<परदेशातसुद्धा लोकांना आपली मातृभाषा मराठी आहे याचा न्यूनगंड असतो. > याचे उदाहरण इथे वाचा. --वाचक्‍नवी

===========================
मराठी भाषा हा माझा प्राणवायु आहे.
===========================
हल्ली अधनं मधनं मराठीत लिहितात. मध्यंतरी एक दिवस मटाच्या "पाहुण्या संपादक" म्हणून होत्या.
कदाचित हल्ली इंग्लिशमध्ये कुणी फारसे विचारत नसावे असेही असेल.

शोभा डे यांच्याबद्दल मुक्तसुनीत यांनी केलेली मिमांसा पटण्यासारखी आहे.

तरी, राहून एक प्रश्न पडला. सकाळमध्ये त्यांचे जे "मराठी"तून लेख प्रसिद्ध होतात ते त्या स्वतः लिहितात का..... म्हणजे त्यांचे अचानक उत्पन्न झालेले मराठीचे ज्ञान इतके चांगले आहे की ही सकाळच्या संपादकांची कृपा?

शोभा डेंचे विशेष लिखाण वाचलेले नाही. नाही म्हणायला साताठ वर्षांपूर्वी टाइम्समध्ये त्यांचा कॉलम यायचा, तो वाचत असे. तो वाचताना तरी त्या मराठी आहेत अशी शंका कधी आली नाही. त्यांचे विषय नेहेमी कॉस्मोपॉलिटनच असायचे. म्हणूनच त्या मराठी हे ज्ञानकण वर वेचल्यावर थोडा धक्का बसला. पॉप्युलरमध्ये टीपी करताना त्यांच्या कादंबर्‍या चाळल्या आहेत, पण कधी वाचायचे धाडस केले नाही. त्यामुळे त्यांच्या ललितलेखनावर मत देऊ शकत नाही.

इथे त्यांच्यावर इतकी चर्चा झाल्यावर उत्सुकता म्हणून थोडी शोधाशोध केली. तर त्यांची 'कॉफी विथ करण' वर मुलाखत सापडली.
(वैधानिक इशारा : यात करण जोहर आहे. आम्हाला आत्मपीडा चालते, तुमचं तुम्ही बघा! )
यात शोभा डे स्वतःला रतन टाटा, सचिन, नारायण मूर्ती यांच्या रांगेत बसवतात. इथे आमची मती कुंठित झाली.
(नंतर विजय मल्या स्वतःची बिल गेट्सशी तुलना करतात.)

----
"Those are my principles. If you don't like them, I have others." -- Groucho Marx

हा लेख/चर्चा छानच आहे. विशेष करून त्याचा गोषवारा (मला वाटलेल्या) एका वाक्यातला भावला:

एखादी व्यक्ति काय म्हणते आहे याचे महत्त्व मी नाकारत नाही. पण त्या त्या म्हणण्याला काय काय संदर्भ आहेत हे माहित असणे केव्हाही योग्य.

कॉलेजमध्ये असताना शोभा दे (डे? उच्चार काय आहे. करणबुवा "डे" म्हणतो, पण शोभाबाईंकडून आडनावाचा उच्चार ऐकू आला नाही) यांचे लेखन कुठल्यातरी मासिकात वाचले होते. उखाळ्यापाखाळ्या (गॉसिप) सुद्धा काही लोक मस्त लिहितात. पण दे यांचे लेखन लक्षात राहिलेले नाही. त्यामुळे त्यांचे इंग्रजी लेखन उत्तम आहे की नाही हे माहीत नाही.

मराठी घराबाहेर बोलण्याचा मला फारसा सराव नाही, आणि मराठी लिहिणे मी हल्लीहल्लीच सुरू केले आहे. त्यामुळे वयात उशीरा मराठी रचना करणार्‍यांबाबत मला सहानुभूती वाटते. शोभा दे यांचे मराठी लेखन, संपादकाच्या मदतीने का होईना, फार प्रामादिक नाही, हे ऐकून बरे वाटले.

