वर दिलेल्या शब्दजोड्यांमध्ये अर्थच्छटांचा फरक आहे.

मऊ उशा लावलेली खुर्ची आरामशीर असते (तशी ओढूनताणून सुखदायकही असते - कारण सुख देते).
एखदा रम्य देखावा डोळ्यांना सुखदायक असतो, पण आरामशीर नसतो खास.
(आरामशीर आणि सुखदायक दोन्ही शब्द संस्कृतोद्भव आहेत! "शीर" प्रत्ययाशी भांडायचे तर हवेशीर सुद्धा काढून टाका. )

"आजच्या जेवणासाठी स्वंपाकाचा बेत काय आहे?" याचे उत्तर "गुळाची पोळी, तिळाचे कूट..." असे येऊ शकते.
"आज जेवायचा काय इरादा आहे?" हा प्रश्नच जरा विचित्र वाटतो, पण उत्तर "गुळाची पोळी" हे उत्तर नव्हेच. त्यावरून "बेत" आणि "इरादा" शब्दांच्या अर्थच्छटांमधील फरक लक्षात यावा. ("बेता"मध्ये ठरवलेल्या कामाचे बरेच तपशील आखलेले असतात. इराद्यात एक साधारण दिशेचा निश्चय इतकाच अर्थ सांगायचा असतो.)

"बडतर्फ" शब्दाच्या ध्वनीत एका प्रकारचा धसमुसळेमणा आहे. त्यामुळे एक विशिष्ट अर्थच्छटा लक्षात येते. मला तर लाथा घालून हाकलले असे चित्र डोळ्यांसमोर उभे राहाते. एखाद्या लांबलचक सुनावणीनंतर अधिकारी पदभ्रष्ट व्हावा; पण साहेबाने रागावून, जरब दाखवून, जाब विचारून, तडकाफडकी सरकारी नोकराला बडतर्फच करावे.

मतलबी मनुष्य एका विशिष्ट प्रकारची लबाडी करतो आणि आपला मतलब साधतो. आपला "अर्थ" साधत नाही. हा मतलब सोज्ज्वळ हेतू नसतो, पाताळयंत्री हेतूच असतो.

"दररोज" शब्द मुद्दामून घालवून बोजड "प्रतिदिनी" शब्दच वाचावा लागला तर हे कमनशिबी मराठी वाचकाचे दुदैव होय. मराठीमध्ये रुळलेल्या शब्दांची संख्या विपुल आहे, अर्थच्छटांची उपलब्धता मुबलक आहे. फाजील शुद्धाशुद्धतेचे फालतू वर्गीकरण करून मराठी शब्दभांडाराची दौलत का घटवावी? ही श्रीमंती कोणी बळेच तिळमात्र कमी केली तर मराठी भाषेवर प्रेम करणार्‍यांनी असला जुलूम बिलकुल सहन करू नये.

जेव्हा परकीय संस्कृती एखाद्या संस्कृतीवर आक्रमण करते तेव्हा केवळ शब्दांवर आक्रमण होते असे नाही तर रीती-रिवाज, खानपान, राहणी, वस्त्रे अशा अनेक गोष्टी बदलतात, नव्या गोष्टी येतात. धनंजय यांनी म्हटल्याप्रमाणे या गोष्टी मिळत्याजुळत्या असल्या तरी त्यात अर्थछटेचा फरक असतो.

सिंहासन, आसन, बैठक यांच्यापेक्षा खुर्ची वेगळी दिसते आणि खुर्ची म्हटल्यावर जे चित्र डोळ्यासमोर उभे राहते ते आसनाचे नाही.

तबक म्हटले की ताट, थाळी, ताटली हे सर्व ध्यानात न येता पानसुपारीसाठी वापरली जाणारी सपाट बशी डोळ्यासमोर उभी राहते.

समजा, अरबी फारशी संस्कृती येण्यापूर्वी भारतीय संस्कृती कागद, बदाम, मनुका, तबला, नगारे, तबक वापरतच नसेल तर? (फक्त शब्द नाही, वस्तूही) नवी संस्कृती, नवे शब्दही आणते. त्याला प्रतिशब्द प्रत्येक भाषेत असतातच असे नाही. या नव्या शब्दांसह वापरले जाणारे, जवळीक साधणारे इतर शब्दही भाषेत शिरकाव करतात.

