अर्थात जेंव्हा वाईट लेख ह्तूपुर्स्पर लिहीले गेले, चुकीचे संदर्भ तयार केले गेले तेंव्हा त्या बुद्धीवादाला बुद्धीवादाने सातत्याने तोंड दिले गेले आणि आजही दिले जाते.

मान्य. पण जेव्हा आपल्याला मुद्द्यांचा प्रतिवाद करणे कठीण जाते त्यावेळा गाडी गुद्दयांवर येते. ही मुस्कटदाबी प्रत्येक क्षेत्रात होत असते. मग स्वातंत्र्याची अभिव्यक्तीचा मुद्दा येतो. 'अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा पुरस्कार' याचा खरा अर्थ म्हण्जे आपल्याला मान्य नसलेले मुद्दे समोरच्या व्यक्तीला व्यक्त करण्यास प्रतिबंध होत असेल, त्याची गळचेपी केली जात असेल तर त्यालाही विरोध करायला हवा. पण तसे क्वचित घडताना दिसते. चाणक्यनितीला ते मान्यही नसते. सत्य हे काही डिजीटल भाषेत ० किंवा १ या बायनरी संकेतात मांडता येत नाही. पण तर्काचा आधार घेउन 'एखादी गोष्ट सत्य नसेल तर ती असत्य असली पाहिजे' [किंवा या उलट]या संगतीवर मांडली जाते. पण अर्धसत्य किंवा अंश सत्य हा भाग असु शकतो . मग सत्याचा अंश असलेला भाग असत्यासोबत असा काही प्रकाशात आणायचा कि तो जर तपासला तर तो सत्यच असेल. किंबहुना तो तपासला जावाच असा आग्रही सूर आपणच लावायचा.मग उर्वरित भागही सत्यच असला पाहिजे असा समज होतो.[ शितावरुन भाताची परिक्षा] मग एकदा जनमत अनुकुल झाले की उर्वरित असत्याचा मारा केला कि तोही सत्याचाच एक भाग बनुन जातो. जनरल गोबेल्स ने याचा प्राथमिक वापर हिटलरसाठी केला. म्हणुन गोबेल्स तंत्रप्रणाली. बेटा व्हर्जन. त्यात तर सत्य दडवुन ठेउन केवळ असत्याचा सातत्याने असा काही मारा करणे कि कालांतराने सत्य पुढे आले तरी ते असत्य म्हणुन गणले जाईल. अशा अवस्थेत ती प्रणाली होती. आजही ती कालबाह्य आहे असे नाही.
पण गुद्द्यांचा स्वस्त व जवळचा पर्याय उपलब्ध असताना बुद्धिवादाला बुद्धिवादाने उत्तर हा महाग व लांबचा मार्ग कोण स्वीकारतो? भांडारकरसंस्थेवर प्रत्यक्ष हल्ला करणारे हे भाडोत्री होते. एक क्वार्टर व वडापाव एवढ्या शिदोरीवर काम करणारे बेरोजगार युवक आज सहज उपलब्ध आहेत. त्यांना नंतर सोडवुन आणण्याची सोय केली म्हणजे झाले. पुढच्या हल्ल्याला ते उपयोगाला येतात.
प्रकाश घाटपांडे

विकास ह्यांच्या विचारांशी, उपक्रमाच्या संदर्भात मी सहमत आहे.

वैय्यक्तिक हल्ले, अपशब्द, सभ्यतेच्या मर्यादा उल्लंघून केलेले लिखाण एव्हढे सोडून येथे सर्व प्रकारचे लिखाण येऊ द्यावे. ज्या लेखाच्या संदर्भावरून विकासांनी हा चर्चाप्रस्ताव मांडला आहे, त्या लेखावर झालेली चर्चा अत्यंत समतोल होती. ती संपूर्ण चर्चा तशीच राहू द्यावी. येथील सभासदांच्या परिपक्वतेचा तो एक चांगला नमुना आहे असे म्हणणे वावगे ठरू नये.

अशा स्थळांनी उदारमतवादी (लिबरल) धोरण स्वीकारणे सोयिस्कर. तेथील सभासद जर परिपक्व असतील-- आणि उपक्रमाच्या आतापर्यंतच्या वाटचालीत इथले सभासद असे आहेत असे मलातरी दिसून आले---, तर आपसूकच टोकाच्या चर्चांना तेच सयुक्तिक प्रत्युत्तर देतील. तेव्हा छोट्या मोठ्या गोष्टींचा भावनिक बाऊ नको. जे चालले आहे, ते तसेच संपादकांचा फारसा हस्तक्षेप न होता चालू द्यावे.

