उत्तम विषय. मुख्य म्हणजे , भडकलेल्या भावना काहीशा शमल्यावर , एकंदर लोकांवर हळुहळू नैष्कर्म्याची छाया पडायला लागल्यावर हे छेडणे जास्त योग्य.

९/११ नंतर अमेरिकेने जे केले त्याच्या काही अंशी घडायला हवे आहे असे मला वाटते.

१. मोठ्या प्रमाणावर फोन टॅप केले जातात. त्याबद्दल गहजबही झालाच. भारतात प्रायव्हसी राईट्स् वगैरेची कुणाला पर्वा आहे का नाही याची मला कल्पना नाही. पण इतक्या मोठ्या प्रमाणात टॅपीन्ग करणारी यंत्रणाच अस्तित्त्वात नसेल अशी मला शंका आहे.

२. डीपार्टमेंट् ऑफ होमलॅंड् सेक्युरीटी ही एक मध्यवर्ती संस्था अस्तित्वात आली. सरकारच्या जवळजवळ प्रत्येक खात्याला या विभागाच्या खाली यावे लागले. संकटकालात ताळमेळ राखण्याकरता हे होणे बहुमूल्य ठरते.

अमेरिकेची कॉपीच करावी असे माझे म्हणणे नाही. पण इतरांकडून शिकायला हरकत नसावी.

गर्दीच्या ठिकाणी बाँबस्फोट करुन संहार करण्याचे प्रकार भारतात वेळोवेळी घडलेले आहेत.
लोकलमध्ये प्रवास करताना सुरुवातीलाच ती पूर्ण रिकामी असल्याची खात्री करणे. रॅकवर ठेवलेलं सामान/बॅगा ज्या कुणाचं आहे त्याने उतरताना बरोबर घेतल्याची खात्री करणे . एकट्या दुकट्याने असं करण्याऐवजी डब्यातल्या सगळ्या लोकांना, रोज ही तपासणी करायला दोन मिनिटंही लागणार नाहीत
सार्वजनिक ठिकाणी एखाद्या व्यक्तीचे वर्तन संशयास्पद वाटल्यास संबंधितांना कळवणे असाही उपाय करता येईल.
मी स्वतःपासून अशी सुरुवात केलेली आहे.

-(सामानावर लक्ष ठेऊन असलेला) सौरभ.

==================

'उलट ही लेणीबिणी, ताजमहाल लवकर फुटून जाईल तर बरं. काहीही कायम करायला बघणं म्हणजे मूर्खपणा आहे.'

घरातील आपल्या सहसदस्यांना आपल्या आर्थिक व्यवहाराची पूर्ण कल्पना द्यावी.( जीवन बिमा निगम, भविष्य निर्बाह निधी, बचत पत्रे इत्यादी).

आपण कधी अशा ठिकाणी सापडल्यास न घाबरुन जाता कोपर्‍यामधे जावे. चेंगराचेंगरीत अडकण्याचा शक्यता असते.

लिफ्टचा वापर करु नये.

अफवा पसरवु नये, मानसिक तोल जाणार नाही याची काळजी घ्यावी.

पोलिसांच्या कामात अडथळे होईल असे वागु नये.

घरातील लहान मुलांसमोर, वृद्धांसमोर घटनेतील भयानकता, वर्णने करु नये.

आपल्या आप्तस्वकिय, मित्र, नातेवाईक यांचा बळी गेलाच तर आता त्यांचे कसे होणार अशी चर्चा घरच्यासमोर करु नये.

सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे आपले आंतरिक सामर्थ्य वाढवण्यासाठी प्रार्थना, जप याचाही उपयोग करणे.

जागरुकता निर्माण करण्याविषयी सर्वांचे एकमत असते. शासन ,नागरिक, लोकप्रतिनिधी वगैरे . आता जागरुकता दाखवणार्‍या नागरिकाकडे "कटकट्या" म्हणुन इतर नागरिक शासकीय यंत्रणा पहात असते. कारण त्याच्या जागरुकतेतुन निर्माण झालेले बाळंतपण हे त्यांना कराव लागत. त्यामुळे त्याची जागरुकता ही संवेदनाहीनतेत कशी रुपांतरीत होईल हेच पहात असतात. तुमची जागरुकता ही अनाठायी भीती आहे अस सांगुन तुम्हालाच विकृतीच भय दाखवतात. कधी तुमच्या जागरुकतेची परिणिती ही तुमच्या नुकसानीत करुन तुमची जागरुकता ठेचुन टाकतात. कुणाला हे विचार निगेटिव्ह थिंकिंग वाटु शकतात. केवळ जागरुकता चालणार नाही ती पेलण्याची क्षमता आपल्यात निर्माण झाली पाहिजे. अर्थात त्यासाठी किंमत मोजली पाहिजे.
प्रकाश घाटपांडे

प्रतिसादांशी सहमत आहे. आणखीही उपाय सुचतील पण वर मांडलेला सामाजिक शिस्तीचा मुद्दा महत्वाचा आहे असे वाटते. आणि हे लोकांना पटवून कसे द्यायचे हे सर्वात कठीण काम आहे. कारण जोपर्यंत लोकांना आतून असे वागण्याची इच्छा होत नाही तोपर्यंत यातील सहभाग मर्यादित राहील असे वाटते. याची कित्येक उदाहरणे रोज दिसतात. बसला रांग न लावणे, वाट्टेल तिथे, वाट्टेल तशी अस्वच्छता करणे. वाहतुकीचे नियम पाळणे हाच एक विनोद असतो. आणि पुन्हा आम्ही असेच वागणार, काय करायचय करून घ्या असे याचे समर्थनही होते.

