मी संपूर्ण सहमत हे आधी सांगते. पण 'छद्मी' मते कुठे बाजूला ठेवलीयेत तुम्ही?! "नवर्‍याच्या पैशावर केलेल्या मौजमजेच्या प्रकारांवर लिहिलेली गुळगुळीत चोपडी " हा: हा: हा:!
सकाळ मस्त सुरू झाली एकदम!
- मेघना भुस्कुटे

साहित्यसंमेलनाच्या अध्यक्षांच्या निवडणूकीच्या निमित्ताने प्रत्येकवर्षी कोणता तरी वाद असतो, त्यामुळे त्या वादात काय होत आहे, होणार आहे, यापेक्षा म.द.हातकणंगलेकरच्या साहित्य विचारावर कोणी मराठीच्या अभ्यासकांनी विवेचन केले असते,त्यावर चर्चा घडवून आणली असती तर एक वाचक म्हणून आम्हाला ते अधिक आवडले असते !

सांगली येथे होणा-या ८१ व्या अभामसासं च्या अध्यक्षपदी निवड झाल्याबद्दल म.द.हातकणंगलेकरांचे आम्ही अभिनंदन करतो !

ता.क. :- 'कृष्णाकाठच्या तपस्व्याचा सन्मान' दै. सकाळचा अग्रलेख वाचण्यासारखा आहे.

त्यांचे वागणे कसेही असले तरी,
नवर्‍याच्या पैशावर केलेल्या मौजमजेच्या प्रकारांवर लिहिलेली गुळगुळीत चोपडी
यातला नवर्‍याच्या पैशांवर हा उल्लेख काही बरा वाटत नाही.
मला तरी पटला नाही.

तुम्हाला काही लिहायचे तर त्यांच्या लिखाणावर/विषयी लिहा (ते काही फार चांगले किंवा वाईट आहे असे मी म्हणत नाही भर मात्र नक्कीच घातली आहे मराठी मध्ये त्यांनी!) आणी शिवाय मौजमजेचे लिखाण करूच नये की काय?
अशी वैयक्तिक चिखलफेक का करता?
माझ्या माहीती प्रमाणे त्यांनी लेकीच्या पैशांवरही चीन ची सफर केली व पुस्तक लिहिले आहे. मग त्याचा ही उल्लेख करायचा का?

आपल्या लिखाणात आपण हातकलंगणेकरांची अजून ओळख करून दिली असती तर अजून आवडले असते.

आपला
गुंडोपंत

भावनेच्या भरात थोडे आततायीपणे लिहिले गेले खरे. पोस्ट् एडिट् करायची सोय असती तर बरे झाले असते. (अन्य काही फोरम्सवर ती तशी असते.)

सध्याच्या "उमेदवारांपैकी" हातकणंगलेकर हे सर्वात क्वालिफाईड होते. ऋषीतुल्य तपस्वी हा शब्द त्यांच्यासाठी योग्यच आहे. त्यांचे मनःपूर्वक अभिनंदन.

बाईंनी एकूण हातकलंगणेकरांच्या कर्तृत्वाचा पोच तरी ठेवायला हवा होता.

या वाक्याशी सहमत

हातकणंगले गावावरून पडलेले नाव (हातकलंगणेकर नसून) हातकणंगलेकर असावे.

खरं तर हे मांडण्याचा नैतिक अधिकार नाही. तरी पण उर्मी स्वस्थ बसू देत नाही. बाकीचे उमेदवार त्यामानाने तरुण आहेत. त्यांच्यासाठी नंतरही संधी उपलब्ध आहे. अशी भूमिका मतदारांची असते.
दुसरा प्रकार असाही असतो कि मिडियाला हाताशी धरुन आपणच कसे लायक उमेदवार आहोत हे इतरांकरवी पसरवायचे. आपण मात्र ते "नम्रपणे" नाकारायचे. अहो निवडणूक आली म्हणजे राजकारण आलं! केवळ गुणवत्तेच्या जोरावर निवड होत नसते. "संख्याबळाचे" पण गणीत जमावे लागते ना!
रा.ग. जाधव ज्यावेळी संमेलनाध्यक्ष झाले त्यावेळी आम्ही त्यांचे भाकित अंतस्थ वर्तुळात वर्तवले होते. याला इतरांना पटेल असा पुरावा काही नाही.
(कुतर्क ज्योतिषी)
प्रकाश घाटपांडे