बर्‍याच अंशी सहमत आहे. सेन्सॉरशिपने काहीही साध्य होत नाही असे माझे मत आहे. ख्रिस्त धर्माबद्दलही सहमत आहे. याची राजधानी असलेल्या इटलीमध्ये पोप, धर्मगुरू यांच्यावर रोज विनोद होत असतात पण त्यामुळे कुठेही जाळपोळ होताना दिसत नाही. (दा विंची कोडमुळे भारतातील ख्रिस्ती लोक दुखावतात, पण इथे काही होत नाही.) प्रक्षोभक वक्तव्ये अथवा कृती यामुळे होणारी जाळपोळ किंवा विध्वंसक प्रकार यांचे प्रमाण भारतात फार मोठे आहे. इथे प्रस्तुत लेखाच्या संदर्भात अजून एक मुद्दा आहे. लेखकाला आपल्या मतांबद्दल इतरांशी चर्चा करायची इच्छा असल्याचे दिसत नाही. यामागचे कारण ज्याचे त्याने शोधावे. आणि लेखाला आलेल्या प्रतिक्रियांना उत्तर म्हणून मूळ लेखाची गाडी वेगळ्या दिशेने वळवणे यापलिकडे लेखकाने दुसरे काही केलेले दिसत नाही. उपक्रमावर सेन्सॉरशिप नको, पण एखाद्या विशिष्ट गटाच्या लोकांचा बदला घ्या अशा सरळ शब्दांतील घोषणा असू नयेत असे वाटते. याचा अर्थ उपक्रमी त्यामुळे प्रभावित होतील असे नाही. पण उगीच यांना मारा, कापा वगैरे लिहील्याने काही साध्य होते असे वाटत नाही. (फक्त काही सदस्यांना आपण शूर आहोत असे वाटू शकते, त्यापलिकडे काही नाही.)
----
"काय करणार? जुनी खोड. स्वतःलाही सोडलं नाही. नको ते प्रश्न, नको त्या शंका विचारणारच." -- मास्तर, सामना चित्रपटात.

गणेश तांब्यांच्या (बहुधा हेच त्यांचे योग्य नाव असावे, नसल्यास क्षमस्व!) ज्या लेखाला माझा आक्षेप होता तो सेन्सॉरशिप वगैरे बद्दल नाही. उपक्रमाने जी धोरणे बनवली त्या धोरणांत स्पष्टपणे तो लेख येत नाही, परंतु अशा सवंगतेची (मला तो लेख सवंग वाटला) उपक्रमाला गरज आहे काय हा प्रश्न आहे. उपक्रमावर कितीही नाही म्हटले तरी सेन्सॉरशिप आहे आणि माझ्यामते प्रत्येक खाजगी स्थानाला, व्यक्तीला, समाजाला पुढे जाण्यास जर एखाद्या मार्गाची गरज असेल आणि ते करताना काही गोष्टी गैरलागू वाटत असतील तर त्यांनी हव्या त्या गोष्टी अवलंबल्या पाहिजेत आणि नको त्या टाकून दिल्या पाहिजेत. अर्थातच, या घेण्या-टाकण्यांत खोमेनी किंवा तालीबानी स्टाईल सेन्सॉरशिप मोडत नाही आणि ती आपल्यापैकी कोणालाच नको आहे हे मान्य. पण अतिशय मर्यादित स्वरूपातील सेन्सॉरशिप सर्वत्र गरजेची वाटते. जशी, अमेरिकन चित्रपटांना लागू असते. शाळांत लागू असते, ऑफिसात लागू असते. प्रत्येक स्थानाचा एक "कोड" असतो, त्याला वेगळ्या शब्दांत सेन्सॉरशिपच म्हणावे लागेल पण तो असावा असे माझे मत आहे.

असो. याच बरोबर, तसे लेख येथे असल्याने त्या प्रकारचे सहमतीदर्शक विचार मांडणार्‍या व्यक्तींना येथे वाव मिळेल, किंवा उद्या उपक्रमाबाबत गैरप्रसिद्धी होईल असे वाटते. त्या लेखावर ज्यांनी मतप्रदर्शन केले ते आपण अतिशय थोडके उपक्रमी आहोत, पण गणेशरावांच्या विचारांनी आकर्षित होऊन त्यांच्या विचारांचे अधिकजण उपक्रमावर वळले आणि उपक्रमाचा वापर त्याच अजेंड्याखाली होऊ लागला तर आपण सतत विरोध करणार्‍यातले नाही हे मान्य करावे लागेल. तेव्हा येथले मूठभर उपक्रमी काय करतील? आणखीन दुसरे संकेतस्थळ मिळते का पाहतील, जसे तालीबानींच्या राज्यात मवाळ लोकांनी जीव वाचवण्यासाठी स्थलांतरे केली तशी? थोडा हटके विचार करून पहा, आपल्यापैकी बर्‍याचजणांनी एका जुन्या संकेतस्थळावरील काही लोकांची मुजोरी, धोरणांची अस्पष्टता, विचारांना पूरक असे खाद्य न मिळाल्याने उपक्रमाच्या दिशेने आपली पावले वळवली आहेत.

मला वाटतं, अशा लेखांना प्रसिद्धी दिल्याने उपक्रमाची अवस्था उद्या एखाद्या सायंकालीन वृत्तपत्र किंवा टॅब्लॉईडसारखी होऊ नये.

उपक्रमावर सेन्सॉरशिप नको, पण एखाद्या विशिष्ट गटाच्या लोकांचा बदला घ्या अशा सरळ शब्दांतील घोषणा असू नयेत असे वाटते.

