाचे फादर फ्रेझरही त्यात होते. पण नंतर ते बहुधा उघडपणे त्यात यायला बिचकले असावेत.

वार्ताहारीय शैली (अर्थात अशी घटना झाल्याची शहानिशा करून) : या प्राध्यापकांच्या समूहामध्ये झेवियर विद्यालयाचे फादर फ्रेझर पूर्वी होते, पण आता ते नाहीत. श्री. अमुकतमुक यांनी माहिती दिली, की फादर फ्रेझर हे बिचकून उघडपणे मागे झाले आहेत, पण एका गुप्त चर्चेत त्यांचे मत पूर्वीचेच आहे.
(नाहीतर फादर फ्रेझर यांचे उघड आणि गुप्त मत काय आहे, आणि बदलायचे कारण बिचकणे आहे, की दुसरे काही हे कसे कळणार?)

संपादकीय शैली :

प्रा. नंदिनी सरदेसाई यांचं समाजशास्त्रातलं ज्ञान विद्यापीठाने वापरलं नाही म्हणून त्यांचा राग आहे.

वार्ताहारीय शैली (अर्थात अशी घटना झाल्याची शहानिशा करून) : प्रा. नंदिनी सरदेसाई यांनी पूर्वी वक्तव्य केले आहे, की विद्यापीठाने त्यांच्या समाजशास्त्रातील विशेषज्ञानाची कदर केली नाही.
(कारण प्रा. सरदेसाईंनी कुठलेतरी वक्तव्य, निषेधपत्र वगैरे लिहिल्याशिवाय "त्यांना याविषयी राग आहे" हे कळणार तरी कसे?)

हा लेख "मतप्रदर्शन" म्हणून ठीक असला तरी इतिवृत्तांत देणारा एखादा लेखही वाचायला आवडेल.

दीपक पवार यांच्या हेतूंबाबत शंका नाही. मराठीच्या प्रेमापोटीच ते हा प्रकार करत आहेत. मात्र प्राथमिक आणि माध्यमिक स्तरावरच मराठी शाळांची अवस्था दयनीय आहे. या शाळांची पुढे काय परिस्थिती असेल हे सांगायला ज्योतिषांची गरज नाही.

एक उदाहरण देतो. मी १९९९ साली एचएससी पास झालो. तेव्हा मंचर गावात इंग्रजी माध्यमाची एकही प्राथमिक किंवा माध्यमिक शाळा नव्हती. (तेव्हा इंग्रजी बालवाड्या केजी वगैरे फक्त सुरु झाल्या होत्या. जशी मुले पुढे सरकतील तसा पुढच्या वर्गांचा मागणीनुसार पुरवठा करण्याची योजना असावी.) मंचरपासून काही अंतरावर अत्यंत सुमार दर्जाचे शिक्षण देणाऱ्या दोन इंग्रजी माध्यमांच्या शाळा होत्या. (त्यापैकी एक शाळा माननीय खासदार शिवाजीराव आढळराव यांच्या संस्थेची.) ह्या दोन्ही शाळा सुमार अशासाठी की तोपर्यंत तिथे फक्त दहावीपर्यंत शिकवले जायचे व ती मुले उच्चमाध्यमिक शिक्षणासाठी आमच्या शाळांमध्ये यायची तेव्हा त्यांच्यातील टॉपरलाही सोपे इंटिग्रेशन्स जमत नसत, किंवा खारे वारे मतलई वारे यातील फरक समजत नसे. त्या तुलनेत मंचरमध्ये असलेले आमचे रयत शिक्षण संस्थेचे महात्मा गांधी विद्यालय फार चांगले होते. शिक्षकवर्ग शाळेतले बदल्यांचे वगैरे राजकारण सांभाळूनही झपाटून काम करणारा होता. सामान्यपणे दरवर्षी एसएससी परीक्षेत एक किंवा दोन मुले पुणे बोर्डाच्या मेरीट लिस्टमध्ये येत. बहुतेकांना पुण्यातील चांगल्या इंजिनियरिंग किंवा मेडिकल कॉलेजमध्ये प्रवेश मिळे. (एचएससीमध्ये ही मुले मेरीटमध्ये नसत याचे कारण बारावीसाठी पर्यायी इलेक्ट्रॉनिक/संगणकशास्त्र वगैरे व्यावसायिक अभ्यासक्रमांची अनुपलब्धता व त्यामुळे मराठी व भूगोल किंवा जीवशास्त्र असे विषय घ्यावे लागत. मात्र तरीही निव्वळ गणित-शास्त्र विषयांच्या मार्कांवर प्रवेश मिळवणे शक्य असल्याने बऱ्यापैकी कॉलेज मिळणे शक्य असे.) मात्र ह्या सर्व परिस्थितीतही ज्यांची दुसरी किंवा तिसरी पिढी आता शाळेमध्ये जाणार आहे असे लोक गावापासून दूर अशा इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांमध्ये प्रवेशासाठी प्रयत्न करायचे. तिथल्या जागा भरल्या गेल्या की मग गावातील शाळेत प्रवेश घेतला जायचा. ही १९९९ ची परिस्थिती बऱ्यापैकी गाव असलेल्या परंतु निमशहरी अशा भागातील आहे. आता मंचरसह आजूबाजूच्या परिसरात ४ ते ५ इंग्रजी माध्यमाच्या शाळा आहेत. अनेक पहिल्या पिढीतील शिकाऊ पोरेही त्या शाळांमध्ये जातात.