===========================
मराठी भाषा हा माझा प्राणवायु आहे.
===========================
ह्या वर्षीच्या नाट्य संमेलन आणि साहित्य संमेलन ह्या दोन्हींच्या अध्यक्षीय निवडणुका जरी गाजल्या असल्या तरी पण त्यातही एक फरक आहे. निवडणुकीच्या निकालानंतर रंगणारे साहित्यिकांचे "रंगीत मानापमान" मात्र प्रथितयश नटांनाही झेपले असते असे नाही वाटत. त्यांनी बहुमताने निवडून आलेल्या अध्यक्षांचे खिलाडूपणे अभिनंदन केले आणि नंतरच्या नाटकावर समंजसपणे पडदा पाडला.
निवडणुकीच्या आधी मात्र दोघांनीही नाटक चांगलेच रंगवले होते. नट मंडळींनी प्रयोग आटोपशीर रीतीने सादर केला पण साहित्यिकांच्या नाटकाचा कळसाध्याय अद्यापी बाकी असावा! त्यामुळे पडदा पडूनही अजून काही जण तोंडावरला रंग उतरवायला तयार दिसत नाहीयेत.

नवर्‍याच्या पैशावर केलेल्या मौजमजेच्या प्रकारांवर लिहिलेली गुळगुळीत चोपडी यांच्या बळावर त्यांनी आधी एकतर साहित्यसंमेलनावर मुळात दावा सांगावा, आणि अधिकृतरीत्या निवडून आलेल्या एका ऋषितुल्य माणसावर चिखलफेक करावी ... सगळा प्रकार मोठा अजब आहे म्हणायचा.

नवर्‍यासाठी रोज स्वयंपाक बनवतात पण मोबदला देत नाही हो श्रमाचा! मागायला हवा बायकांनी मग त्यांना स्वतःच्या पैशांवर मौजमजा करता येईल.

पोस्ट एडिट करण्याची सोय देण्यापेक्षा लिहिताना आपण भान राखून लिहिले असते तर बरे झाले असते असे वाटते.

बाकी चालू दे. मूळ विषयाशी असहमती नाही.

असो.

मीना प्रभूंबाबत मुक्तसुनितांच्या भूमिकेशी सहमत. 'नवर्‍याच्या पैशावर' या शब्दांनी जो धुरळा उडाला आहे, त्यात मूळ विषय बाजूला पडल्यासारखा वाटतो. मीना प्रभूंची बरीचशी पुस्तके मी वाचली आहेत. वामकुक्षीआधी चाळावयाची पाने यापलीकडे त्यांचे मला महत्व वाटत नाही. माहिती काय, आंतरजालावरही मिळते. हा अर्थ बाजूला ठेवून चर्चेला स्त्रीमुक्तीवादाची जी फोडणी दिली आहे, ती अनावश्यक वाटते.
अवांतरः हातकणंगलेकर ऐंशी वर्षांचे आहेत. या वयात निवडणुका लढवणे वगैरे अशी आसक्ती शिल्लक राहू शकते का हा विचार अस्वस्थ करुन जातो...
सन्जोप राव

मुक्तसुनीत महोदय,

मराठी साहित्यसंमेलन हा मराठी संस्कृतीचा आणि मराठी अस्मितेचा महत्त्वाचा घटक आहे. अध्यक्षपदाच्या निवडीबद्दल मतभेद होत असतील तर ते नैसर्गिक आहेत. वेगवेगळ्या पार्श्वभूमीचे आणि वेगवेगळ्या विचारांचे लोक एकत्र येतात तिथे मतभेद असणे हे प्रगल्भतेचे, जागरुकतेचे द्योतक आहे. नीरक्षीरविवेकाने इच्छुक उमेदवारांपैकी योग्य उमेदवार निवडला जावा अशीच मराठी वाचक म्हणून आमची अपेक्षा आहे. अध्यक्षपदाच्या उमेदवारांच्या साहित्यिक वाटचालीबद्दल अधिक माहिती देता आल्यास चांगले.

