thanthanpal.blogspot.com

मुळातच अनेक कालबाह्य विषय हे शाळेत शिकवावे का ? आजचे शिक्षणाने मुलांना धड हमाली करता येत नाही.( अंग मेहनत या अर्थाने शब्द घ्या ) ना नोकरी ना स्वतःचा धंदा करता येतो. श्रमाला प्रतिष्टा मिळवून देणाऱ्या शिक्षणाचा नवीन अभ्यासक्रम आखणे गरजेचे आहे. इंग्रजांनी त्यांना लागणाऱ्या कारकुनाचा अभ्यासक्रम आपण ६० वर्षात बदलला नाही. मुळातच अनेक कालबाह्य विषय हे शाळेत शिकवावे का ? आज शेती व्यवसाय , तंत्राद्य्न ,नितीमत्ता , समाज यावर आधारित नवीन अभ्यासक्रम तय्यार कारणे आवश्यक आहे.

बंद केला तरी हरकत नाही. त्याचबरोबर इतिहासही बंद करावा, उपयोग काय १९४७ मध्ये काय झाले हे माहीत करून घ्यायचा?

बाकी त्या टोपीकराला आमच्याकडून काहीतर शिक असे सांगावेसे वाटते. त्याने ऑक्सफोर्डला संस्कृतचा नवीन अभ्यासक्रम सुरू केलाय, वेडाच दिसतोय.

---
"भाई बनना है तेरेको?" -- भिकू म्हात्रे

कोणताही श्लोक स्तोत्र वगैरे ऐकताना, वाचताना साधारण अर्थ लक्षात येतो. थोडे प्रयास केले की बहुतेक पूर्ण समजते.

त्यामुळे पुराणमतवादी लोकांची मते काही प्रमाणात तरी स्वतःच्या समजण्याच्या जोरावर खोडून काढता येतात. एखादा माणूस या श्लोकाचा घोळात घोळ अर्थ सांगू लागला तर त्याला थांबवता येते.

एवढा तरी मला शाळेत संस्कृत शिकण्याचा (जरा निगेटिव्ह) फायदा झाला.

नितिन थत्ते
(आय ओवरकम "१० % पेक्षा जास्त रोमन अक्षरे" प्रॉब्लेम बाय रायटिंग धिस वे)

उपक्रमींना काय वाटते? शाळांमधून संस्कृत हा विषय बंद केला जावा का?

हा विषय ऑप्शनल असावा.. प्रत्येक विद्यार्थ्यावर संस्कृत शिकायचा जुलुम असू नये..

ज्यांना शिकायचंय त्यांचा वर्ग वेगळा असावा..

तात्या.

न लगे मुक्ति आणि संपदा, मिसळसंग देई सदा!

मराठी भाषा प्रवाही आहे म्हणजे धन्स, धन्यु, विकांत अशा शब्दांचा बलात्कार सहन करण्याइतपत ती दुबळी आहे असेच काय?
सन्जोप राव
इलाही ये तूफान है किस बला का
के हाथोंसे छूटा है दामन हया का

हा विषय नवीन धाग्याचा आहे. तेव्हा वसुलि हायजॅक वगैरे म्हणतील.

बाकी विषय निघालाच आहे म्हणून - मला असे नवीन शब्द हे बलात्कार वाटत नाहीत. थ्यांक्स म्हणून परक्यांकडे वेसवेगिरी करण्यापेक्षा धन्यु म्हणून गावातल्या याराबरोबरचा संग बरा...

राजेश

द्रौपदीचे सत्त्व माझ्या लाभु दे भाषा-शरीरा
भावनेला येउं दे गा शास्त्र-काट्याची कसोटी

माझ्या मते संस्कृत मधे असलेली सुंदर सुभाषिते ही एकच बाब सुद्धा शाळांमधून ही भाषा शिकवण्यासाठी पुरेशी आहे. मुले अवती भवती जे जे काही चांगले वाईट मिळेल त्या सार्‍यातूनच काहीना काही शिकत असतात. त्यांना चांगले उपलब्ध करून देणे ही मोठ्यांची जबाबदारी.

शहाणे...उंटावरचे
...विद्याधन:सर्वधनप्रधानम् !!

काही विषय विद्यार्थ्यांनी यावे म्हणून मुद्दाम स्कोरिंग विषय केलेले असतात. संस्कृत हा त्यातलाच एक. विद्यार्थी कमी झाले की दर्जा कमी केला जातो.