शब्दांच्या अर्थछटा वेगळ्या असण्याबद्दल सहमत आहेच.

यनावाला, तुमच्या विधानाशी असहमत असण्याचे वाईट वाटते. मला हे शब्द बिलकुल विशोभित वाटत नाहीत. हे शब्द मराठी भाषेत हवेच आहेत. त्यांना कृपया बडतर्फ करु नये. ते वापरण्यात शरम कायेकी? आपल्या मराठी भाषेत एवढे मुबलक अभारतीय शब्द आहेत ही नवीन माहिती आज तुमच्यामुळेच समजली. त्याबद्दल धन्यवाद. परंतु मला असे वाटते की असे नवीन शब्द मराठी भाषेत दररोज यावेत. त्याने मराठीची इभ्रत कमी न होता वाढेलच!

(अस्वस्थ)सौरभदा
==================

सर्व आयांनी जर आपापल्या मुलांना लहानपणीच योग्य शिकवण दिली, तर जगात युद्धं कशाला होतील? सर्व संस्कृती आयांच्याच हातात नसते काय?

वरील प्रतिसादांशी सहमत.

धनंजय यांचा प्रतिसाद आवडला.

जसे दोन संस्कृती जवळ येतात, तेव्हा प्रियाली यांनी वर उल्लेख केल्याप्रमाणे भाषाच नव्हे तर अनेक गोष्टीं बदलतात. मराठीत रुळलेले अनेक शब्द आजच्या मराठीचेच झाले आहेत आता यात दुजाभाव करायला नको.

आता यनावाला सरांचा प्रतिसाद वाचण्यास उत्सुक.

धनंजय यांच्या प्रतिसादानंतर काही लिहीण्यासारखे उरलेले नाही. मला वाटते विशोभित ही संकल्पना सापेक्ष असावी. मला काढून टाका
याच्या जागी निस्सारण हा संस्कृतोत्भव शब्द बराच विशोभित वाटतो.
एक शंका : इथे विरोध अभारतीय शब्दांना आहे असे वाटते. म्हणजे गुजराथी, तमिळ वगैरे चालतील का? आणि उर्दूचे काय? कारण आता उर्दू भारतीय भाषा आहे.

----
रंध्रात पेरीली मी, आषाढ दर्द गाणी

आमच्या भाषेतील परकीय शब्द म्हणजे आमच्या तत्कालीन राजांच्या पराजयाची प्रतीकचिन्हे आहेत याची आम्हांला जाणीवच नाही.