या चर्चेदरम्यान व्यक्त झालेले मतभेद हे इथल्या सदस्यांच्या स्वतंत्र विचारसरणीचे आणि आक्षेप, मतभेद व्यक्त करण्यातल्या मोकळेपणाचे निदर्शक आहेत. पण दुर्दैवाने हे मूळ चर्चाप्रस्तावाशी संबंधित नसल्याने चर्चा मूळ पदावर, विषयावर यावी असे वाटते. आवश्यकता असेल तर संपादन मंडळाने काही बदल करून चर्चा "मराठी साहित्यसंमेलन" या विषयावर आणली तर बरे होईल.

आपला
(विवेकवादी) वासुदेव

~ नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सत: । ~
"असत्याला अस्तित्व नाही आणि सत्याचा अभाव नाही"

एकूणच साहित्यसंमेलनांचे एकूण वा.ड्मयव्यवहारातील स्थान , कालपरत्वे त्यांचे बदलत गेलेले स्वरूप , त्यांची आवश्यकता याबद्द्लचा उहापोह येथे उचित होईल.

संमेलनाबद्द्ल बोलताना "दरवर्षी भरणारी जत्रा" अशी एक उपमा मनात येते. त्याच्या सर्वसमावेशक अशा स्वरूपामुळे त्याचे "जनां"मध्ये जसे कुतुहलाचे स्थान आहे , त्याच कारणांमुळे "अभिजनां"मध्ये त्याबद्दल एकंदर नाक मुरडण्याची वृत्ती दिसते. दुर्दैवाने , संमेलनाच्या काही परंपरा पाहता हे नाक मुरडणे समजण्यासारखे आहे असे कधीकधी म्हणावेसे वाटते.

संमेलनातील एक "पेटंट्" प्रकार म्हणजे कविसंमेलन. अक्षरशः शेकड्याने येणारे हौशे, नवशे, गवशे कवडे येऊन आपल्या पाट्या टाकून जातात. ना त्या कवितांमधे कसली निवड असते, ना कसला धरबंध. मराठीमधे "कॅप्टिव्ह् ऑडीयन्स्" ला काय म्हणतात ते माहित नाही , पण कणभरसुद्धा ज्यांची संवेदना शिल्लक आहे अशी व्यक्ति क्षणभरसुद्धा टिकणार नाही असला हा प्रकार असतो.

संमेलनातील चर्चा/परिसंवाद अतिशय उथळ असतात. एकदम "कामगार विश्व" छाप मुलाखतकार अतिशय बालिश विषयांवरचे प्रश्न घेऊन "मान्यवरांना" प्रश्न विचारतात. (पुलंनी या प्रकाराची अशक्य खिल्ली उडवली आहे : "आजकालची मराठी स्त्री ही मराठी आहे काय ? किंवा ती स्त्री आहे काय ?" ) जर परिसंवाद घडवूनच आणायचे तर निदान त्यामागे थोडा विचार , थोडे प्लानिंग् , योग्य त्या व्यक्तिंची नेमणूक या गोष्टी आवश्यक असतात , याची कसलीही जाणीव त्यामागे असल्याचे चिन्ह दिसत नाही.

संमेलनाबद्दल केवळ छिद्रान्वेषण करणे हा हेतू नाही. पण उपरोक्त गोष्टी या अगदी ढळढळीतपणे आहेत आणि वर्षानुवर्षे कसलाही बदल त्यात नाही. मला वाटते इतरांनी त्यांचे मतप्रदर्शन करून प्रस्तुत चर्चा चालू ठेवावी.