आजकाल शिकलेल्या पालकांपैकी किती जण आपल्या पाल्याला मराठी शाळांमध्ये घालण्यास तयार आहेत याचीही आकडेवारी पाहण्याची काही गरज नाही. ओळखीच्या चार लोकांना विचारले तरी खात्री करता येईल. अगदी नाईलाज म्हणूनच (इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत प्रवेश मिळाला नाही किंवा फी परवडत नाही किंवा इंग्रजी माध्यमाची शाळाच नाही वगैरे) मुलांना मराठी शाळांमध्ये घालण्यात येते. मराठी शाळांच्या शिक्षणाचा दर्जा काय आहे हे मला प्रत्यक्ष माहीत नाही मात्र अनेक लोकांकडून ऐकल्याप्रमाणे तिथेही बोंब आहे. (इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांबाबत मात्र नेहमीच चांगले ऐकायला मिळते हेही एक नवलच.)

या सर्व पार्श्वभूमीवर पदवी स्तरावर मराठीतून शिक्षण देण्याचा (बरावाईट) अट्टाहास केल्याने काय होणार आहे हे समजून घेण्यास मी कमी पडतो आहे. अशा प्रकारचा अभ्यासक्रम सुरु झाल्याने मराठी माणसाचा अहंकार तात्पुरता सुखावेल पण उद्या इंग्रजी माध्यमातील पिढी शिक्षण घेण्यास आल्यावर पदवीसाठी ते कोणत्या भाषेतला अभ्यासक्रम स्वीकारतील?

या सर्व आंदोलनाला माझ्यासारख्यांनी कशा प्रकारचा पाठिंबा द्यावा अशी पवार यांची मागणी आहे हे समजले तर बरे होईल.

राज ठाकरे, भारतकुमार राऊत, संजय राऊत, सुप्रिया सुळे, राजेश टोपे यांची मुले कुठल्या कुठल्या मराठी शाळांमध्ये शिकतात हे सांगा? ज्ञानप्रबोधिनी, नवीन मराठी शाळा की नूमवी?

केवळ समर्थनाची पत्रे दिल्याने भाषेविषयीचे प्रेम सिध्द होत नाही म्हणावें.

आण्णा चिंबोरी
पोट्टे काय बोलून राहिलेत बे!

बीएमएमच्या या लढय़ात राममोहन खानापूरकर हे सोफिया महाविद्यालयातील बीएमएमचे शिक्षक धाडसाने उभे राहिले. त्यासाठी त्यांनी व्यवस्थापनाचा रोष पत्करला. ते पुन्हा तिथे नोकरीला जाऊ शकणार नाहीत हे उघड आहे
काढा नवीन कॉलेज मग!
काय तर सोपस्कार लागतात त्याच्यासाठी?
थोडे कागदी घोडे. बस्स. पैसा वगेरे मुद्दा गौण आहे.
लोहा गरम है,....
एक उदाहरण ही तयार होईल.

