होणार होणार म्हणुन गाजावाजा झालेली जी २० देशांची बैठक एकदाची संपन्न झाली. त्या चर्चेचे फलित काहीही असो, या बैठकीनिमित्ताने जागतिक अर्थकारण, समाजकारण तसेच राजकारणावर असलेली अमेरिकेची पकड आता ढिली होत आहे तसेच येत्या काळात त्यांचे वर्चस्व संपुष्टात येणार हे अधोरेखित झाले, हीच काय ती खरी गोष्ट. त्याच बरोबर बड्या राष्ट्रांना इतर देशांच्या समस्येबद्दल काही देणे घेणे नसुन अशा प्रकारच्या चर्चांमुळे आज असलेल्या समस्या सोडवण्याचा केवळ देखावा केला जाईल पण समस्या जशा आहेत तशाच रहातील हे पुन्हा एकदा स्पष्ट झाले आहे. याचे कारण स्पष्ट आहे, की केवळ रोगामुळे दिसणा-या बाह्य लक्षणांवर उपचार न करता रोगाच्या मुळापाशी जावुन रोग निवारण करणे गरजेचे असते. परंतु रोगाचे मुळ कारण पुर्णपणे दुर्लक्षित करुन जर उपचार करत बसले तर रोग अधिकच फैलावणार व तो रोग्याचा जीव घेणार हे निश्चित.

त्यामुळेच जी२० बैठक केवळ बँकाची खराब अवस्था, कोसळलेले बाजार, कधीही कोलमडु शकणारा डेरिव्हेटीव्हचा डोलारा तसेच बाजारातील चलनाची कमतरता याभोवतीच रेंगाळत राहीली. पण याच्या मागचे मुळ कारण म्हणजे अमेरिकन डॉलर हा आंतरराष्ट्रीय बाजाराच्या मनातुन उतरत चालला असुन त्याच्या अस्तित्वाबद्दल म्हणजेच ब्रेटनवुडस सिस्टीम बद्दल असलेल्या अविश्वासाला सामोरे जाण्याचे धैर्य अमेरीकेत नव्हते त्यामुळे आंतरराष्ट्रिय बाजार सौद्यांच्या करता आवश्यक अशा या सिस्टीम मधे नवीन युगाला अनुसरुन जे बदल होणे आवश्यक आहेत ते होत नाहित. जर असे बदल केले गेले तर पर्यायाने अमेरिकेन डॉलरची पुर्ण वाट लागेल तसेच अमेरीकेत सुपरइन्फ्लेशन नावाचा राक्षस धिंगाणा घालेल ज्याला आजपर्यत १९४४ पासुन दुर ठेवले गेलेले आहे.

जर येत्या सहा महिन्यात अमेरिकेला बाजुला सारुन जर इतर देशांनी नवीन आंतरराष्ट्रिय चलन किंवा वेगळी व्यवस्था जर आणली नाही तर जागतिक बाजार पुर्णपणे ठप्प होईल. व त्याचबरोबर अमेरिकेला मध्यवर्ती ठेवुन आर्थिक, सामाजिक, राजकिय अस्थैर्याचे वादळ संपुर्ण पृथ्वीवरील सर्व देशांमधे हाहाःकार माजवेल ज्याची कल्पना करणे आजतरी अत्यंत अवघड आहे. केवळ कल्पनाच करायची तर मी इतकेच सांगेन की गेल्या दोन महिन्यात जे शेअर बाजाराने पाहीले आहे ते केवळ ट्रेलर आहे २ मिनिटाचा. तीन तासाचा पिक्चर बाकी आहे. फक्त तो रिलीज कधी होईल आणि नक्कि रिलीज होईल का नाही ते सांगणे अतिशय अवघड आहे.

आता हे चालु असलेले संकट खरोखर गंभीर आहे याची सगळ्यांना जाणीव झाली आहेच. कालपर्यंत भारतावर काहीही परिणाम होणार नाही असे ठासुन सांगणारे पंतप्रधान व अर्थमंत्री आपलीच विधाने बदलुन परिणाम होईल पण फार होणार नाही असे म्हणत आहेत. पण त्यांची देहबोली मात्र या संकटाची तीव्रता तितक्याच गंभीर स्वरुपाला अनुरुप अशीच असल्याचे निदान टिव्हिवर तरी दिसते. हीच गोष्ट इतर देशांच्या प्रमुखांची आहे. सगळ्यांनी घराला आग लागल्याचे एकमुखाने मान्य केले आहे. परंतु अजुनही मान्यता दिली जात नाही ती या गोष्टीला की घराचा पायाच भुसभुशीत झाला आहे. किंवा याची तुलना अमेरिकेवरील ९/११ हल्याशी करता येईल. आंतरराष्ट्रिय बाजार म्हणजे जुळे टॉवर्स आणि एकामागोमाग एक सब प्राईम, लिक्विडीटी क्रंच, रेसेशन, अमेरीकेची कर्ज फेडण्याची ढासळत चाललेली क्षमता ही आदळणारी विमाने.. आणि कॉफीचे घुटके घेत करायच्या योजनांच्या गप्पा म्हणजे आग विझवणारा एकुलता एक बंब. नाव द्या हो कितीही गोंडस - जी २० किंवा अजुन काहीही...

