सध्या मराठीतून केलेले खूपच नवनवीन लेखन अनेक ब्लॉग्ज मधून वाचायला मिळते.

हो हे खरेच

एक गोष्ट मला नेहमी खटकते ती म्हणजे शुद्धलेखन. इतक्या प्राथमिक दर्जाच्या चुका आढळतात की वैताग येतो.

काहि "प्राथमिक" दर्जाच्या चुकांची उदाहरणे द्याल का? चर्चा करायला सोपे जाईल.

या बाबतीत काहीतरी करणे आवश्यक आहे. तरच इंटरनेट वरील मराठी लेखांचा दर्जा सुधारेल.

शुद्धलेखनाने लेखांचा दर्जा ठरतो हि नवी माहिती मिळाली. तुम्हाला काय वाटते यावर काय उपाय करता येईल?

'इंटरनेट' वरील मराठीचा दर्ज आपणास कसा वाटातो?

ऋषिकेश
------------------
प्रेमात पडण्यासाठी गुरुत्वाकर्षणाची काय आवश्यकता? ;)

आधी आपले सदस्यनाम मराठीत लिहावे.

एक गोष्ट मला नेहमी खटकते ती म्हणजे शुद्धलेखन.

एकच गोष्ट मला पण नेहमी खटकते. ती म्हणजे इथे पात्रता नसलेल्या काही काही ढुढ्ढाचार्या माझ्या लेखनातील व्याकरणाच्या असलेल्या व नसलेल्या चुका काढतात. हे त्यांचे व्याकरण प्रेम की लांगुलचालनाच्या हेतुने केलेली अंतरजालीय कंपुबाजी?

मी तर प्रत्येकाने स्वतःचे व्याकरण केवळ मराठी भाषेवरील प्रेमापोटी स्वत: जमेल तसे सुधारावे ह्या विचारांची आहे जेणेकरून इतर भाषिक जे मराठीचा अभ्यास करीत असतील त्यांच्या पुढे चांगल्या मराठीचा एक आदर्श उभा राहिल. मात्र इतरांनी फारच वाटले तर व्य.नि. पाठवावेत पण कंपुबाजीचा भाग म्हणून जाहिर आरोप करणे टाळावे. त्यातून मराठीवरचे प्रेम न दिसता वेगळाच कुजकटपणा दिसतो. असो.

मराठी लेखन व्याकरणशुद्ध असावे असे मला पण वाटते. खरोखरच मायमराठी चिंध्यांचे वस्त्र लेऊन उभी असलेली मला तरी आवडणार नाही.

____________________________________________________
“आमच्यासारखा मुत्सद्दी, कलासक्त, दूरदर्शी आणि कर्तबगार अन्य कोणी सम्राट तुझ्या पाहण्यात आहे काय? “
“नाही महाराज. “
“इतर कोणाच्या पाहण्यात?”
“नाही महाराज. या प्रश्नाचे ‘होय’ असे उत्तर देणार्‍या सर्वांचा आपल्या आज्ञेनुसार शिरच्छेद

करण्यात आला आहे महाराज."

"संतोष. परम संतोष."

वरदाताईंचे मत ह्यावर लक्षात घेणे उचित ठरेल.
वरदाताई या विरामचिन्हे कशी काढावीत हे सांगणार्‍या विशेषज्ञ आहेत ही माहिती नव्यानेच समजली.
आपले नाव हृषिकेश करावे हे चांगले.
परत शुद्धलेखनाची चूक! निदान, हृषीकेश हा शब्दतरी शुद्ध लिहायला हवा होतात. सृष्टिलावण्यातला 'ष्टि' कसा काढायचा हेही वरदाताई/मीराताई/महेशभाऊंना विचारावे ही नम्र विनंती.
हरिणाक्षी म्हणजे हरिणासारखे डोळे असणारी, चारुकेशी म्हणजे सुरेख केस असणारी, तर ऋषिकेश म्हणजे ऋषीसारखे केस असणारा का असू नये? फार काय, गंगाकाठच्या त्या तीर्थक्षेत्राचे नाव, मला वाटते, ऋषिकेश आहे, हृषीकेश नाही.--वाचक्‍नवी

याबद्दल मराठीमधील नियम असाच असावा असे वाटते.

