मम सुखाची ठेव..(प्रास्ताविक)

राम राम मंडळी,

मम सुखाची ठेव च्या पहिल्या भागात आपल्या सर्वांचं सहर्ष स्वागत!

या भागात आपण यमन रागाच्या दोन बंदिशी पाहणार आहोत. राग यमन! याबद्दल मी काय बोलू? मन प्रसन्न करणारा एक अतिशय हळवा राग. यमन म्हणजे आपल्या हिंदुस्थानी रागसंगीताची ओळख! रागसंगीतात 'परंतु या सम हा..' असं ज्याचं वर्णन करावं असा यमन!

पहिली बंदिश आहे -

ननदीके बचनवा सहे न जाए (गायन सौजन्य : सौ वरदा गोडबोले)
(इथे ऐका)

अस्थाई -

ननदीके बचनवा सहे न जाए
सोच सोच कछु न जाए हमसो
उमंग उमंग असूवन बरसत नीर

अंतरा -

एक तो बैरन मोरी सास ननदिया
दोलनिया, जेठनिया, रैनदिन
सब मिल हमसन जियरा मोरा डरावे..

मंडळी, ही बंदिश आम्हाला पं गजाननबुवा जोश्यांच्या घरातून मिळाली. पं गजाननबुवा जोशी यांच्याबद्दल पुन्हा केव्हातरी सवडीने! गजाननबुवांसारख्या संगीतक्षेत्रातील आभाळाएवढ्या मोठ्या माणसांवर लिहिणे हा एका वेगळ्या लेखमालिकेचा विषय होऊ शकेल!

आज गजाननबुवांश्या शिष्य परिवारात ही बंदिश अगदी हमखास गायली जाते. पं अंतुबुवा जोशी हे गजाननबुवांचे वडील. ग्वाल्हेर परंपरेतील एक दिग्गज गवई. त्यांनी ही बंदिश बांधली, अशी माझी माहिती आहे.

ननदीके बचनवा सहे न जाए..! नणंदेचं फणकारायुक्त बोलणं सहन होत नाही असं सांगणारा ओघवता यमन आहे हा! :) बंदिशीत उभं केलेलं यमन रागाचं स्ट्रक्चर अत्यंत आकर्षक आहे, यमनाचं प्रसन्न दर्शन घडवणारं आहे! 'कछु न' या शब्दात अगदी क्षणभराकरता येणारा तीव्र मध्यम, सोच सोच किंवा उमंग उमंग या शब्दजोड्या, दोलनिया, जेठनिया हे शब्द कानाला खूप छान लागतात.

एक तो बैरन मोरी.. या अंतर्‍यातून होणारा आरोहातील खुला अविष्कार, 'जियरा मोरा डरावे' तला लयीचा सुंदर आघात या सगळ्या गोष्टींमुळे ही बंदिश एखाद्या छान रांगोळीसारखी वाटते! आमची वरदा अर्थातच फार सुरेख गाते हे वेगळं सांगायला नको..

आता यमनातली पुढची बंदिश पाहू -

मै वारी वारी जाऊंगी.. (गायन सौजन्य : सौ वरदा गोडबोले)
(इथे ऐका)

अस्थाई -

मै वारी वारी जाऊंगी प्रितम पर
जब आवेंगे मोरे मंदरवा

अंतरा -

फुलबन सेज सजाऊंगी वो दिन
प्राणपिया जब मोरे घर आवे
गरे डारुंगी मोतीयन के हरवा..

ही बंदिश आग्रा घराण्याचे एक दिग्गज, उस्ताद विलायत हुसेन खासाहेबांनी बांधलेली आहे. त्यांनी बांधलेली ही पहिली बंदिश आहे. ती इतकी लोकप्रिय झाली की आजही अनेक गायक-गायिका ही बंदिश गातात. संगीत क्षेत्रात आभाळाइतकं मोठं नांव असलेले आचार्य श्रीकृष्ण नारायण तथा अण्णासाहेब रातंजनकर यांच्या घरी खासाहेबांचं नेहमी येणंजाणं असे. अण्णासाहेबांच्याच सांगण्यावरून/आग्रहाखातर खासाहेबांनी ही बंदिश बांधली. स्वत: अण्णासाहेबांनीदेखील एकाहून अश्या सुरेख बंदिशी बांधल्या आहेत, त्याही आपण पुढे या लेखमलिकेत पाहणार आहोत. या बंदिशींचं डेमो दाखवणारी वरदा गोडबोले, हिला 'Asthetic aspects of Aacharya Ratanjankar's compositions' या विषयाचा अभ्यास करण्याकरता केन्द्र सरकारची विशेष शिष्यवृत्ती मिळाली आहे हे सांगायला मला आनंद वाटतो!

मै वारी वारी जाऊंगी..! बंदिशीची 'मै वारी वारी'ची उठवणच अगदी लयदार आणि झोकात ठेवली आहे. 'जाऊंगी' हा शब्द समेकरता अगदी चपखल वाटतो. मोरे मदरवा ह्या शब्दातून बोलतानेच्या मध्यमातून थेट बंदिशीच्या मुखड्याप्र्यंत दर्शन देत जाणारी यमनची स्वरवेल हा बंदिशीचा एक विशेष मानता येईल. फुलबन सेज सजाऊंगी ही ओळ टीप आणि टिपेपासून पुढे अगदी तार गंधारापर्यंतचं समाधान देऊन जाते! गरे डारुंगी मोतीयनके हरवा हे शब्द तर सुरेखच आहेत, शिवाय मोतीयन के हरवा तली बोलतान बंदिशीतला प्रवाहीपणा शेवटपर्यंत राखते!

असो,

तर मंडळी, ही लेखमालिका म्हणजे माझ्या आजपर्यंतच्या श्रवणभक्तित/शिक्षणात मला ज्या बंदिशीं आवडल्या त्या इथे देण्याचा एक प्रयत्न. आपल्याला आवडल्या किंवा नाही ते अवश्य सांगा. या बंदिशी म्हणजे माझ्या आयुष्यातील एक फार मोठं विश्रांतीस्थान आहेत. ही मम सुखाची ठेव आहे!

-- तात्या अभ्यंकर.