----
"This is Linus Torvalds. I announce Linux."

देशाचा प्रत्येक नागरिक असा जागरूक राहणे ही अपेक्षा असली तर ती पूर्ण होणे हे अशक्य नाही तरी कठीण आहे. पण ज्यांना ही समज आहे, किंवा हे प्रश्न महत्त्वाचे वाटतात, त्यांनी ते वेगवेगळ्या माध्यमांद्वारे (न कंटाळता) लोकांपुढे मांडत राहणे महत्त्वाचे.

सर्व प्रथम प्रतिसाद देणार्‍या सर्वांचे आभार. अनेक चांगले मुद्दे आले आहेत. अमेरिकेसारख्या देशात केले जाणारे सरकारी उपाय सुद्धा काही प्रमाणात कळले. मी माझी काही मते देत आहे.

1. भारताचा एकूण विस्तार, प्रत्येक पातळीत मुरलेला भ्रष्टाचार, धार्मिक/जातीय विविधता, सरकारचा धर्मनिरपेक्षपणा आणि लोकसंख्या, या आणि अशा मुद्यांचा विचार केल्यास भारतात कुठे ही, कधी ही कोणतेही दहशतवादी कृत्य करणे फारसे अवघड नाही. पण त्यामुळे प्रत्येकाने घाबरुन जगावे असे सुद्धा नाही. अथवा एकमेकांकडे शंकेने पहावे असे ही नाही. तसेच असे हल्ले पुर्णपणे टाळणे सुद्धा शक्य नाही.
2. अनेक चर्चांमध्ये एक मुद्दा येतो की सगळे मुसलमान अतिरेकी नसतात पण सगळे अतिरेकी मुसलमान असतात. हा मुद्दा खोडण्यासाठी आपल्याकडे जोरदार प्रयत्न झाले. पण असे प्रयत्न होण्या ऐवजी भारतात राहणार्‍या मुसलमानांना आधी मनाने भारतीय मुसलमान बनवणे गरजेचे आहे. त्यामध्ये राजकारण न आणता खरेखुरे प्रयत्न होणे गरजेचे आहे. हा झाला एक तात्विक आणि दिर्घ पल्ल्याचा उपाय.
3. रोजच्या सुरक्षेसाठी सर्वांनीच सावध राहणे गरजेचे आहे. त्यासाठी प्रत्येक क्षणी सावध असणे हे महत्वाचे. नाहीतर एखादी घटना घडते. मग त्यासाठी उपाय योजनांची जोरदार चर्चा. मग त्यासाठी अहवाल. उपाय योजनांसाठी आर्थिक तरतुद. त्याच्या अंमल बजावणीमध्ये भ्रष्टाचार. हे सुरुच राहते आणि सामान्य भारतीय नेहमीच लक्ष साधायला सोपा बनतो. या सर्व निराशाजनक चित्रात काही सोपे आणि कमी खर्चिक उपाय सुद्धा आहेत.
4. भारतात साक्षरते बद्दल, पल्स पोलिओसाठी ज्या प्रकारे लोकजागृती करण्यात आली त्याच प्रकारे अशा प्रकारच्या हल्ल्याच्या वेळी सावध कसे असावे? साधे सोपे उपाय करुन आपण अतिरेक्यांना कसे हेरु शकतो या बद्दल सतत जाहिरातीं द्वारा लोकजागृती करणे अशक्य नाही. त्यामुळे लोकांच्या मनात सदैव सावधानतेची भावना राहिल. सर्वात लोकप्रिय मालिका, बातम्या, चित्रपट गृह आणि अशी सर्व ठिकाणे जेथे लोकांना लक्ष करणे शक्य आहे अशा सर्व ठिकाणी सतत लोकशिक्षण देणार्‍या जाहिराती, फलक लावणे सुद्धा शक्य आहे. नेते मंडळींच्या वाढदिवसाला शुभेच्छा देणार्‍या फलकांपेक्षा असे फलक लोकांची निदान मदत तरी करतील.
5. या प्रकारच्या प्रसारणांमध्ये लोकांना अनेक सुचना देता येतील. जसे की, आपल्याला संशयास्पद - अनोळखी व्यक्ति दिसल्यास काय करावे? आपले घर भाड्याने देताना काय करावे? इत्यादीची माहिती देणे सहज सोपे आहे. अशी प्रसारणे सतत झाल्यास लोकांमध्ये आपोआपच स्वतःची सुरक्षा करण्याची भावना तयार होईल.
6. प्रत्येक घरातला, गल्लीतला भारतीय जर सर्व प्रकारे सुरक्षा जागरुक झाला तर असे हल्ले होताना दहशतवादी अनेकदा विचार करतील. एका हल्या नंतर काही काळ जागरुक राहणार्‍या भारतीया पेक्षा सदैव जागरुक राहणारे भारतीय बनवणे हे आपले सर्वांचे कर्तव्य आहे.