मराठीवर अरबी, फारसी, इंग्रजी भाषेचे आक्रमण झाले असे समजले तरी भाषेतील परकीय शब्द म्हणजे आमच्या तत्कालीन राजांच्या पराजयाची प्रतीकचिन्हे मला वाटत नाहीत हे नमूद करावेसे वाटते. इंग्रजीचे आक्रमण होणे म्हणजे शासनकर्ते इंग्रज असणे प्राप्त आहे. इंग्रजांचे भारतात खर्‍या अर्थाने पहिले शासन प्लासीच्या लढाईनंतर आले समजू. त्या लढाईत सिराज-उद्दौला विरुद्ध इंग्रजांना मदत करण्यात हिंदू जनता आणि हिंदू व्यापारी यांचा मोठा सहभाग होता. शत्रूचा शत्रू आपला मित्र असतो हे समजून कार्यभाग साधणारे तत्कालीन आमचे लोकही परकीय शब्द आपल्या तोंडी रुजु करण्यात तितकेच कारणीभूत आहेत. याचप्रमाणे मोघलांना मदत करणार्‍या सर्व एतद्देशीय जनतेलाही दोष देत बसावे लागेल. आर्य बाहेरुन संस्कृत किंवा संस्कृत सदृष भाषा घेऊन आले असे समजणारे संस्कृतनेही एतद्देशीयांच्या भाषेवर आक्रमण केले असे समजून चालले तर त्यात गैर वाटू नये. इतिहासाच्या उखाळ्यापाखाळ्या काढत गेले तर नको तितक्या विपरीत गोष्टी समोर येतात. तेव्हा अशा गोष्टींना दोष देत बसण्यात फारसा अर्थ वाटत नाही.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
'अभारतीय शब्द 'या चर्चाप्रस्तावात मांडलेल्या विचारांशी अनेकजण असहमत असतील याची कल्पना होतीच.पण मला जे पटते ते मी मांडले.
माझ्या एका प्रश्नातील शब्दांविषयी काही चुकीचा समज निर्माण झाला असे श्री.धनंजय यांच्या प्रतिसादातून दिसते. मूळ प्रश्नात काही संदिग्धता असावी.
श्री.धनंज लिहितातः"...जेवणाचा काय बेत आहे?" ..याचे उत्तर"गुळपोळी" असे असू शकते..."जेवायचा काय इरादा आहे" हा प्रश्न विचित्र वाटतो. "
हे खरेच आहे.
मूळ प्रश्न असा आहे:"बेत असताना इरादा शब्द वापरण्याचा संकल्प कशाला? " याचा अर्थ असा:
"बेत (हा शुद्ध मराठी शब्द उपलब्ध) असताना इरादा (हा परकीय) शब्द वापरण्याचा संकल्प(मनोदय, इच्छा) कशाला?"
दोन अथवा तीन समानार्थी शब्द् एकाच प्रश्नात वापरण्याचा प्रयत्न केला. तो तितकासा यशस्वी झाला नाही असे दिसते.असो.
२/ सुखदायक शब्दावरून दायक प्रत्ययाचा अर्थ समजतो. त्यातून लाभदायक, फलदायक, गुणदायक असे शब्द निर्माण करण्याची क्षमता येऊ शकते.
३/ जेत्यांची भाषा श्रेष्ठ मानून त्यावेळच्या पारतंत्र्यातील मराठी जनतेने,आपले मूळ मराठी शब्द टाकून त्याजागी परकीय भाषेतील शब्द् स्वीकारले.अनेक शतकांच्या
वापराने त्यांना विवक्षित अर्थच्छटा प्राप्त झाल्या.ते मराठी शब्द विसरले गेले नसते तर त्यांनाही अशा छ्टा लागल्याच असत्या. आता ओळख विसरल्याने
आपल्याच भाषेतील शब्द आपल्याला विचित्र वाटू लागले आहेत्

या विषयावर मी यनावालांशी सहमत आहे. म्हणजे असे की अनेक अरबी/फारसी परकीय शब्द मराठीत आले आहेत आणि ते इतके रुळले आहेत की ते परकीय आहेत हेच लक्षात येत नाहीत. मी ज्ञानेश्वरीचा थोडासा अभ्यास केला असल्याने मला जुने शब्द कुठले आणि परकीय रूढ शब्द कुठले हे जाणवते. उदाहरणेच सांगायची झाली तर काही सामासिक शब्द बघूया. बाजारहाट - हाट हा देशी शब्द बाजार परकीय, बाजार म्हणजे हाट असा अर्थ सांगणारा समास आहे. ज्ञानेश्वरीत एके ठिकाणी वेश्येला "हाटभेटीचे कलत्र" असा शब्द आहे त्यावरूनच पुढे "बाजारबसवी" असा शब्द आला असावा काय? तसेच खर्चवेच हा दुसरा. खर्च म्हणजे वेच. जमाराशि हा तिसरा. जमा म्हणजे राशि. मुक्काम या अर्थी ज्ञानेश्वर "पेणा" शब्द वापरतात. "पाहेचा पेणा वाटवधा" - (पहाटेच्या मुक्कामाची जागा वाटमारी करणार्‍या लोकांची वसती असलेली आहे असा अर्थ). वजन या अर्थी ज्ञानेश्वर "तुक" असा शब्द वापरतात. अनेक संस्कृत शब्दांऐवजीसुद्धा ज्ञानेश्वर देशी शब्द वापरतात. उदा. पर्यंत ऐवजी वेरी शब्द (तयाचा वेलु गेला गगनावेरी) . असे अनेक देशी शब्द ज्ञानेश्वरीत आढळतील. आज आपण हे शब्द वापरणार नाही, पण हे निदान माहिती असणे आवश्यक आहे असे वाटते.