पण संस्कृतात तरी या प्रकारची चर्चा व्याकरणकारांनी केलेली आहे. पस्पशाह्निकात पतञ्जली कथा सांगतात, की ज्यांचे नाव नियमाप्रमाणे "यद्वान" आणि "तद्वान" असावे, त्या माननीय ऋषींची नावे "यर्वाण" आणि "तर्वाण" आहेत - ते योग्य आहे. तर व्यक्तींची नावे कशी असावीत ते व्युत्पत्तीवरून ठरत नसल्याचे पतञ्जलींचे मत दिसते. तसेच दुसर्‍या आह्निकात लृफिड आणि लृफिड्ड अशी काहीसुद्धा व्युत्पत्ती नसलेली व्यक्ति-विशेष-नावे कोणी वाटल्यास ठेवू शकतो, याबद्दल पतञ्जलींनी चर्चा केली आहे.

पाणिनींनी "संज्ञायाम्" असे विशेष सांगून कित्येक शब्द दिले आहेत - ते फक्त विशेषनाम म्हणून वापरात वेगळे दिसतात, आणि त्यातील घटकांचा अर्थ त्या संज्ञेच्या व्यक्तीला लागू होत नाही. त्या अर्थाने व्युत्पन्न शब्दांची रूपे मात्र नेहमीच्या नियमाप्रमाणेच होतात.

विशेषनाम असले, तर नाम धारण करणारा व्यक्ती जसा सांगेल तसा उच्चार आणि तसे लेखन इष्ट. नाहीतर आमच्या शेजारच्या हळदणकर काकांना "तुमचे मूळ गाव 'हळदोणे' आहे, म्हणून आम्ही तुम्हाला 'हळदोणकर' म्हणू!" अशी गडबड व्हायची. कोणी 'साठ्ये', कोणी 'साठे', कोणी 'साठये' आडनाव लावत असेल, त्यांना "तुम्ही चूक-नाव बदला" म्हणायचा अधिकार कोणाला आहे?

आता उदाहरणादाखल "ऋषिकेश" नाव घेतले - ऋषिकेश या व्यक्तिविशेष नावाला अर्थ असावा किंवा हे नाव ऐकून कुठला स्फूर्तिकारक बोध व्हावा, याबद्दल त्या व्यक्तीचे मत सर्वात महत्त्वाचे. ऋषिकेश नावाचे अनेक लोक असतील, तर ऋषिकेश क्रमांक ४ चे मत ऋषिकेश क्रमांक ५ यालाही लागू नाही.

आता "ऋषिकेश" या ऐतिहासिक नावाबद्दल आणि संस्कृतातील त्याच्या वेगवेगळ्या व्युत्पत्तींबद्दल. हे माझ्या मते अवांतर असले, तरी हे अवांतर का आहे? हे सिद्ध करण्यासाठी तपशील देत आहे.

वर वाचक्नवी यांनी काही वेगवेगळ्या व्युत्पत्ती दिल्याच आहेत. गंगेच्या काठावरती एक मोठे गाव आहे, त्याचे नाव "ऋषिकेश" असे आहे - त्यांनी सांगितलेला हा तपशील योग्यच आहे. या गावातील कित्येक संस्कृत पंडितही त्याचे नाव "ऋषिकेश" असेच लिहितात. तसेच वाचक्नवी यांनी दिलेली ऋषीचा केश = ऋषिकेश ही व्युत्पत्ती सोपी आणि मनात प्रथम येणारी आहे.