महाराष्ट्रात भाषा विषय हा वर्गवारीने शिकवला जातो. म्हणजे माझी मुख्य भाषा मराठी असेल तर त्याचा दर्जा चांगला ठेवतात. दुसर्‍या दर्जाच्या भाषेत मात्र दर्जा कमी ठेवला जातो. म्हणजे पहिल्या दर्जाच्या भाषेत निबंधासारखे स्वतंत्र लेखन अपेक्षित असते तर दुसर्‍या दर्जाच्या भाषेत कामचलाऊ व्यवहारात प्राविण्य मिळवणे महत्वाचे असते.

संस्कृत किंवा फ्रेंच सारख्या परिसर अगंय भाषांसाठी मात्र हे दुसर्‍या दर्जाचे शिक्षण दिले जात नाही. मग त्या भाषेची परिक्षा पाठ केलेली वाक्ये, शब्दांची रुपे, अर्थ इत्यादींवर अवलंबून असते. याउलट दुसर्‍या दर्जाच्या इतर भाषा (हिंदी, इंग्रजी वा मराठी) यात हा दर्जा एवढा खालावलेला नसतो. कित्येक जण म्हणून या भाषा (हिंदी ऐव़जी ) ऐच्छिक भाषा म्हणून घेतात. अर्थातच परिक्षा झाली की विसरण्याचे प्रमाण जास्त असते.

या सर्वांचा फायदा संस्कृत (फ्रेंच) भाषेच्या शिक्ष़कांना रोजगार मिळावा म्हणून होत असावा.

पाठांतर:
लक्षात ठेवण्यासाठी तीन प्रकारे प्रयत्न केले जातात. एकात समजून लक्षात ठेवणे, दुसर्‍यात तात्पुरते पाठ करणे (परिक्षे आधी काही दिवस केलेली घोकंपट्टी) आणि तिसर्‍यात नियमीत म्हणणे (पाढे, स्तोत्रे). यातील शेवटच्या प्रकाराचे रिटेंशन/रिकॉल सगळ्यात जास्त असते. मात्र पहिल्याचे दुसर्‍यापेक्षा जास्त असावे असा माझा कयास आहे. म्हणून समजून लक्षात ठेवणे याप्रकारास जास्त महत्व दिले पाहिजे. आता बहुसंख्य व्यवहारात पाठ केलेल्या (दुसर्‍या प्रकाराने) गोष्टींचा बिलकूल फायदा नसतो. म्हणजे लाप्लास वगैरे आठवत नसले तर व्यवहारात जेव्हा उपयोग होतो तेव्हा पुस्तक बघून सांगता येतेच.

केवळ पाठांतर करण्याची शक्ति वाढवण्यासाठी (अशी शक्ति असेल तर) संस्कृत विषय शाळेत शिकवायची गरज नाही.

केवळ संस्कृत ही आपल्या भाषांची जननी आहे ही देखिल एक गैर समजूत.

प्रमोद

संस्कृतमध्येच पाठांतर करावे लागते अशा अर्थाचा युक्तिवाद वाचून आश्चर्य वाटले. कुठलीही नवीन भाषा शिकताना त्या भाषेच्या खाचाखोचांची सवय होईपर्यंत स्मरणशक्तीवर भर द्यावाच लागतो. मोठेपणी नवीन भाषा शिकणार्‍यांना हे चटकन लक्षात यावे. फ्रेंचमध्ये मराठीप्रमाणेच वस्तूंना स्त्रीलिंग किंवा पुल्लींग दिले आहे. ते लक्षात ठेवण्यासाठी प्रयत्न करावे लागतात. फक्त लहानपणी घोकंपट्टी हा सरळसोट मार्ग वापरला जातो. मोठेपणी असोसिएशन वगैरे वापरून लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न होतो.

---
"भाई बनना है तेरेको?" -- भिकू म्हात्रे

संस्कृत शाळांतून शिकवावी का याचे उत्तर "हो" असे वाटते. संस्कृत शिकवण्याचा जर काही उपयोग होत नसेल तर तो दोष भाषेचा नसून शिक्षण पद्धतीचा आहे.

लहान मुले विविध भाषा लवकर शिकतात असा एक प्रवाद आहे (तो खरा का खोटा याची शहानिशा केलेली नाही) तसे असल्यास संस्कृत प्राथमिक शाळेपासूनच शिकण्याचा "ऑप्शन" असावा. ८वी पासून शिकवण्यात येणारे (निदान ५० मार्कांच्या संस्कृताने) पुढील आयुष्यात कोणताही उपयोग मला झाल्याचे आठवत नाही. तेवढी खोलवर भाषा शिकून होतच नाही. एखाद्याचा झाला असल्यास माझ्यातर्फे मनःपूर्वक अभिनंदन.