गुळगुळीत मुखपृष्ठाच्या गॉसीप राणी ला इतके काही मनावर घेवू नका मुक्तसुनीतराव.
इतके काही मराठीतले महत्वाचे व्यक्तीमत्व मला ते वाटत नाही.
शिवाय त्यांचा सांगण्याचा मुद्दा हाच आहे की त्या काहीही करून कसं इंग्रजीतच बोलणार आहेत.
हा निष्कर्ष कशा वरून तर एका माणसाशी त्या आगावूपणे बोलायला गेल्यावर त्याने इंग्रजीत प्रतिसाद दिला म्हणून.
त्या माणसाची काय बाजू आहे हे कुणाला माहीत?

आणि मराठीतच बोलायचे तर अनेक प्रकारांनी हे साध्य करताच येईल.
त्यासाठी चीनच्याच भींतीवर जायची काय गरज?
या शिवाय बंगु, गुज्जु आणि पंजाबी खरंच असं त्यांनी सांगितले आहे असे वागतील?
छट्! किती पंजाबी कुटूंब मी पाहिली आहेत् की ते इथे भारतातच इंग्रजी शिवाय कोण्त्याही भाषेत बोलत नाहीत.
उगाच काय तरी फेकाफेक करते ही बाय नि तुम्ही मनावर घेता राव!

आपला
गुंडोपंत

गुंडोपंतांसारखाच मुद्दा अजून एका उपक्रमी स्नेह्याने विरोपावाटे मांडला :
>>> शोभा डे बद्दल प्रेम असे नाही पण जो मेला आहे, जे सुर्यप्रकाशाइतके स्पष्ट आहे त्याला कशाला धोपाटायचे म्हणून तिथे माझा प्रतिसाद नाही.

मला असे वाटते की मराठी आडनाव असणार्‍या परंतु मराठीपणाशी जाणीवपूर्वक दूर रहाणार्‍या (आणि प्रसंगी मराठी लोकांच्या नावाने नाके मुरडणार्‍या ) व्यक्तिंचे प्रतिनिधित्व शोभा डे करतात. अशांची संख्या कमी असेल , परंतु हा प्रकार अभ्यसनीय आहे. शोभाडे यांच्या कडे विक्रीकलेची हातोटी आहे; "पेज ३" वाचणार्‍या तरुण पीढीकरता त्या आदर्श ठरतात. काळाच्या बदलणार्‍या पावलांना ओळखून त्या जेव्हा आपले "मराठी" पान खेळतात , तेव्हा त्यांच्या सगळ्या आविर्भावाला भलेभले लोकही भुलतातच. एक अगदी छोटे उदाहरण द्यायचे तर मला धनंजय आणि राजेंद्र या दोन सभासदांच्या विचारांबद्दल कमालीचा आदर वाटतो. पण ज्ञानी अशा या दोन मराठी व्यक्तिंना डेबाईंची ही बाजू ज्ञात नव्हती. तस्मात्, त्यांचे स्वरूप आणि संदर्भ समजावून घेणे हा एक नॉन्-ट्रिव्हियल् एक्सरसाइज् (मराठी शब्द ? ) ठरतो.

डेबाईंच्या थोड्या आधीच्या काळापासून त्यांच्यासारख्या पीतसदृषपत्रकारितेतल्या , त्यांच्या इतक्याच "मसालेदार" लिहिणार्‍या देवयानी चौबळ नामे एका गॉसिप् लेखिकेची या निमित्ते आठवण आली. चौबळ बाईना काळाची साथ लाभली नाही म्हणा किंवा त्यांना डेबाईंच्या इतके सरड्यासारखे रंग पालटणे जमले नाही म्हणा; पण आज त्या काळाबरोबर विस्मृतीच्याही आड पोचल्या आहेत.