ऋषिक शब्दाचा अर्थ "हीन" असा सृष्टिलावण्या यांनी दिलेला आहे. ऋषिक या शब्दाची ऋषि+ (निंदार्थक) क (अर्थ - हीन ऋषी) अशी फोड करता येते. (पण ऋषिक म्हणजे केवळ हीन - ऋषी नाही - अशी फोड मला माहीत नाही.) मोनिएर विल्यम्स यांच्या शब्दकोशातही हा "हीन ऋषी" अर्थ सापडतो. परंतु त्याच शब्दकोशात "ऋषिका" हे एका नदीचे नाव होते, असेही सापडते.
ऋषिका+ईश = ऋषिकेश -> ऋषिका नदीचा अधिपती असाही अर्थ निघतो.

ऋषिक नावाचे एक लोकविशेष होते, असे आपल्याला दिसते. दिग्विजय करताना अर्जुनाने या लोकांवर विजय मिळवला (तसा खूप-खूप देशांवर विजय मिळवला - ते सर्व वाईट लोक नव्हते). हे लोक शूर असावेत. बाकी राज्यांबद्दल सभापर्वातील २४व्या सर्गात फक्त नामोनिर्देश केला आहे. ऋषिक लोकांबाबत मात्र दोन श्लोक आहेत :
२.२४.२४ :
लोहान्परमकाम्बोजानृषिकानुत्तरानपि ।
सहितांस्तान्महाराज व्यजयत्पाकशासनिः ॥
२.२४.२५
ऋषिकेषु तु संग्रामो बभूवातिभयंकरः ।
तारकामयसंकाशः परमर्षिकपार्थयोः ॥
२.२४.२६
स विजित्य ततो राजन्नृषिकान्रणमूर्धनि ।
शुकोदरसमप्रख्यान्हयानष्टौ समानयत् ॥
अर्जुनाला युद्ध देण्याच्या लायकीचा ऋषिकांचा हा तेजस्वी राजा सुद्धा ऋषिकेशच म्हणावा.
हे युद्ध झाल्यानंतर ऋषिक लोक नाहिसे झाले नाहीत. व्याकरणमहाभाष्यात ऋषिक लोकांचे जनपद "आर्षिक" आहे, असे उदाहरण दिले आहे. (पा.सू ४.२.१०४वरील भाष्य) महाभारतानंतरही टिकलेल्या या ऋषिकांचे सर्व नेते "ऋषिकेश" म्हटले जाऊ शकतात.

- - -

सारांश : विशेषनामांसाठी मला वाटते त्या-त्या व्यक्तीलाच विचारून अर्थ, लेखनाची पद्धत आणि उच्चाराची पद्धत स्वीकारावी. कुठल्याशा एका व्युत्पत्तिजन्य अर्थाचा आरोप करून विशेषनाम चुकले आहे, असे म्हणणे कित्येकदा पटण्यासारखे नसते.

मराठी शुद्धलेखन हा चर्चेचा प्रस्ताव मी मांडला, या मागे माझ्या मनात दुसर्‍यांच्या चुका काढणे अभिप्रेत नव्हते. इंग्रजीमधून टंकलेखन करताना 'टेक्स्ट एडिटर' जसे कोणत्याही शब्दाचे बरोबर 'स्पेलिंग' सुचवत जातो तशी सुविधा मराठी टंकलेखन करताना मिळाली तर कोणालाही शुद्ध मराठी लिहिता येईल. अशी सुविधा कोणाला माहिती आहे का? एवढेच मला जाणून घ्यावयाचे होते.
चन्द्रशेखर

वरील पुस्तक(संपादन : अरुण फ़डके) १०सें.वर्ग आकाराचे असून त्यात ११००० शब्द दिले आहेत.
मी हे छोटे पुस्तक खिशात नाही पण संगणकाशेजारी ठेवतो. मला ते फ़ार उपयोगी पडते.
शरद

जागा राखून ठेवत आहे. २-३ दिवसांत फुरसतीच्या वेळेत सविस्तर उत्तरे लिहिन.

