जवळचे माहीत असलेले (भारतातील) उदाहरणः

एका हुशार / प्रथितयश कुटूंबातील मराठी मुलगा. वडील शास्त्रज्ञ तसेच सर्व विस्तारीत (एक्स्डंडेड) कुटूंब पण विद्यावंत आणि प्रथितयश. हा मुलगा तसा नुसता पाहीला असता तर त्यात काही विशेष जाणवले नसते. पण या पठ्ठ्याने कुणाला न सांगता स्वतःच वडिलांची सही करून सैन्यात जाण्याचा निर्णय घेतला. घरी पत्र आल्यावर घरच्यांना समजले...! काय झाले असेल याचा विचार करा... कसे ते माहीत नाही, पण तो निर्णय मान्य झाला. नंतर तो हवाईदलात चांगल्या हुद्यावर गेल्याचे त्याच्या भावाकडून समजले. त्यालापण आता १०-१२ वर्षे झाली असतील. पण अशी जाणारी मुले असतात.
-----
तसेच आत्ता दुसरा असाच एक अगदी जवळचा (एकुलता एक) हुषार मुलगा सैन्यात जाण्याची इर्षा ठेवून आहे. फरक इतकाच की त्याच्या आई-वडीलांना माहीत आहे आणि त्यांच्यासकट घरच्यांचा त्याला पाठींबा आहे. त्याच्या वडीलांना म्हणले तुमच्या सर्वांचे कौतुक आहे, तर ते म्हणाले की त्यात काही विशेष नाही. लोकं उगाच घाबरतात जर काही होयचे असले तर ते खाली उतरून रस्ता ओलांडताना पण होऊ शकेल...त्या पेक्षा तो त्याला जे हवे आहे ते तो मनापासून करतोय त्याला यश मिळेलच.

माझं अगदी व्यक्तिगत मत द्यायचं झालं तर, मुलांना चांगल्या वाईटाची जाणीव करून द्यावी. गरज पडेल तेव्हा हस्तक्षेप करावा पण बळजबरी करू नये. चुकत असतील तर सांभाळून घ्यावे आणि इतका जीवही लावू नये की तुमचे प्रेम त्यांच्या पायांतील बेड्या बनतील.

अगदी योग्य विचार.

हे निर्णय बरोबर आहेत का चुकीचे हे चटकन कळण्याची जाणीव त्याला किंवा त्याच्या पालकांना असेलच असे नाही.

हाही मुद्दा योग्य. पण अनेकदा पालकांना निर्णयप्रक्रियेतील टोकांची जाणीव असते, त्याकडे व्यक्तिस्वातंत्र्याच्या किंवा प्रायव्हसीच्या चुकीच्या कल्पनांमुळे दुर्लक्ष तर होत नाही ना हे पहायला हवे असे मात्र वाटते.

शैलेश म्हणतात, साहस आणि तारतम्य ही तारेवरची कसरत आहे हे तर खरेच. तारूण्यात असतांना प्रायः साहसी असणारे विचार कामाच्या रगाड्यात आणि काळाच्या तडाख्यात क्रमशः अधिक सावध निर्णयप्रकियेकडे झुकावयास लागतात.
हे योग्य आहे, साहस पाहिजेच. पण तारतम्य आहे का केवळ एका भावनिक क्षणी घेतलेला आणि आयुष्यभर ज्याचा पश्चात्ताप होईल असा निर्णय? ह्यात फरक करणे कठीण आहे.

प्रकाशराव म्हणतात त्याप्रमाणे होते खरे. शांत असण्याचा वरून कितीही आव आणला तरी मुलांच्या निर्णयाबद्दल धाकधूक, शंकाकुशंका पालकांना काळजीपोटी/प्रेमापोटी येतच राहतात. आपण मध्यमवर्गीय पठडीतले विचार करतो म्हणून असे होते की काय असे मला वाटते.

माझं अगदी व्यक्तिगत मत द्यायचं झालं तर, मुलांना चांगल्या वाईटाची जाणीव करून द्यावी. गरज पडेल तेव्हा हस्तक्षेप करावा पण बळजबरी करू नये. चुकत असतील तर सांभाळून घ्यावे आणि इतका जीवही लावू नये की तुमचे प्रेम त्यांच्या पायांतील बेड्या बनतील.

हे मत तार्किक व व्यवहार्य आहे. पुर्ण पणे सहमत.

प्रकाश घाटपांडे

प्रियाली/चित्रा यांच्या या उपप्रतिसादांवरून

माझं अगदी व्यक्तिगत मत द्यायचं झालं तर, मुलांना चांगल्या वाईटाची जाणीव करून द्यावी. गरज पडेल तेव्हा हस्तक्षेप करावा पण बळजबरी करू नये. चुकत असतील तर सांभाळून घ्यावे आणि इतका जीवही लावू नये की तुमचे प्रेम त्यांच्या पायांतील बेड्या बनतील.... अगदी योग्य विचार.

