अरेरे! हे योग्य झाले नाही...
म्हणजे हरीत क्रांती जेमतेम ३०-४० वर्षात कोलमडते आहे की काय?

याचा जैव शृंखलेवरही काय परिणाम होतो आहे याचा कुणीतरी अभ्यास करत असेल अशी आशा आहे.
किटकांवर याचा प्रमुख्याने प्रभाव असाणार आहे. (एंटोमोलॉजीवर काम करणारे कुणी आहे का येथे?
तेच सांगु शकतील. किंवा किमान बि एस्सी बायो वाले तरी?)

अतिशयच गंभीर परिणाम दृष्य स्वरूपात दिसून येत आहेत तुम्हाला.
पण म्हणजे आपल्या लेखाचा अर्थ असा काढायचा की, "संकरित बियाण्यांमुळे नैसर्गिक बाजरी मेली."
म्हणजे माँसेंटो (व इतर कंपन्यांनी) ने बाजरीची एक जातच नष्ट केली आहे. (हा खुपच गंभीर आरोप आहे. सिद्ध झाल्यास संपुर्ण देशाला मोबदला देता देता कंपनी दिवाळखोरीत जाऊ शकेल इतका मोठा! इतर मानवतेच्या विरुद्धचे खटले वेगळे)

"आमचे बियाणे वापरायचे की नाही हे तुम्हाला आधी कळायला पहिजे होते" असे म्हणून ही लोकं पळून जातील... पण शेतकरी कुठे जाणार आपली जमीन घेवून? (ती ही धरणातून वाचलेली उरलीसुरली जमीन)

संकरित बियाण्यांसाठी समाज प्रबोधन कसे झाले होते?
कुणी केले होते हे पण पाहिले पाहिजे. (म्हणजे नक्की कुणाला यात 'इंटरेस्ट' होता हे कळेल) शिवाय सध्या सगळ्यात जास्त खपणारे संकरीत बियाणे कुणाचे हे ही पाहिले पाहिजे. तसेच नैसर्गिक बाजारीची लावणी करून ती वाचवता कशी येईल याचे काही मार्ग असणारच असेही वाटून गेले.

त्या शिवायही वार्‍याने संकरणाची प्रक्रिया ही नैसर्गिकरित्या कायम युगानुयुगे चालूच असणार ना? मग तीच प्रक्रिया जरा जोरात घडवली तर इतके काय बिघडले?
जर संकरण घडतच होते तर मग 'ती' चव पण बदलतीच होती असे नाही का वाटत?
या नियमाने तसे खरंच काही हरवले आहे का याचा विचार पण व्हायला हवा.

आपला
(शेतीतला अज्ञ)
गुंडोपंत

वर सहज यांनी म्हणल्याप्रमाणे कृषी विद्यापिठे आणि परवाना देणारे सरकारी अधिकारी काय करत होते हा एक प्रश्नच आहे...आपली काळजी आपल्यालाच ठेवावी लागते हा साधा नियम आपण पाळत नाही.

या संदर्भात आधीपण चीनच्या युद्धाच्या वेळेस दिला गेलेला कमी प्रतीचा गहू, मका आठवले. मोन्सँटो काही करू शकत असला तर ते स्लो युनियन कार्बाईड ठरू शकेल.

एकदा ऐकल्याप्रमाणे, पुर्वी रशियापण कसला तरी रासायनीक उद्योग उभा करायला मदत करत होती. पण जागा निवडली ती हरीद्वार का अशा ठिकाणि की जिथून प्रदुषित पाणी अजूनच गंगेला प्रदुषित करेल...

असे म्हणतात की बेडकाला गार पाण्यात ठेवले आणि ते हळू हळू गरम केले तर पटकन फरक समजत नाही आणि नंतर पाणि उकळू लागले की वेळ राहीलेला नसतो आणि त्यातच तो मरून जातो. पर्यावरणाकडे आपल्याकडे "यात काय आहे"म्हणत जे दुर्लक्ष चालले आहे त्यामुळे ही काळजी वाटते...

भास्कररावांची काळजी योग्य आहे. या विषयावर प्राथमिक अभ्यासक्रमात धडे पाहिजे.

आमच्या घरात कायमच बाजरीची "दशमी "केली जायची . दशमी म्हणजे बाजरीच्या पीठात पाण्या ऐवजी दूध घालून तयार केलेली भाकरी. ताज्या भाकरीवर तूप टाकून खाल्ले जायचे. पण मला मात्र शिळी दशमी प्रिय. कारण ती कुस्करता येते.दूध-दशमी-गूळ, दूध-दशमी-केळं, तूप-दशमी-गुळ , तुप-दशमी हा प्रकार फक्त ताजी असेल तरच. भात हा फक्त सणावारीच केला जायचा. त्यामुळे मी भाज्या आमटी खात नसे. मग कधी कधी आमटी दशमी बळेच खायला लागायची. दशमीला पापुद्रे यायचे, भाकरीला नाही. प्राथमिक शाळा घराच्या (वाडा) मागच्या दारातून जवळ तर माध्यमिक शाळा घराच्या पुढच्या दारातून जवळ. त्यामूळे दुपारचे जेवण घरी. इतर वाड्या वस्त्यांवरील मुल. भाकरी, चटणी. कांदा, लोणचं फडक्यात गुंडाळून आणत. तोच त्यांचा डबा असे. एखाद्या कडे कोड्यास असले तर मजाच. [ कोड्यास- कोरड्यास काही तरी ओले हवे या गरजेतून निर्माण झालेला शब्द, कालवण या अर्थाने] बाजरी हेच पीक तिथे सार्वत्रिक असल्याने गावरान "बेनं "( बियाण या शब्दाचा अपभ्रंश) हे जाणीव पुर्वक जतन केले जायच. जोंधळा (ज्वारी) हे २ नं चे पीक होते. तेव्हा सुटीत पुण्यात आल्यावर पण मामीला माझ्यासाठी बाजरीचे पीठ करुन आणावे लागे.
हायब्रीड चालू झाल आन् ती चवच हळू हळू नष्ट झाली.
प्रकाश घाटपांडे

शेतकीत जेवढे संशोधन होते त्यातून काय बाहेर पडते? कमी पाण्यावर, कमी दिवसात, भरपूर रासायनिक खतांवर , चिक्कार कीटकनाशके मारल्यावर कीड न पडणारी, जास्त उत्पन्‍न देणारी धान्याची बेचव जात. अशा धान्याचे पोषणमूल्य कितीही असले तरी आमच्या दृष्टीने ज्याला चव नाही त्याची किंमत शून्य! दुर्दैवाने चव मोजण्याचे अजून यंत्र निघाले नाही. त्यामुळे जोपर्यंत जुनी माणसे शिल्लक आहेत तोपर्यंत चांगल्या चवींच्या धान्याचे नमुन्यापुरते का होईना उत्पादन, निदान कृषिविद्यापीठांनी काढायलाच पाहिजे.
आता चांगल्या वासाचा भोर-नसरापूरचा आंबेमोहोर संपला. गोल बाणेरी बोरे दुर्मीळ झाली. मिळतात ती लांबडी भलीमोठी बेचव अहमदाबादी बोरे. परदेशी सफरचंदे इतकी वाईट लागतात की एकदा खाल्यावर पुन्हा घेण्याची इच्छा होत नाही. डेहराडून-काश्मीरची सफरचंदे हळूहळू कमी होत जाणार. वेळीच उपाय केला नाही तर आपला सुफला सस्यशामला देश तसा नाही असे सांगायची पाळी येईल.--वाचक्‍नवी