कलोअ.
_______________________________________________
“आमच्यासारखा मुत्सद्दी, कलासक्त, दूरदर्शी आणि कर्तबगार अन्य कोणी सम्राट तुझ्या पाहण्यात आहे काय? “
“नाही महाराज. “
“इतर कोणाच्या पाहण्यात?”
“नाही महाराज. या प्रश्नाचे ‘होय’ असे उत्तर देणार्‍या सर्वांचा आपल्या आज्ञेनुसार शिरच्छेद करण्यात आला आहे महाराज."

"संतोष. परम संतोष."

अय्योयो.
उपक्रमावर असे प्रतिसाद?

अनेक लोकांना नव्याने मराठी टंकताना अडचणी येत असतील. तसेच प्रत्येक संकेतस्थळाची कळवैशिष्ट्ये वेगवेगळी असतात. तुम्ही कोणत्या संकेतस्थळावर आधी लिहायला लागलात यावरही बरेच अवलंबून असते. उदा. मी मिसळपाववर आधी लिहायला सुरुवात केली त्यामुळे अकारान्त शब्दाच्या शेवटी ए अक्षर टंकण्याची सवय नाही. त्यामुळे उपक्रमावर् माझे लेखन् असे दिसते. मला विशेष काळजी घ्यावी लागते.
सृष्टीलावण्या यांनी म्हटल्याप्रमाणे हळूहळू सुधारणा होत असते (मनात इच्छा असेल तर).
तसेच ज्ञ हे अक्षर मिसळपाववर मराठी उच्चारानुसारी द् + न्+ य् असे टंकता येते तर उपक्रमावर ज्+न् असे शुद्ध टंकावे लागते.

बाकी र्‍हस्व दीर्घाचे म्हणाल तर उच्चारानुसारी लेखन केल्यास र्‍हस्व दीर्घ योग्य होतात.

शंतनू यांनी दिलेली माहिती नव्याने समजली. फारच चांगला उपक्रम आहे.
मनोगतावर शुद्धलेखन चिकित्सक आहे. पण तो कसा काम करतो या बद्दल माहिती नाही.

शुद्धलेखनाच्या चुका सदस्याच्या नजरेस आणून द्याव्यात (खरडितून अथवा व्यनीतून) आणि सदस्याने पुढल्या वेळेस त्या सुधाराव्यात हे मला फार चांगले वाटते. पण तसे अनेकदा होते असे नाही. माझे लेखन शुद्ध नाही पण ते शुद्ध असावे असे मला वाटते. कुणी चुक लक्षात आणून दिली आणि त्या मागचा काही नियम वगैरे सांगीतला तर मला फायदाच होतो.
--लिखाळ.

हृषीकेशमधला 'षी' र्‍हस्व लिहिण्याची हिंमत कुणी करीत असेल तर आपणही ऋषिकमधला षि दीर्घ करून पहावा असे मनात आले. तसे करून कोशांत शब्द पाहिला. काय मिळावे? ऋषीक म्हणजे एक प्रकारचे गवत. त्याला संस्कृतमध्ये काश, काशा, काशी किंवा काशतृणम्‌ असेही म्हणतात. इंग्रजीत हॅचग्रास; मराठीत कसाई, कसाड; हिंदीत कास, काही; गुजराथीत कांसडो आणि बंगालीत केशेघास. या वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव Saccharum spontaneum असून या गवताचा उपयोग इतर प्रकारच्या गवतांबरोबर चटईसाठी केला जातो. वाळूत मिसळून बांधकामाला बळकटी आणण्यास आणि कागदनिर्मितीसही हे गवत कामाला येते.--वाचक्‍नवी

चर्चा प्रस्तावापेक्षा प्रतिसाद अधिक माहितीपूर्ण वाटले ! :)

-दिलीप बिरुटे
(उगाच आनंदीत झालेला)

सुरेख चर्चा..!

आपला,
(शुद्धलेखनप्रेमी!) तात्या.

न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!