खलील जिब्रानच्या "प्रेषित" मधील एक परिच्छेद आठवला :

तुमची मुले तुमची नाहीत.
खुद्द आसुसलेल्या जीवसृष्टीची ती अपत्ये आहेत.
ती तुम्हांवाटे येतात पण तुम्हांकडून नाहीत,
आणि ती तुमच्यापाशी असली तरी तुमच्या मालकीची नाहीत.
तुम्ही त्यांना तुमचे प्रेम द्यावे, पण तुमचे विचार नाहीत.
कारण त्यांच्यापाशी त्यांचे स्वतःचे विचार आहेत.
तुम्ही त्यांच्या देहाला घर देऊ शकता, पण त्यांच्या आत्म्याला नाही -
कारण त्यांचे आत्मे भविष्यकाळाच्या घरात राहातात, आणि तिथे तुम्ही स्वप्नातही भेट देऊ शकत नाहीत.
तुम्ही त्यांच्यासारखे व्हायचा प्रयत्न करू शकता, पण त्यांना तुमच्यासारखे बनवाला बघू नका.
कारण जीवसृष्टी मागे जात नाही की भूतकाळापाशी घुटमळत नाही.
तुम्ही ते धनुष्य आहात ज्यातून तुमची मुले जिवंत बाण म्हणून पुढे धाडली जातात.
धनुर्धर अनंताचा वेध घेतो, आणि तो तुम्हास त्याच्या सर्वशक्तीनिशी वाकवतो, ज्यायोगे त्याचे बाण वेगाने आणि सुदूर जातील.
धनुर्धराच्या हातातील तुमचे वाकणे आनंदाचे असू दे;
कारण झेपणारा बाण जसा त्याला प्रिय आहे, तसेच सुस्थिर धनुष्यही त्याला प्रिय आहे."

इंग्रजीतील दुवा.

माझ्याकडून काही मौलिक माहिती नसली तरी लक्षपूर्वक वाचत आहे.
म्हणतो. लेख आणि चर्चा दोन्ही छान आहेत.

----
"काय करणार? जुनी खोड. स्वतःलाही सोडलं नाही. नको ते प्रश्न, नको त्या शंका, विचारणारच." -- मास्तर, सामना चित्रपटात.

माझ्याकडून काही मौलिक माहिती नसली तरी लक्षपूर्वक वाचत आहे.

असेच म्हणतो... छान विषय

(अजून एक वाचक) ऋषिकेश

काळजाला पिळवटणारे दु:ख वाटतच असेल, तर ते हा गधडा हरामखोर अजूनही प्रेसिडेंट आहे म्हणून.

अंशतः अशासाठी की आज त्याच्याविरूद्ध बातम्या देणारी चॅनेल्स, त्याच्या नावाने ओरडणारे बहुसंख्य डेमोक्रॅटिक/रिपब्लिकन राजकारणी त्याला इराकमध्ये जाताना पाठिंबा देत होते.. मुलांवर असे परिणाम करायला टीव्ही चॅनेलवाले लोकही तेवढेच कारणीभूत आहेत. शॉक अँड ऑ इत्यादी गोष्टींना दिलेली प्रसिद्धी मुलांच्या मनावर परिणाम करायला कारणीभूत ठरली असेल. यासंबंधी गोरचे "असॉल्ट ऑन रीझन" वाचण्यासारखे आहे.

अजून एक यासंबंधी बातमी - अमेरिकेकडून इराकमध्ये सैन्यात जाण्यासाठी सिटीझनशिपही नको, ग्रीनकार्ड पुरेसे आहे.. http://www.cnn.com/2008/US/03/19/greencard.marine/index.html
एरवी सुरक्षेची कारणे देऊन खाजगी कंपन्या ( (डिफेन्सची कंत्राटे मिळालेल्या ) मधूनसुद्धा नागरिकत्व असल्याशिवाय काम दिले जात नाही. तेथे ग्रीनकार्डही पुरेसे नाही.

बहुधा फॅरेनहाईट ९/११ याच चित्रपटात मूरने बर्‍याच अमेरिक सिनेटर्सना तुमच्या मुलाला सैन्यात दाखल कराल का असे विचारले. एकानेही सरळ हो असे उत्तर दिले नाही.

----
"काय करणार? जुनी खोड. स्वतःलाही सोडलं नाही. नको ते प्रश्न, नको त्या शंका, विचारणारच." -- मास्तर, सामना चित्रपटात.

अजिबात भरकटला नाहीत, मूळ विषय असाच काहीसा मनात होता. तो प्रसरणशील आहे हे मान्य. आणि त्याबद्दल क्षमस्व. हा विषय सुरू करण्याच्या वेळी जे विचार आले ते पटकन तसेच्या तसे मांडले. हा विषय विस्कळितपणे माझ्या डोक्यात होता. पण आज लिहायला कारण झाली ती सीएनएनची बातमी.