की त्यांना भेटणार्‍या माणसाला त्या शोभा डे आहेत हे आधीच माहीत असेल आणि मराठीत बोलल्यावर या बाई संकुचितपणाचा आरोप करतील म्हणून उगीच 'रिस्क' घेण्याऐवजी तो बापडा इंग्लिशमध्येच बोलला असेल ;)

शोभा डेंच्या २००० पूर्वीच्या वक्तव्यांबद्दल विशेष माहीत नाही, पण त्यानंतर त्यांनी त्यांची मराठी ओळख उघड केली हे निरीक्षण अचूक आहे. पहिला प्रसंग बहुधा मॅजेस्टिक/आयडियल गप्पांच्या वेळेचा असावा. उच्चभ्रू वर्तुळात माझी 'घाटन' म्हणून संभावना होते आणि त्याचा मला अभिमान वाटतो, असं त्यांनी केलेलं वक्तव्य लोकसत्ता-मटा ह्या (तेव्हा) दर्जा राखून असलेल्या वृत्तपत्रांच्या रविवार पुरवण्यांत मोठ्या कौतुकानं छापून आलं होतं. इतर विधानं इतकी उघड नव्हती. जसं की, व्हीटीचे 'छत्रपती शिवाजी टर्मिनस' नामकरण झाल्यावर लिहिलेल्या लेखात त्यांनी एक महाराष्ट्रीय म्हणून महाराष्ट्र शासनाला शिवाजी महाराजांव्यतिरिक्त इतर मोठ्या व्यक्तींची (टिळक, गोखले, फुले, राणी लक्ष्मीबाई इ.) आठवण होत नाही, याची मला शरम वाटते असं लिहिणं किंवा यप्पीज सारखी आता मप्पीज (= मराठी यप्पीज अर्थात मराठी अमेरिकनाइज्ड मुलांची पिढी) ची संख्या वाढत जाते आहे, हे निरीक्षण ह्यातूनही हाच प्रयत्न दिसतो.

अर्थात, मुक्तसुनीतांनी म्हटल्याप्रमाणे हे बदलत्या वार्‍याची दिशा पाहून तोंड फिरवणार्‍या वातकुक्कुटाप्रमाणे आहे. हाच धागा थोडा पुढे न्यायचा तर एसओटीसी ने खास मराठी भाषकांसाठी सुरु केलेल्या युरोप टूर्स, मराठी चॅनल्स सुरु करण्याची लागलेली चढाओढ यामागे मुक्त बाजारपेठेमुळे हाती पैसा आलेला मराठी मध्यमवर्ग हेच लक्ष्य आहे. [आता सुमार अग्रलेख लिहायचा असल्यास, मनमोहन सिंगांचे आर्थिक धोरण - राजीव गांधी - आणीबाणी - बांगलादेश युद्ध असे मागे जात रहावे :)] शेवटी 'सर्वे गुणा: कांचनमाश्रयन्ति' हेच खरे. 'आर्थिकदृष्ट्या दुर्बळांच्या भाषेला कोणीही विचारत नाही', असं विधान मागे मनोहर जोशींनी केलं होतं, त्याची यासंदर्भात आठवण येते.

थोडे विषयांतर होईल, पण मराठमोळी असणारी आणि हाती पैसा असणारी अशी ही शेवटची पिढी असेल काय? पुढच्या पिढ्यांत मराठी माणसाकडे पैसा येत जाईल हे खरं, पण त्याचं 'मराठीपण' कितपत टिकून राहील? आणि असं झालं तर अशा स्तंभलेखकांचा, उद्योगपतींचा, प्रवासकंपन्यांचा मराठीपणाचा मुखवटा गळून पडलेला पहायला मिळेल.

नंदन
मराठी साहित्यविषयक अनुदिनी

नंदनच्या प्रतिसादातून :

>>>थोडे विषयांतर होईल, पण मराठमोळी असणारी आणि हाती पैसा असणारी अशी ही शेवटची पिढी असेल काय? पुढच्या पिढ्यांत मराठी माणसाकडे पैसा येत जाईल हे खरं, पण त्याचं 'मराठीपण' कितपत टिकून राहील? आणि असं झालं तर अशा स्तंभलेखकांचा, उद्योगपतींचा, प्रवासकंपन्यांचा मराठीपणाचा मुखवटा गळून पडलेला पहायला मिळेल.