प्रस्तुत चर्चाप्रस्तावामध्यें पदवी पातळीवरील एकां विषयाच्या अभ्यासक्रमामध्यें मराठी माध्यमाची सोय नांही यांबाबत थयथयाटी आगपाखड केलीं आहें. स्वतः केलेल्या आंदोलनांच्या तथाकथित यशस्वितेवरुन स्वतःचीच पाठ थोपटून घेण्याचा, स्वतःचीच आरती ओवाळण्यासारखा हा एकंदर घृणास्पद प्रकार आहें.

हे दीपक पवार महाशय मुंबई-महाराष्ट्रात राहतात की कॅलिफोर्नियामध्ये ही प्राथमिक शंका लेख वाचल्यावाचल्या आली. उठसूट असे उमाळें दहाबारा वर्षांनंतरही जेटलॅग न गेल्याने परदेशांत येत असतात. आज जग कुठें चालले आहे याचा काही विचार लेखकाने केल्याचे दिसत नांही. आपण अद्याप आपली धोतरे-शेंड्या-जानवी सांभाळण्यातच कितीं दिवस मग्न राहणार आहोत या विचारानें खेद वाटल्यावाचून राहवले नांही.

येथें कांही प्रश्न आपोआपच उपस्थित होणार. बदलत्या युगात प्रगती करण्यासाठी इंग्रजी भाषेचे साहाय्य आवश्यक नाहीं असे श्रीयुत पवार यांचे म्हणणे आहे कां? चीन-जपानसह सर्व राष्ट्रे इंग्रजी अभ्यासासाठी आवश्यक त्या निधीची तरतूद करण्यात गुंतलेले आहेत, आणि हे महाशय महाराष्ट्रातील चक्रे उलटी फिरवण्यासाठी कां प्रयत्न करत आहेत?

आज इंग्रजी भाषेत मराठी मुलांनी शिक्षण घेऊ नयें यासाठी इमोशनल ब्लॅकमेलिंग करायचें. पवार-ठाकरेकुलोत्पन्नांची प्रमाणपत्रें आणून त्यांना या मुद्द्याचा त्यांच्या स्वार्थी राजकारणात कसा उपयोग होईल याची सोय बघायचीं. उद्या या मुलांना फालतू अभ्यासक्रमाचे हलक्या दर्जाचें शिक्षण मिळाल्यामुळें नोकर्‍या मिळाल्या नाही कीं पुन्हा राज ठाकरे यांना मराठीच्या नावाखाली जाळपोळ करुन डोकी भडकवण्यासाठी इंधन पुरवायचें असे हे एकंदरीत दुष्टचक्र आहें.

पवार म्हणतांत तसा स्वभाषेचा त्याग - स्वतःच्या भौतिक प्रगतीसाठी कां होईना पण - करणे हा भाषाद्वेषाचा प्रकार असेल तर स्वदेशाचा त्याग करुन परदेशात राहणारे बांधव राष्ट्रद्रोहाचे कृत्य करतात कां? भाषाद्वेष आणि राष्ट्रद्रोह या दोन प्रकारांमध्ये अधिक गर्हणीय कृत्य कोणते असे श्रीयुत पवार यांना वाटतें? तात्त्विक पातळीवर स्वभाषात्याग आणि स्वदेशत्याग यात कांय फरक आहें? स्वदेशाचा त्याग करायचा आणि भाषाभिमानाचे फुकाचे स्तोम माजवायचें किंवा स्वभाषेचा त्याग करुन राष्ट्रप्रेमाचे पोकळ पोवाडे गायचें याला दांभिकपणा हाच एकमेव शब्द आहें.

मी वर विचारलेल्या प्रश्नांना पूरक असें अनेक प्रश्न विचारतां येतील. श्रीमती सुळे किंवा राऊतद्वय यांनी संसदेवर निवडून आल्यानंतर कोणत्या भाषेत शपथ घेतली याचे उत्तर यांच्या भाषाप्रेमाचे बेगडी स्वरुप दाखवेल.

आण्णा चिंबोरी
पोट्टे काय बोलून राहिलेत बे!

श्री. पवार यांना या व्यासपीठावर उत्तरे देण्याची विनंती केलेली आहे.