तुमचा पालकांबद्दलचा मुद्दा (मनात आलेल्या शंका) या आपल्यासारख्या अनेक लोकांच्या मनात येतात आणि तो मुद्दा मला पटतोही. पण वरचा प्रश्न केवळ आई-वडिल /मुले यांबद्दलचा नाही, थोडा वेगळा आहे असे मला वाटते. ती बातमी वाचली तेव्हा सहा वर्षांमध्ये एका मुलाची ९/११ नंतरच्या बालसुलभ भिती, कुतुहल यापासून केवळ चार -पाच वर्षांत सैन्यात प्रवेश मिळवण्याइतपत निडरपणाकडे (आणि तेही बुशच्या इराक युद्धासाठी ) कशी वाटचाल झाली असेल असे वाटले. नक्की कोणत्या गोष्टी ही निर्णयप्रक्रिया प्रभावित करतात? बातम्यांची चॅनेल्स, सैन्यात भरती करणारे लोक, बाजूचे तरूण मित्र? म्हणजे आई-वडिलांचा या प्रक्रियेत सहभाग काही अंशीच असणार. माझ्या मते इराक युद्धासाठी प्राणांची पर्वा न करणारे तरूण हे केवळ तरूण असल्यामुळेच असे निर्णय घेऊ शकतात. जोखिम जास्त असली तर त्यातून मिळणारे संभाव्य फायदेही तितकेच जास्त असावेत हा जर निर्णयप्रक्रियेमागचा विचार असला तर वरच्या मुलाने घेतलेला निर्णय बहुदा परिणामांचा विचार करूनही केवळ भावनिक पातळीवरच जास्त घेतला जाईल असे वाटते. असे निर्णय कितीही उदारमतवादी असले तरी आई-वडिलांनी मान्य करणे याला एक प्रकारचे धैर्य लागेल असे वाटते. चुकीच्या किंवा चुकीच्या वेळी घेतलेल्या निर्णयांमुळे दुर्दैवाने आयुष्यातून उठवणारे किंवा चुकीच्या दिशेने नेणारे अनुभव मुलांच्या वाट्याला आले तर अशा आईवडिलांना आयुष्यभराचे दु:ख आणि घुसमट होत असेल. म्हणून हस्तक्षेपाचा मुद्दा मांडला होता.

व्यक्तिस्वातंत्र्य आणि व्यक्तिगत वाढ/अनुभव ह्या गोष्टींना मुलांना पारखे न करता समाजाचे (आणि स्वतःचेही) वेडेवाकडे दबाव त्यांच्यावर येऊ न देणे हे किती कठीण काम आहे असा विचार काहीसा मनात आला.

मुळात अगदी लहान मुलांचा एक पालक म्हणून व्यक्तिशः माझ्या मनात तरी, आपण एक पालक म्हणून घट्ट् , हमखास योग्य अशा भूमीवर उभे आहोत/उभे राहू शकू किंवा कसे, ही शंका नेहमी वावरत असते. येणारा उद्या नक्की कसा असेल ? आपण त्यांच्या आर्थिक आणि इतर वाढीच्या गरजा पूर्ण करू शकू का ? आणि , तांत्रिकदृष्ट्या तशा पूर्ण केल्या, तरी , एक पालक म्हणून आपली कर्तव्ये आपण पार पाडली असतील का ?

मुक्त सुनित यांची स्पंदने ही प्रातिनिधिक आहेत. त्यांनी ती चांगली शब्दबद्ध केली आहेत.
प्रकाश घाटपांडे

दुव्याबद्दल धन्यवाद. नेहेमीप्रमाणे याही वेळी त्याला चांगले दुवे कसे सापडतात याचे आश्चर्य वाटले. :-)

----
"काय करणार? जुनी खोड. स्वतःलाही सोडलं नाही. नको ते प्रश्न, नको त्या शंका, विचारणारच." -- मास्तर, सामना चित्रपटात.

आपण दिलेला दुवा : "कल्चरल डिफरन्स" ही गोष्ट वाचली आणि ती एकेरी वाटली अथवा नाण्याची एक बाजू वाटली. असा अनुभव हा भारतातून अमेरिकेत/कॅनडात आधी आलेल्या पिढ्यांना जास्त आला त्याचे कारण संगोपन कसे करायचे हे न समजणे आणि अर्थात आपली कमी दिसणारी माणसे. मी बरेच उलटे पाहीले आहे. सगळ्याच कहाण्या "नेमसेक" होत नाहीत.

असो. तो लेखसंदर्भ एका वेगळ्या चर्चेसाठी चांगला विषय आहे. तेंव्हा येथेच विषयांतर थांबवतो.