डेबाईंबद्दलच्या एकूण विवेचनातला माझा भर जरी त्यांच्या भूतकाळावर प्रकाश टाकणारा असला, त्यांच्या नव्या पवित्र्यामागचे संदर्भ देणारा असला , तरी हे मान्य करायलाच पाहिजे, की काळाची पावले ओळखणे, त्यानुसार स्वतःला बदलणे या गोष्टी त्यांच्याकडून खचित शिकण्यासारख्या आहेत. शेवटी संधीसाधूत्व आणि अडॅप्टॅबिलिटी (मराठी शब्द ?) या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत. डेबाईना शेवटी मराठी समाजाकडे वळावे लागावे हेच, बाजारपेठेची परिस्थिती बदललल्याचे द्योतक आहे. राहिला प्रश्न "मराठीपण" टिकून रहाण्याचा. जोवर "मराठीपणा"कडे एका साचलेल्या डबक्याप्रमाणे पाहिले जाईल तोवर त्याच्या अस्तित्वाबद्दल प्रश्नचिन्हे राहतीलच. जर "मराठीपण" ही एक प्रवाही संकल्पना मानली तर मग डेसारखे प्रवाह त्यात मिसळत राहतील ; आणि "मराठीपण"जिवंत राहील. (हीच काहीशी वापरून गुळगुळीत झालेली संज्ञा पुढे न्यायची तर असे म्हणता येईल की, नवनवे वेगळे प्रवाह येणे ठीक; पण प्रदूषित नाल्यांना त्यात येऊ न देणेही आरोग्याच्या दृष्टीने तितकेच महत्त्वाचे :-) )

इतके प्रतिसाद आल्यानंतर हा प्रतिसाद म्हणजे वरातीमागून .. प्रमाणे आहे. डे बाई अनेक वर्षांपासून इंग्रजी लेख लिहीतात. लिखाण फारसे लक्षात ठेवण्यासारखे नसले तरी तेवढ्यापुरते चटपटीत असे, असे आठवते. फक्त त्यांनी आता अचानक मराठीपणाचा पवित्रा घेतला आहे, हे मला पटले नाही.

त्या मराठी असण्यापेक्षा उच्चभ्रू मराठी आहेत असे म्हणता येईल. जुन्या मुंबईत मूळ वस्ती असणारी अशी अनेक मराठी उच्चभ्रू आणि काहीशी आंग्लाळलेली कुटुंबे आढळतील. माझ्या ओळखीची काही कुटुंबे अशी नक्की आहेत - साध्या आणि थोड्या चुकीच्या पद्धतीने वर्गीकरण करायचे तर बाकीचे लोक स्टीलच्या ताटांमधून जेवत असताना काचेच्या बशांमधून जेवणारी.. :-) कोणी कृपया यातून काही अर्थ काढू नयेत. हे केवळ उदाहरण म्हणून दिले.. असे म्हणायचे आहे की इतर समाजापासून तुटक वाटू शकणारी ही कुटुंबे अनेकदा मूलतः मराठीच संस्कार सांभाळून असतात असे नीट पाहिल्यास दिसून येईल. याचा अर्थ शोभा डे अशा आहेत असे म्हणणार नाही (मला माहिती नाही म्हणून) कदाचित त्या त्यातही अधिक वरच्या उच्चभ्रू पायरीवरील समजता येतील, पण मला आठवते त्याप्रमाणे त्यांनी याआधी मराठी असण्याचा नसला तरी नसण्याचाही गौरव केला नव्हता. त्यामुळे त्यांना उपरती झाली असे असण्यापेक्षा त्यांना मराठी लोकांकडून आत्ता ओळख प्राप्त झाली आहे असेही असू शकेल...