आजचे जागतिक नेते अजुन ह्या संकटाच्या व्याप्तिविषयी तसेच त्याच्या परिणामाविषयी इतके कमी आकलन दाखवतात की जसे २००७ च्या सुरवातीला पुळी म्हणुन दुर्लक्षिलेला सबप्राईम कर्करोगाच्या रुपाने समोर आला, तसेच आताही होत आहे असे खेदाने म्हणावे लागते. आजपर्यत कुरवाळलेल्या कल्पना अन विश्वास ठेवुन उभारलेले जग झपाट्याने नाहीसे होतांना दिसत असले तरी ते मानायची अजुन अनेकांची तयारी नाही असेच म्हणावे लागत आहे. तरी अजुन ही समस्या तळागाळापर्यत पोहोचणे बाकी आहे. ती जेव्हा पोहोचेल तेव्हाच्या जगाची कल्पना करणे अवघड आहे. पण एक निश्चित आहे की मानवी इतिहासाला वळण लावणारे संकट अशीच याची पुढील काळात नोंद होईल.

मी मागे म्हटल्याप्रमाणे येत्या सहा महिन्यात अमेरीका कर्जाची परतफेड करण्यास असमर्थता दर्शवेल याचे प्रमूख कारण असेल ते म्हणजे डॉलरचे बाजारातील घसरलेले मुल्य. त्यामुळे अमेरिकेला डॉलर्स फिरवत आपली अर्थव्यवस्था चालवता येणार नाही. अशा वेळेस पर्यायी व्यवस्था म्हणुन युरोचाच स्विकार सर्वत्र केला जाईल. जपान, चीन, तसेच रशिया याबाबतीत महत्वाची भुमिका बजावुन अमेरिकेला आपले म्हणणे मानणे भाग पाडतील. तसेच अरब राष्ट्रे स्थिर चलनाच्या प्रतिक्षेत असल्याने तसेच सर्वसाधारण अमेरिकनांविषयी असलेल्या रागामुळे युरोचा स्विकार करुन अमेरिकन डॉलर्सचा त्याग केला जाईल. याचेच लाक्षणिक उदाहरण म्हणजे तैवानने अमेरिकन बॉण्डस विकत घेण्यास दिलेला नम्र (?) नकार ! व जपानने चालु केलेला अमेरिकी बॉण्डसचा विक्रिचा मारा.

बाजारात पैसा टाका असा सल्ला मी अजुनही देणार नाही कारण बाजार अजुन खाली येईल तर त्यावेळेला पैसे टाकल्याने आपला जास्त फायदा होईल असे मला वाटते. कारण आपण कितीहि आशावादी असलो तरी २१००० सेन्सेक्स परत मी निदान माझ्या हयातीत पाहु शकेल असे मला तरी वाटत नाही. २१००० च्या वरती गेला तर चांगलेच आहे पण जाण्याची शक्यता खुप धुसर आहे, कारण आता ख-या अर्थाने बाजारातुन मुख्य अर्थव्यवस्थेकडे संकटाने मोर्चा वळवला आहे. आता कामगार कपात, उत्पन्नात घट, उत्पादन थंडावले, मागणी नाही, कंपन्या दिवाळखोर अशाच बातम्यांनी बाजार ढवळुन निघणार आहे. त्यातच भर म्हणजे डिप्लेशन होवुन किंमती झपाट्याने खालती येणार आहेत ज्याचा परिणाम म्हणुन पगार कमी, खर्च कमी, उत्पन्न कमी, शेअरचा भाव कमी असे दुष्टचक्र चालु होईल.

सिटी गृपने कालच ५३००० लोक कमी करण्याचा निर्णय घेतला. वित्तसंस्था फार अडचणीत आहेत. अजुन ब-याच बातम्या बाहेर येणे बाकी आहे. या संस्थांच्यामुळे भारतातील आयटी व आयटी एनेबल्ड कंपन्यांचा चांगला जम २००० नंतर बसला होता. त्यांना दुर्देवाने आता पडता काळ येणार आहे. कितीतरी कंपन्या कदाचित नामशेष होतील. कितीतरी आज आहे त्याच्या तुलनेत निम्या किंवा पाव होतील. इन्फोसिसने नुकतीच योजना जाहिर केली असुन दोन वर्षापेक्षा जुने लोक एक वर्षाची सुटी घेउ शकतात अर्थात काही अटी शर्ती आहेत. कालच कुठेतरी बातमी वाचली एका एअरलाईन्सने तिच्या ट्रेनी पायलटांचा पगार दोन लाख रुपये प्रतिमाह वरुन केवळ वीस हजार रु प्रतिमाह इतका कमी केला आहे. बिल्डरांचे धाबे दणाणले असुन दर सुमारे २५ ते ४० टक्के कमी झाला आहे पण गि-हाईक नाही अशी अवस्था आहे. असो.

शेअरबाजाराकडे कमी व आपल्या नोकरीकडे जास्त लक्ष द्या. कामातली किंचितही चुक वरिष्टांना आपल्याला पिंक स्लिप द्यायला कारणीभुत ठरेल. धंद्यात असाल तर आहे ते गि-हाईक टिकेल कसे ते पहा.

अजुन काय सांगु... काळजी घ्या.