आता परकीय शब्दांना पराजयाचे प्रतीक मानावे की नाही, शतकानुशतके रूढ असलेले शब्द काढून त्याजागी प्रतिशब्द रूढ करावेत की नाहीत याबद्दल निरनिराळी मते असू शकतात. सावरकरांचे मत हे शब्द पराजयाची प्रतीके आहेत, त्यामुळे ते अवश्य काढून त्याजागी प्रतिशब्द रूढ करावेत असे होते आणि त्यांनी आपल्या प्रतिभेने असे असंख्य शब्द सुचवून रूढ केले. मला वाटते याबाबतीत सावरकरांनी संस्कृतप्रधान शब्दांचा अतिरेक केला. त्या ऐवजी ज्ञानेश्वरीतून जुनेच रूढ असलेले शब्द वापरात आणले असते तर लोकांचा विरोध कमी झाला असता. दुसरे असे की हे परकीय शब्द शहरातले लोक जास्त वापरतात. खेड्यातून अजूनही ज्ञानेश्वरीचा प्रभाव असल्याने देशी शब्द लोक जास्त वापरतात.

विनायक

हाट हा प्राकृत शब्द आहे असे यनावालांनी मला व्यनितून कळवले आहे. संस्कृत "हट्ट" शब्दाचा अपभ्रंश पण असू शकतो. असा आणखी एक शब्द म्हणजे "सोकासनी" संस्कृत "सुखासनी" चा अपभ्रंश.

विनायक

मराठी भाषा जसजशी विकसित होत गेली तसतसा तिने इतर भाषांपासून शब्दसाठा घेतलेला आहे. आणि या सर्व रुळलेल्या शब्दांचाही मराठी ला बाळसे येण्यात मोठा वाटा आहे. मराठीत जर फक्त संस्कृतआधारीत शब्द ठेवायचे झाल्यास (संस्कृत शब्द हे परकीय नाहित पण वेगळ्या भाषेचे ठरतात.) तर मराठी भाषेची संस्कृतच होईल. संस्कृतला ही मराठीचे निर्विवाद पितृत्व देता येत नाही. म्हणून मराठी भाषेत रुळलेले मुरलेले शब्द परकीय म्हणून टाळण्याऐवजी त्यांना स्विकारून मराठीच्या कक्षा रुंदावायला हव्या. उदा. पूढील शब्द मराठी नाहित असे म्हणून कसे चालेल. पेन, पेपर, कॉम्प्युटर,रेल्वे,बस,ड्रेस,रिबीन,रोड,गॅस,ट्रक,मोटर ही यादी अमर्याद आहे. या सर्वांना वगळायचे ठरवले तर मराठी उरेल का त्यापेक्षा ती उरलेली भाषा आपल्याला पूरेल का.
ता.क.१ ऑक्सफोर्ड ने कृष्ण, कढी हे शब्द इंग्रजी म्हणून शब्दकोशात सामील केले आहेत.
ता. क.२मराठीत परकीय भाषेतील शब्द येतांना कधीकधी अगदी विरूद्ध अर्थ घेऊन येतात. उदा. राजीनामा या अरबी शब्दाचा अर्थ मी तयार आहे (राजी) असा करार करून देणे असा आहे आता मात्र हा मी नोकरी करण्यास तयार नाही अशा अर्थाने वापरला जातो.(सं.भाषेचे ज्ञान,गंमती-शांता शेळके).

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
समानार्थी शब्द
श्री. चित्तरंजन, श्री. धनंजय आणि राधिका यांचे म्हणणे आहे की" समानार्थी शब्द असे काही नसतेच."
हे त्यांचे वैयक्तिक मत असावे. या मताचे आणखीही काहीजण असतील. पण
" समानार्थी शब्द असे काही नसतेच." हा मराठी भाषाशास्त्रातील बहुमान्य सिद्धांत नसावा. माझ्या वाचनात तरी नाही. आपण आता एक व्याख्या करू:
व्याख्या:.."एखाद्या विधानातील ’अ’ या शब्दाच्या जागी ’ब’ हा शब्द योजला तरी त्या विधानाचा मूळ अर्थ अबाधित राहात असेल तर ’अ’ आणि ’ब’ हे परस्परांचे समानार्थी शब्द होत."