हे दीपक पवार महाशय मुंबई-महाराष्ट्रात राहतात की कॅलिफोर्नियामध्ये ही प्राथमिक शंका लेख वाचल्यावाचल्या आली.
माझ्या माहितीप्रमाणे "हे दीपक पवार महाशय" मुंबईतील एका महाविद्यालयात शिकवतात.

अभ्यासक्रम कुठल्याही माध्यमात शिकवला तरी त्याच्या दर्ज्यामध्ये काही फरक पडू नये अशी अपेक्षा असते. तरीसुद्धा ह्या अभ्यासक्रमात जर जाहिराततंत्र, दूरदर्शन कार्यक्रमांचे संचालन आणि वृत्तसंकलन वगैरेंचा समावेश असेल तर या बाबींवर माध्यमाचा निश्चित परिणाम होतो असे म्हणायला हरकत नाही.
आजमितीला नियतकालिकात छापून येणार्‍या बहुसंख्य मोठ्या आकाराच्या जाहिराती मूळ हिंदी -इंग्रजीत लिहून नंतर मराठीत भाषान्तरित केलेल्या असतात. त्यातले कृत्रिम मराठी वाचवत नाही. दूरदर्शनवरील तमाम मराठी जाहिरातीत गचाळ मराठी भाषा वापरलेली असते. यांवर वर्तमानपत्रांतून अनेक लेख येत असतात, तरी त्यांत यत्किंचितही सुधारणा झाल्याचे आढळत नाही. याचे कारण, अभ्यासक्रमात मराठीला यत्किंचितही स्थान नाही हेच असले पाहिजे. अभय परांजपे यांचे लोकसत्ता-व्हिवामधले 'दवंडी'या नावाने येणारे लेख (उदा. २८ मेचा) वाचावेत. http://www.loksatta.com/daily/20090419/lr03.htm हाही दुवा उघडून पाहिला तरी मराठी भाषेच्या दुर्दशेची कल्पना येईल.
आपण स्वत:ला उदारमतवादी आणि सर्वधर्मसहिष्णू समजतो. त्यामुळे धर्म आणि देशभक्ती यांचा काहीही परस्पर संबंध नसतो अशी आपली ठाम समजूत असते. सावरकरांनी धर्मान्तर म्हणजेच देशान्तर ही कल्पना मांडली होती. हिंदुस्थानाच्या ईशान्य भागांकडे या दृष्टीने लक्ष द्या हे त्यांनी दाताच्या कण्या करून सांगितले होते. धर्मान्तरित झालेल्या लोकांत देशद्रोहाची लागण कशी होते हे आपण प्रत्यही पाहतो. असाच प्रकार अभ्यासक्रमाच्या माध्यमाचा असतो. इंग्रजीतून अभ्यासक्रम शिकलेली मुले मराठीचे कधीही भले करू शकणार नाहीत.--वाचक्‍नवी

इंग्रजीतून अभ्यासक्रम शिकलेली मुले मराठीचे कधीही भले करू शकणार नाहीत.

हे विधान कमालीचे लोडेड वाटते. प्रतिसादातील पहिल्या परिच्छेदाशी सहमत आहे.

अभय परांजप्यांचे लेख --येथे आणि येथे आहेत. --वाचक्‍नवी

मोनिका कात्रे यांच्या १९ अप्रिल च्या लोकरंगमधील पत्राचा दुवा मी वर दिला होता. तो कुणी उघडून वाचल्याचे दिसत नाही. तिथेही चित्रवाणीवरील वाहिन्यांत दिसणार्‍या अशुद्ध मराठीबद्दल चीड व्यक्त केली आहे. ह्या सर्वाचे कारण म्हणजे मास मीडियाच्या अभ्यासक्रमात मराठीला स्थान नसणे हेच असले पाहिजे.
छोट्या पडद्यावरील मुग्धा वैशंपायन आणि हदयनाथ मंगेशकर या दोघांनाच, माझ्या मते, चांगले मराठी बोलता येते. अजून कुणी असेल जर जरूर कळवा.--वाचक्‍नवी

राज्यकर्ते मराठी असूनहि महानगरपालिका इन्ग्रजी माध्यमाच्या शाळा का उघडतात?