बासरीला संस्कृतमध्ये वेणु म्हणतात. पूर्वी बांबूच्या वनात सोसाट्याचा वारा वाहत असताना पोकळ बांबूच्या चिरांतून जो आवाज येई त्यावरुन कुणा संगीताच्या जाणकाराला हे वाद्य स्फुरले असावे. बासरी दोन प्रकारची असते. आडवी आणि उभी. उभ्या बासरीला पावा म्हणतात. सनईप्रमाणे हा पावा तोंडासमोर धरुन वाजवतात. बासरीमध्येही जी मोठी आणि घनगंभीर नादाची बासरी असते तिला वेणु म्हणतात तर छोटी दोन वितांची असते तिला मुरली म्हणतात. आडव्या बासरीला छिद्र असते. श्वासाची फुंक जमली तरच आडवी बासरी वाजवायला जमते. पावा मात्र निमुळत्या चिरेच्या मुखातून वाजवला जातो आणि वाजवायला सोपा व सहज असतो.

बासरीचा आणखी एक पाश्चिमात्य प्रकार म्हणजे फ्ल्यूट. शाळेत ड्रीलच्या वेळी, लष्करी संचलनात किंवा वाद्यवृंदात आपण ती ऐकतो. इंग्लिश फ्ल्यूट ही धातूची (पितळी, स्टील) असून तिला सुरांच्या छिद्रावर बटणे असतात. बासर्‍यांच्या सहाय्याने तयार केलेले वाद्य म्हणजे बॅगपायपर. यालाच आपल्याकडे पंचवेणुवाद्य म्हणतात.

बासरी वादनावर नुकतेच दिवंगत पं. अरविंद गजेंद्रगडकर यांनी पुस्तक लिहिले आहे.

अप्पा बळवंत चौकातील मेहेंदळे म्युझिक स्टोअरमध्ये बासरीवादनाची प्राथमिक माहिती देणारी छोटी छोटी पुस्तके मिळतील. जुनी लोकप्रिय हिंदी गाणी कशी वाजवावीत याचे नोटेशन्सही मिळतील. मात्र बासरीमध्ये योग्य फुंक जमणे (विशेषतः खर्जातले स्वर काढण्यासाठी) योग्य मार्गदर्शनाशिवाय शक्य नाही. अनेक स्वर उमटण्यासाठी अर्धे बोट उचलावे लागते, दोन बोटात विशिष्ट अंतर ठेवल्यास त्रास कमी होतो. वगैरे माहिती पुस्तक वाचून समजणे अशक्य आहे. पुस्तक वाचून तुम्ही केवळ एका मर्यादेपर्यंतच बासरी वाजवू शकाल. किंबहुना बासरी कशी वाजवावी हे समजत नसेल तर चांगली बासरी विकत घेणेही अशक्य आहे. ज्याला बासरी वाजवता येते त्याला सोबत नेले तरच चांगल्या प्रतीची बासरी विकत घेता येईल.

(मला बासरी वाजवता येत नाही. मी पुस्तक वाचून बरेच दिवस शिकायचे प्रयत्न केले. आधा है चंद्रमा वगैरे गाणी वाजवता यायला लागल्यावर मग हौस पूर्ण झाली आणि बासरीवादन बंद केले. तुमचा चर्चाप्रस्ताव वाचून माझी बासरी कुठे हरवली ते शोधावेसे वाटत आहे.)

हो, हो. बरेचदा नवीन काही शिकताना आपलीच पिपाणी वाजते.

खूप दिवस बासरी शिकावे असे मला वाटत होते. आजानुकर्ण यांच्या प्रतिसादाने माझा उत्साह ओहोटला :-) आहे.

आता मला गिटार वाजवायला किती अवघड असते याची माहिती हवी आहे.

विकत घेण्याचा खर्च, शिकायला गुरुच लागतो का?, शिकण्याची काठिण्यपातळी वगैरे वगैरे...

"बरेचदा नवीन काही शिकताना आपलीच पिपाणी वाजते." - हे आवडले. :-)

==================

+