बायकांनी नवर्‍याच्या पैशावर मजा करायची नाही तर आणखी कुणाच्या? मीना प्रभूंनी तसे केले असेल तर त्यात काहीही वावगे नाही. आमच्या शेजारी एक दक्षिणी भारतीय बाई रहात. नवरा मोठ्या पगारावरचा सरकारी अधिकारी, ही बाई पाच सहा 'बुकं' शिकलेली, पण अतिशय चलाख, तल्लख बुद्धीची, व्यवहारचतुर आणि मार्मिक बोलण्यात हुशार होती. नवरा काही महिन्यांकरिता जपानला गेला आणि जाऊन स्थिर झाल्यावर ही एकटी जपानला त्याच्याकडे गेली. प्रवासात कुठलीही अडचण आली नाही. इंग्रजी भाषा कधीही न बोललेली ही बाई जपानच्या बाजारात जाऊन कापडचोपड आणि हिरेमाणकांची किफायतशीर खरेदी करून यायची. जपानी बायकांना तिने नऊवारी साड्या नेसायला शिकवले. आपल्या एकदोन साड्या भेटपण दिल्या. अशी बाई नवर्‍याला म्हणायची: "तुमचा पैसा खर्च करण्याकरिताच मी तुमच्या घरात आले आहे. मी नसते तर तुमचा पैसा बॅंकेत कुजला असता, तो मी सत्कारणी लावते आहे." आहे की नाही पटण्याजोगा मुद्दा!

आता साहित्यसंमेलनाविषयी. अशा संस्थांचे अध्यक्षपद हे उतारवयातच मिळाले तर ते शोभून दिसते. राजन खान फारच तरुण, त्यांनी अतिरथी महारथींपुढे अगोदरच माघार घ्यायला हवी होती. त्यांना विसाइतकी कमी मते मिळून त्यांचा जो अपमानास्पद पराभव झाला तो टळला असता. वसंत आबाजी डहाके यांच्याबद्दल वाईट वाटते. कुणाचातरी पराभव होणारच होता आणि त्याबद्दल वाईट वाटणारच होते, ते डहाकेंबद्दल झाले. . मीना प्रभूंची माझं लंडन, दक्षिणायन, मेक्सिकोपर्व, ग्रीकायन, इजिप्तायन, चिनी माती ही सर्व पुस्तके मी वाचली आहेत. मला त्यांचे लिखाण अतिशय आवडते. तरीसुद्धा त्या पडल्या याबद्दल मला फारसे दु:ख होत नाही.
हातकणंगलेकरांचे इंग्रजी अणि मराठी समीक्षेत मिळून एकंदर १५ पुस्तकांचे लेखन. त्यातील ' साहित्याची अधोरेखिते ', ' साहित्याचे सोबती ', ' मराठी कथा रूप आणि परिसर ' तसेच ' साहित्य विवेक ' ही पुस्तके विशेष गाजली. तसेच जी. ए. कुलकर्णी यांच्या 'डोहकाळिमा ' कथासंग्रहाचे संपादन. पॉप्युलर प्रकाशनातर्फे ' मराठी वाङ्‌मयातील प्रेरणा आणि प्रवाह:१९५० ते ७५ ' याचे सहसंपादकत्व. १९८६ मध्ये ' उगवाई ' नियतकालिक सुरू. ' सत्यकथे ' तून सातत्याने लेखन. ' उघडझाप ' हे आत्मचरित्र. धारवाड येथे जी. ए. कुलकर्णी स्मृतिसदनाची स्थापना. साहित्य संस्कृति मंडळ , विश्वकोश निमिर्ति मंडळ आणि साहित्य अकादमी , ज्ञानपीठ समिती , कुसुमाग्रज प्रतिष्ठानमध्ये कार्य वगैरे वगैरे. आता असा माणूस पडला नाही याबद्दल हायसे वाटायला नको?--वाचक्‍नवी

शब्द महत्वाचे असतातच, पण ते कुणी, कुठल्या तर्‍हेने म्हटले आहेत हे ही महत्त्वाचे असते. बायकोने "मी तुमचा पैसा खर्च करायलाच आले आहे" म्हणणे वेगळे आणि नवर्‍याने "तुझी उधळपट्टी कायम चालूच असते" म्हणणे वेगळे. आणि कुणी तिसर्‍यानेच "तुमची मिसेस फार खर्चिक आहे बुवा" म्हणणे अजूनच वेगळे. नुसते शब्द काय आहेत यावर जाऊ नये. ते कुठल्या संदर्भात आहेत ते ही बघावे.
----
L'enfer, c'est les autres -- Jean-Paul Sartre

