नियम ६
र्‍हस्व-दीर्घ नियम
मराठी शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ असेल तर त्याचा उपान्त्य (म्हणजेच शेवटच्या अक्षराच्या अलीकडचा) इकार किंवा उकार र्‍हस्व लिहावा.

उदाहरणार्थ किडा, विळी, पिसू, इथे, निघो, फुगा, खुनी, सुरू, कुठे, उठो.
मात्र तत्सम शब्दांना हा नियम लागू नाही. तत्सम शब्दातील उपान्त्य इकार किंवा उकार मुळाप्रमाणे र्‍हस्व किंवा दीर्घ लिहावेत.
उदाहरणार्थ: पूजा, गीता, अनुज्ञा, दक्षिणा

स्रोतः विकिपेडिया.

मराठी भाषकांचे राज्य म्हणून १९६० साली महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाल्यानंतर,मराठी साहित्य महामंडळाने पुरस्कृत केलेल्या मराठी लेखनविषयक चौदा नियमांना महाराष्ट्र शासनाने १९६२ साली मान्यता दिली. पुढे १९७२ मध्ये आणखी चार नवीन नियमांची भर घालून पूर्वीच्या नियमांतील त्रुटी महामंडळाकडून दूर करण्यात आल्या . मराठी साहित्य महामंडळ हे महाराष्ट्रातील साहित्य संस्थांचे प्रातिनिधिक मंडळ असल्यामुळे त्याने केलेल्या नियमावलीला महाराष्ट्र राज्य शासनाने मान्यता दिली आणि राज्यकारभारात व शिक्षणाच्या सर्व क्षेत्रांत तिचे पालन करण्याचे ठरविले.
(स्रोतः विकीपेडिया)

आपला
अभिजित

'रु' असताना 'ऋ','हॄ'/आणि 'न्ग' असताना 'ङ'(ड शेजारी टिंब), 'ञ' ही अक्षरे का शोधली असावीत याबद्दल शंका आहे.
लोकमंगल ला त्याच्या नावात लिहीलेले अक्षर न कळल्याने 'लोकमडगल', 'वांग्मय' या उच्चाराच्या शब्दाला ते अक्षर न कळल्याने 'वाडमय' आणि हॄदय ला घाईघाईत 'हद्य' असे वाचणारी लोकं पाहिली आहेत. ('हद्य' वाली मूर्ख मी स्वतः!)
या अक्षरांची बाराखडीत खरोखर गरज आहे का?
'ऋ' आणि दीर्घ 'ॠ' कुठेकुठे वेगवेगळे वापरले जातात?
'ऌ' आणि 'ॡ' मधला फरक काय? ते कुठे वापरले जातात?
'ञ' कुठे वापरला जातो? त्याचा उच्च्चार काय?

माफ करा मंडळी,
माझे प्रश्न कदाचित फारच प्राथमिक स्वरुपाचे वाटतील.
पण हे -हस्व-दीर्घ प्रकरण पुन्हा एकदा स्पष्ट केलं तर बरं होइल.

मराठी शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ असेल तर त्याचा उपान्त्य (म्हणजेच शेवटच्या अक्षराच्या अलीकडचा) इकार किंवा उकार र्‍हस्व लिहावा.

विळी या शब्दातील 'वि' हा र्‍हस्व म्हणावा का? आणि 'ळी' हा दीर्घ म्हणावा का?
उत्तर जर 'हो' असेल तर 'किडा' या शब्दातील 'डा' ला दीर्घ कसे म्हणावे?
थोडक्यात र्‍हस्व आणि दीर्घ ची व्याख्या पुन्हा एकदा समजावून सांगीतलंत तर बरं होइल.

रम्या

'किडा' या शब्दातील 'डा' ला दीर्घ कसे म्हणावे?

डा हा कवितेतील गुरू आहे, म्हणजे तो म्हणायला (नुसत्या ड पेक्षा) जास्त वेळ लागतो. बाराखडीतले अ, इ, उ हे र्‍हस्व बाकी दीर्घ असे लक्षात ठेवायला हरकत नाही. अं, अः साठी थोडे वेगळे नियम आहेत, तरी.

पूर्व, माणूस, सुरू हे बरोबर. शेवटचे अक्षर र्‍हस्व असेल तर पहिल्या अक्षरातली वेलांटी, किंवा उकार दीर्घ होतो. उदा, सूर्य, कणीस. तसेच शेवटी वेलांटी, उकार आला तर तो दीर्घ लिहिला जातो. उदा कवी (संस्कृत कवि), वायू, पाणी वगैरे.

रम्या,

तुला नको ते बरेच प्रश्न पडतात असे दिसते. पण चांगल आहे. अशाच शंका विचारीत रहा. त्यातून शिकायला मिळतं.

(विद्यार्थी) बापू

चांगला विषय आहे हा!
यात माझे पण दोन शब्द!

'न' आणि 'ण' या विषयी,

'न' कुठे वापरायचा आणि 'ण' कुठे याविषयी बराच गोंधळ असतो.
यातला सोपा नियम - सर्वसाधारण पणे 'र' नंतर येतो तो 'ण' .

उदा. मरण, तारण, धारण, साधारण, पूर्ण, पुराण.

पण मग 'न' कधी येतो?
याविषयी अजून सोपा खुलासा कोणी करेल का?

-निनाद

"न" आणि "ल" कोकणातल्या बाल्यांच्या भाषेत येतो.

बाले लोक म्हणजे मुंबईचे रामा गडी. अर्थी चड्डी घालून बाल्या डान्स करणारे.

उदाहरणार्थ, आमच्या "चिपलून"चे बाले असे बोलतात.

"(मजकूर संपादित केलेला आहे) रातभर डोल्याला डोला नाही हो !"

"त्या नलाच्या बाजूच्या तलाच्या खोलीत पानी सांडलाव, ती मोरी झाली बुलबुलीत......"

(बाल्या) बापू