या राजेंद्रच्या म्हणण्याशी १००% सहमत.

प्रतिसादांबद्दल धन्यवाद.

आपल्या सर्वांशीच सहमत आहे आणि आपण फार कोणी वेगळे काही बोलतो आहोत असे वाटले नाही. राजेंन्द्रने म्हणल्याप्रमाणे आणि प्रियालीने अनुमोदन दिल्याप्रमाणे माझापण भडक मथळ्यांनाआअणि एकंदरीतच त्या पद्धतीच्या भाषेला विरोधच आहे.

मी हा चर्चा-लेख वास्तवीक त्या चर्चेच्या बाबतीत लिहीला नव्हता, अर्थात ती चर्चखे लिहीण्याला कारणीभूत नक्कीच झाली. त्यावरील साडपडसाद बघत असताना मी वरील मूळ चर्चा-लेखात ज्या काही भारतीय घटना मी उल्लेखल्या (रश्दी, आंबेडकर, शौरी, जेम्स इत्यादी) त्या आणि त्यावर होणारा "राडा" आठवला. पण त्याच प्रकारचे प्रसंग जेंव्हा अमेरिकेत घडतात आणि आता मला वर राजेंद्रच्या प्रतिसादातून कळले त्याप्रमाणे इटलीतही घडतात त्या विचारात घेतल्या तर सामाजीक आणि राजकीय प्रतिक्रीया मध्ये असणार्‍या परीपक्वतेत आणि आपल्याकडील त्याच प्रकारातील फरक जाणवतो.

थोडक्यात चर्चेचा सूर हा त्या संदर्भात होता की आपण पटकन कुठलीही "रीऍ़क्शन" देताना भावनात्मक होण्याची गरज नसते. (अर्थात हे मी पण अनुभवातूनच शिकलो आहे, जरी कधी हातात दगड घेतला नाही अथवा कुणाच्या हातातला दगड झालो नसलो तरी!) . त्या अर्थी जे काही तांबेसाहेबांच्या चर्चेची "फलश्रुती" झाली ती प्रदीप यांनी म्हणल्याप्रमाणे मॅच्यूरीटी दाखवते.

आता राहता राहीला प्रश्न प्रियालींनी म्हणल्याप्रमाणे , "..त्यांच्या विचारांचे अधिकजण उपक्रमावर वळले आणि उपक्रमाचा वापर त्याच अजेंड्याखाली होऊ लागला तर ..." हा प्रश्न नक्कीच आहे. त्यावर मात्र उपक्रम संपादकांनी समजावणीच्या सुरात येथे (त्या चर्चेत) लिहायला हवे असे वाटते आणि परीणाम पण सांगावे असे वाटते.

अवांतरः माझ्या आत्ता लक्षात आले म्हणून ... माझा आणि उपक्रमसंपादकांचा/मंडळाचा काही संबंध नाही. मला व्यक्तीगत यातील कोणी माहीतही नाहीत आणि ते शोधण्याच्या मी (चांगल्या अर्थे) भानगडीतही पडत नाही! त्यामुळे मी चर्चेत जर काही त्यांचे "ऍप्रिसिएशन" केले असेल तर ते केवळ मला तसे जे काही निरीक्षणांती वाटले तेव्हढेच होते!

काहीही कारण नसताना माझे प्रतिसाद उडवल्याच्या चर्चेत, निव्वळ 'मी इथे नविन आहे' आणि 'मला संपादक कसे काय माहीत?' ह्यावर तोंडसुख घेणारे इथले सभासद ह्या चर्चेत मात्र सेन्सॉरशीप आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यावर हिरीरीने मतं नोंदवताना पाहून आश्चर्य वाटले.
शेवटी अभिव्यक्ती आणि सेन्सॉरशीप म्हणजे ज्याची त्याची सोय हेच खरे!

नमस्कार.
मूळ लेख आणि त्यावरील प्रतिसाद वाचले.(ज्याचा "भडक" म्हणून उल्लेख करण्यात येत आहे. )
एक छोटीशी गोष्ट सुचवाविशी वाटली:-

असे लेख योग्य वाटत नसल्यास(पूर्वी फौज दारी खटल्यांमध्ये सल्ला देण्यास असणारे) "ज्युरी" ही संकल्पना अमलात आणायला जमेल काय?

म्हणजे ,आपल्यातीलच काही जुने,जाणते ,अनुभवी आणि परिपक्व मंडळी निवडायची,
आणि त्यांचा सल्ला घ्यायचा.(आणि त्या सल्लयावर त्यापुढे अधिक विचार/चर्चा नकोत.)
शक्यतो सल्ला अमलात आणला जावा.

पहा.आला मनात विचार.टाकला खरडून.
पण काही तथ्यांश वाटला तर सुरु करायला हरकत काय आहे ?

जन सामान्यांचे मन
(मनातील विचारांना व्यवहार्यतेचे बन्धन नसते.
मन लावते "उपयुक्त" शोध.
तेच शोध पुढे कालांतराने व्यवहार्य होतात.)