हातकणंगलेकर जे लिखाण करतात ते आणि मीना प्रभू करतात ते, पूर्ण वेगळ्या स्वरूपाचे आहे. त्यामूळे त्यांच्या लिखाणाची तुलना करण्याची गरजच नाही. कारण ही तुलना वाचकाच्या रुचीसापेक्ष आहे. प्रश्न आहे की अध्यक्ष म्हणून कोणाची निवड व्हावी आणि प्रभुंची भुमिका योग्य आहे का?... (आणि हा मुद्दा चर्चा मांडणार्‍याने वापरलेल्या वादजन्य शब्दांमुळे भरकटला गेला असं वाटलं)

माझ्या मते याच साधं उत्तर आहे जो बहुमताने निवडला गेला आहे त्याची निवड व्हावी..
मीना प्रभुंनी हातकणंगलेकर वयस्क आहेत, वैचारिक लेखन करणारे आहेत किंवा अनुभवाने ज्येष्ठ आहेत वगैरे असल्या कारणांसाठी नव्हे तर ते बहुमताने निवडले गेले आहेत म्हणून (आणि खरतर फक्त म्हणूनच) या अंकाचा पडदा पाडायला हवा होता

बायकोचे "मी तुमचा पैसा खर्च करायलाच आले आहे" म्हणणे नवर्‍याला आवडत असेल तर आपण कोण मध्ये नाक खुपसणारे 'काजी'?
नवर्‍याने "तुझी उधळपट्टी कायम चालूच असते" असे म्हटले तर तो त्यांचा खासगी मामला आहे. आपल्याला त्यावर टीकाटिप्पणी करायचा अधिकार नाही. आणि आणि कुणी तिसर्‍यानेच "तुमची मिसेस फार खर्चिक आहे बुवा" असे म्हटले तर नवर्‍याने या तिसर्‍याला झापायला पाहिजे. "माझी बायको हवे तसे पैसे खर्च करेल, तुम्ही कोण माझ्याकडे तिच्याबद्दल तक्रार करणारे?" असे बोलणारा असेल तर तोचि (खरा) नवरा ओळखावा! पति तेथेचि जाणावा!!--वाचक्‍नवी

तुमची मिसेस फार खर्चिक आहे बुवा"
असे म्हणणारा तिचा मित्र असेल तर ?

"माझी बायको हवे तसे पैसे खर्च करेल, तुम्ही कोण माझ्याकडे तिच्याबद्दल तक्रार करणारे?"
असे म्हणणारा त्याचा शत्रू होतो काय?

प्रकाश घाटपांडे

नवरा-बायकोंनी एकमेकांना काहीही म्हणावे, त्यात कुणाही तिसर्‍या 'काजीला' काहीही म्हणायचा हक्क नाही.
अगदी बरोबर! नवरा-बायकोंनी एकमेकांना काहीही म्हटले आणि ते परस्परांना चालत आणि आवडत असेल तर, तिसर्‍या 'काजी'ला मध्ये पडायचे काहीही कारण नाही.
केवळ एका वाक्यात आदर्श नवर्‍याची व्याख्या करता येते याची कल्पना नव्हती.
नाही, ही आदर्श नवर्‍याची व्याख्या नाही. आदर्श नवर्‍यात आणखी बरेच गुण असावे लागतील; पण बायकोला आवडेल असे बोलणारा नवरा आणि तसेच करणारी बायको हे या विवक्षित बाबीसाठी आदर्श पति-पत्‍नी समजले जातील.
तुमची मिसेस फार खर्चिक आहे बुवा"
असे म्हणणारा तिचा मित्र असेल तर ?
एकमेकांच्या सहमतीने, संगनमताने, संमतीने किंवा अपेक्षित पाठिब्याच्या बळावर जेव्हा बायको खर्च करते, 'तेव्हा तुमची बायको फार खर्चिक आहे ' असे म्हणणारा मित्र, मित्र नाही. त्याला कळलाव्या नारद म्हणतात.
"माझी बायको हवे तसे पैसे खर्च करेल, तुम्ही कोण माझ्याकडे तिच्याबद्दल तक्रार करणारे?"
असे म्हणणारा त्याचा शत्रू होतो काय?
एवढ्या किरकोळ गोष्टीने शत्रू करणारा नवरा हलक्या कानाचा समजला जातो. --वाचक्‍नवी