या व्याख्येला अनुसरून पुढील जोड्या समानार्थी शब्दांच्या आहेत:
१.युवक,तरुण. २. सुगंध, सुवास. ३. ओळख, परिचय ४.यौवन, तारुण्य. ५.सुमन, कुसुम
६.सागर, समुद्र.
शिवाय या व्यतिरिक्त अजून आणखी, अनेक जोड्या आहेत.
वाक्ये:
*१.जरी वास नसे तिळ यांस तरी तुम्हांस अर्पिली सुमने। कुस्करू नका ही सुमने।
.............................,,..........................| कुस्करू नका ही कुसुमे।
*२.देवदत्त धनुर्विद्येत प्रवीण आहे.
..............,,... निपुण आहे.
*३.अपरिचित व्यक्तीवर सहसा विश्वास ठेऊ नये.
अनोळखी .......................,,.......नये.
*४.नभा आच्छादित करी मेघमाला।
नभा..........,,.....जलदमाला।
*५.घनदाट वनात श्वापदे असतात.
घनदाट अरण्यात श्वापदे असतात.
***********************************************************************

तरुण म्हणजे नवीन, कोवळा, ताजा, अल्पवयीन. तरुण आहे रात्र अजुनी...(युवक आहे रात्र अजुनी?) युवा म्हणजे तरुण वयाचा.
त्याचे वय अजून तरुण आहे(युवक आहे?) संस्कृतमध्ये युवा आहे, 'युवक' आहे की नाही, नक्की माहीत नाही. तरुण हे विशेषणही आहे, युवक?
सुवास=चांगले राहाणे, चांगले वस्त्र इ.इ. सुगंधात या छटा आहेत?
अरण्य(जंगल), वन आणि रान ह्या शब्दांच्या अर्थच्छटा वेगळ्या आहेत. पुण्यात एक एरंडवन आहे, त्याला एरंडारण्य म्हणता येईल?
गायरान, वनवास, वनभोजन, केळीचे वन, दंडकारण्य, सुंदरबन ह्यात वापरलेल्या शब्दांत अर्थाची वेगवेगळी झलक दिसून येत नाही?
दिलेल्या उदाहरणांत, घनदाट हे विशेषण न वापरता पाहिले तर वन आणि अरण्य यात काहीतरी फरक आहे असे जाणवेल.
जलद म्हणजे पाणी देणारा; प्रत्येक मेघ पाणी देत नाही. मेघाडंबर(संस्कृत) वरून मराठीत आलेला मेघडंबरी(छत, घुमट).
याला जलदडंबर म्हणता येईल?
सुमन=चांगले मन, गहू. कुसुम=?
प्रवीण=प्रगत: वीणायाम्‌ । पुढे कुठल्याही कलेत प्रगत असेल त्याला प्रवीण म्हणू लागले, पण मुळात निपुण आणि प्रवीण यांचे अर्थ भिन्न.

--वाचक्‍नवी

यनावालांचा चर्चाप्रस्ताव आणि त्यावरील प्रतिसाद पाहून आणखी एक गोष्ट सुचते. यनावालांना वाटते की परदेशी शब्दाऐवजी देशी शब्द संस्कृत/संस्कृतोद्भव/देशी शब्द वापरावेत. त्यांच्या विरोधी पक्षास वाटते, की प्रचलित परदेशी शब्दाऐवजी ओढून ताणून संस्कृत/संस्कृतोद्भव/देशी शब्द वापरू नये. मग इथे "जो जे वांछिल तो ते बोलो" असा दृष्टीकोन बाळगायला काय हरकत आहे ? जर संस्कृत/संस्कृतोद्भव/देशी शब्दांच्या पुरस्कर्त्यांनी त्यांना हवे तसे शब्द प्रचलित केले तर हळुहळू जनमानसात ते रूळतीलच . उदाहरणार्थ , "विदा" हा शब्द आणि मराठी आंतरजालीय जन. हा शब्द आता या लोकांमधे रुळलाच की. माझ्या माहितीप्रमाणे , आंतरजालीय वावराच्या आधी हा शब्द सामान्य संभाषणातला नव्हता. पण इथल्या संभाषाणापुरता आता तो बनला आहे. पण म्हणून कुणी "डेटा" हा शब्द वापरला तर त्याला टप्पल कशाला मारावी ? उद्या जर कुणी नवे वाक्प्रचार रुळवत असेल तर मला त्याबद्द्ल कुतुहलच वाटते. नवे शब्द/वाक्प्रचार येतात , जुन्यांचा वापर थांबतो , कधीकधी जुने शब्द पुनर्जन्मही घेतात. भाषा प्रवाही आहे/असावी याचा अर्थच हा नव्हे काय ?