पाठांतराचे फायदे वगैरे प्रतिसाद थोडेसे बालीश वाटले. मराठी व्याकरणाचे आणि इंग्रजी व्याकरणाचे नियम पाठ वगैरे केल्याचे आठवत नाही. लाप्लासचाही पुढील आयुष्यात उपयोग झाला नाही आणि झालाच असता तर पाठ केलेली सिद्धता वापरली असती की पुस्तक उघडून वापरली असती हे सांगण्याची गरज नाही. बहुधा, लाप्लास वापरण्याची सतत गरज लागली असती तर लाप्लास डोळे झाकून आठवला असता. लाप्लास आणि संस्कृत दोहोंचे पाठांतर करण्याचा उद्देश परीक्षेत गुण मिळवणे इतकेच होते. अमेरिकन शाळांत पाठांतर पद्धती नाही. परंतु, महाविद्यालयीन विद्यार्थी लाप्लास वापरत असावेतच असे वाटते.

संस्कृताचा विषय निघाला की मठूर (मत्तूर) या गावाचे नाव नेहमी निघते. तिथले लोक पाठांतराने संस्कृत बोलतात का हे जाणून घ्यावेसे वाटले. असावेत असे मला वाटत नाही. चू. भू. दे. घे.

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
**********************************
वसंतराव,
या प्रस्तावातील तुमचे सर्व लेखन दक्षतापूर्वक वाचले.तुमचे लेखन बहुतांशीं व्याकरणशुद्ध, निर्दोष आणि अस्खलित आहे.सदोष वाक्यरचना कुठेही नाही. शुद्धलेखनाचे दोष नगण्य आहेत.(उदा. दुरावस्था, नविन, पुर्वी इ.) लेखनात तुम्ही अर्थपूर्ण सामासिक शब्द आत्मविश्वासपूर्वक वापरता. उपयोगशून्य,उपभोग्यसुंदर हे शब्द तर नवीन वाटतात. याचे कारण तुम्ही तुमच्या शालेय शिक्षणात, अनिच्छेने का होईना, संस्कृतभाषेचा अभ्यास केला, हे आहे असे मला वाटते.
"....तर मला ह्या उपयोग शून्य नरकातून जावे लागले नसते. "
हे संस्कृत भाषेच्या संदर्भातील तुमचे विधान मात्र दुर्दैवी आहे.हे वाचणे मला क्लेशदायक झाले.

१. संस्कृत म्हणजे निव्वळ पाठांतर, ही एक खुळचट समजूत आहे. पाठांतराशिवाय प्रत्यक्ष पद्धतीने संस्कृत शिकता येते, मात्र त्यासाठी संस्कृत पाठशाळेत जायला पाहिजे. शाळेमधल्या आठवडी दोन तासिकांमध्ये संस्कृत शिकायला हवे असेल तर नाइलाजाने पाठांतराची कास धरावी लागते. तीही पहिली एकदोन वर्षे. पुढे पाठांतर न करता संस्कृत उत्तम शिकता येते. कॉलेजमधली मुले संस्कृत शब्द आणि धातू पाठ करतात असे माझा अनुभव नाही.
२.सुभाषितांचे लक्षात राहणे हे चित्रपटांच्या गाण्यांप्रमाणे आवडीने होते, सुभाषिते पाठ करावी लागत नाहीत.
३. संस्कृत भाषेचे अल्पज्ञानही इतर भारतीय भाषा, विशेषतः मराठी शिकण्यासाठी निश्चित उपयोगी पडते. वसुलिंना ते कसे उपयोगी पडले आहे ते यनावालांनी दाखवून दिलेच आहे.
४. माझ्या मते शाळांमधून संस्कृत, आज उत्तरी भारतात आहे तसे, अनिवार्य असावे. विकल्प असेलच तर वरच्या वर्गात गेल्यावर लॆटिन किंवा ग्रीक/पर्शियनचा असावा. अभिजात भाषा आणि चालू भाषा यांची उपयोगिता वेगवेगळी आहे.
५.विद्यार्थी बारावी उत्तीर्ण होईपर्यंत त्याला राज्यभाषा, एक अभिजात भाषा, एक किंवा दोन परदेशी भाषा आणि एक परप्रांताची भाषा अभ्यासायला मिळाली पाहिजे.
६. केवळ संस्कृत न शिकल्याने संस्कृत वाङ्‌मयाच्या सौंदर्यास्वादाला पारखा झालेला निव्वळ दुर्दैवी म्हणावा लागेल.--वाचक्‍नवी