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************

चर्चा तर्काधिष्ठित असावी.त्यात भावनेला, अस्मितेला महत्त्व नसावे. श्री.धनंजय यांनी व्य. नि. पाठवून मला समजावले आहे. त्यांनी लिहिले आहे:
"उपयोगी वस्तूंमध्ये, कल्पनांमध्ये स्वदेशी/परकीय असा मूलभूत भेद करण्यात मनुष्यांचे सुख कित्येकदा कमी होते"
मला हे पूर्णतया मान्य आहे.माझ्या चर्चाप्रस्तावाचा बहुतांश भाग पुस्तकातील उतारे आहेत. "लेखकाच्या टोकाच्या भूमिकेशी मी सहमत नाही."
असेही मी लिहिले आहे.
तरी सुद्धा "भाषेविषयीच्या न्यूनगंडाने आम्हाला पछाडले आहे. ...आम्हाला स्वत्वाचाच विसर पडला आहे..परकीय शब्द म्हणजे आमच्या
तत्कालीन राजांच्या पराजयाची प्रतीक चिन्हे ..." ही अस्मिता दर्शक वाक्ये गाळायला हवी होती हे आता पुनर्विचार केल्यावर पटते.
"इतिहासातील घटनांची भूतकलीन मढी उकरून काढू नये" या अर्थाचे प्रियाली यांनी लिहिले आहे, तेही पटते.
....मात्र मराठी लेखनात परकीय शब्द मला विशोभित दिसतात हे खरे .मग ते कितीही रुळलेले असोत.
ते अभारतीय आहेत,परकी आक्रमकांचे आहेत,आमच्या तत्कालीन राजांच्या पराभवाची प्रतीक चिह्ने आहेत
म्हणून ते अप्रिय आहेत असे नव्हे,
तर त्या शब्दांची व्युत्पत्ती,त्यांचे शुद्धलेखन, व्याकरण, त्यांचे सामासिक शब्द, संधी,
त्यांना लागणारे उपसर्ग आणि प्रत्यय या सर्व गोष्टी मराठी शब्दांच्या व्याकरणाहून सर्वस्वी भिन्न आहेत.
आपण ते देवनागरीत लिहितो एव्हढेच. मराठी शब्दांशी त्यांचे अन्य कोणतेच साधर्म्य नाही. त्या शब्दांपासून नवीन शब्द
घटित करता येत नाहीत.
(मला तरी नाहीत. ते सहजतेने वापरता येत नाहीत.जे सांगायचे ते अभिव्यक्त झाले नाही अशी शंका येते. काहीतरी चुकते आहे असे वाटते.)
मराठी भाषेच्या अभिवृद्धीला ते मारक आहेत. म्हणून मला असे अभारतीय शब्द अप्रिय वाटतात.
अर्थात हे केवळ व्यक्तिगत कारणासाठी नव्हे तर मराठी भाषेच्या प्रकृतीशी ते विसंगत आहेत म्हणून.
त्यात अस्मितेचा आणि भावनेचा लवलेशही नाही.

तर त्या शब्दांची व्युत्पत्ती,त्यांचे शुद्धलेखन, व्याकरण, त्यांचे सामासिक शब्द, संधी,
त्यांना लागणारे उपसर्ग आणि प्रत्यय या सर्व गोष्टी मराठी शब्दांच्या व्याकरणाहून सर्वस्वी भिन्न आहेत.
आपण ते देवनागरीत लिहितो एव्हढेच. मराठी शब्दांशी त्यांचे अन्य कोणतेच साधर्म्य नाही. त्या शब्दांपासून नवीन शब्द
घटित करता येत नाहीत.

असे असल्यास ठीक आहे.
अर्थात या सर्व गोष्टी मराठी व्याकरणातल्याच आहेत, आणि भिन्न नाहीत असे माझे मत आहे.

व्युत्पत्ती - या शब्दांना व्युत्पत्ती आहे. मराठी शब्दांची विशेष अशी व्युत्पत्ती काय आहे? ("अमुक शब्दाची व्युत्पत्ती मराठीच्या व्याकरणानुसार आहे" हे वाक्य विचित्र आहे. संस्कृतात "व्याकरण" आणि "निरुक्त"=ज्याला मराठीत व्युत्पत्ती म्हणतात, ही दोन वेगवेगळी शास्त्रे आहेत. मराठीतही व्याकरण आणि व्युत्पत्ती यांचे "नियम" वेगवेगळे आहेत. व्युत्पत्तीचे "अवश्यनियम" असे काही नसतातच. पानीय->पाणी हे असे ठीक असले म्हणून करणीय->करणी असा बनवणारा कुठलाच नियम नसतो.)

शुद्धलेखन - नेहमीचेच मराठीतले नियम वापरायचे, म्हणजे अंत्य ई-ऊ दीर्घ, वगैरे.

व्याकरण - या शब्दांना मराठीमध्ये तीन लिंगांपैकी एक लिंग असते, त्याप्रमाणे वाक्यातील क्रियापदे वगैरे चालवायची, दोन वचनांपैकी एक वचन असते. विभक्ती बनवण्यापूर्वी नेहमीसारखेच सामान्यरूप बनवावे. माळ->माळे-ने सारखे शरम->शरमे-ने. कर्ता-कर्म वगैरे वाक्यरचना नेहमीचीच असते.

सामासिक शब्द नेहमीसारखेच असतात. रूढ फोड खास वेगळी नसली तर षष्ठी तत्पुरुष म्हणून सोडवायचे असतात. शक्यतोवर लोकांना समजावेत म्हणून नवीन समास षष्ठी तत्पुरुष बनवलेले बरे (हे संस्कृतोद्भव शब्दांसाठी तितकेच खरे आहे.) फडाचा नवीस = फडनवीस
विशेषणांनी कर्मधारय करावा : मर्द+मराठा = मर्दमराठा इत्याची

संधी : नेहमीचेच
हात+दे = हाद्दे; तसेच
खत+दे = खद्दे
बाई+इथे = विकल्पाने बाईयिथे/बाईथे; तसे शाई+इथे = विकल्पाने शाईयिथे/शाईथे
वगैरे

उपसर्ग आणि प्रत्यय :
मराठी उपसर्गांची यादी कुठे मिळेल? माझ्या मते त्यांना मराठी उपसर्गच लागतात. मराठीतले नेहमीचे प्रत्यय निश्चित लागतात.

"प्रयोगशरणा वैयाकरणा:" आणि भाषेला लोकप्रमाण मानणार्‍या पाणिनी-पतंजली वगैरेंच्या मताने मराठीत विचार केला तर "सभ्य मराठी लोक ती भाषा बोलतात पण ते मराठी व्याकरणाहून भिन्न आहे" या वाक्यात अंतर्गत विरोध दिसतो. (व्याकरण हे कुठल्याही वैज्ञानिक नियमाप्रमाणे, म्हणजे निरीक्षणाने ठरवायचे असते.) मराठी लोक बोलतात त्यापेक्षा वेगळे मराठी व्याकरण असे काय आहे?

देवनागरीत लिहिण्याचा मुद्दा असंबद्ध आहे. माझ्या पणजोबांनी पत्रे मोडीत लिहिली, पण भाषा मराठीच होती. आणि महादेवी वर्मा बाई देवनागरीत लिहितात, पण त्यांची भाषा मराठी नाही. देवनागरी लिखाणाचा आणि मराठी असण्या-नसण्याचा व्यवस्थित परस्परसंबध नाही.