माझे स्वतःचे शिक्षण इंग्रजी माध्यमात झाले (आणि विषय बर्‍यापैकी समजले). पण त्यामुळे वैज्ञानिक लेखन करताना विचार करायची भाषा आता इंग्रजी आहे. मराठीत घरगुती विचार, कौटुंबिक जिव्हाळ्याचे विचार, आपोआप होतात (तसेच बे-वीस चे पाढे मराटीतच येतात). पण गुंतागुंतीचे विचार आपोआप इंग्रजीत होतात. त्यामुळे मराठी वैचारिक लेखन-वाचनाची नाळ थोडी मुरडल्याची खंत वाटते.

मराठी माध्यमाचा फायदा मराठी भाषेच्या भरभराटीच्या दृष्टीने महत्त्वाचा आहे. गुंतागुंतीचे विचार मराठीत सहजगत्या करणारे लोक अशा विषयांचे मराठीत लेखन, वाचन करतील.

द्वैभाषिकत्व, त्रैभाषिकत्व हे त्या मानाने सोपे आहे. केवळ इंग्रजी, हिंदी, कन्नड/तेलुगू यांचे सकस शिक्षण मराठी माध्यमिक शाळांत उपलब्ध असणे अपरिहार्य आहे.

तसेही महाराष्ट्रात पहिलीपासून इंग्रजी शिकवले जाते त्यामुळे इंग्रजीची भीती मुलांना राहणार नाही. (राहिलीच तर इतर विषयांइतकीच राहील). अकरावीपासून पुढचे शिक्षण इंग्रजीत होतेच आणि हा बदल (मराठीतून इंग्रजी) त्यावेळी तितकासा अवघड राहत नाही. ज्यांना अधिकच काळजी वाटते त्यांनी आपल्या मुलांना आठवी पासून गणित आणि विज्ञान इंग्रजी माध्यमातून शिकवावे. अश्याने मराठी संस्कृतीशी नाळही टिकून राहील आणि व्यवहारात काही तोटाही होणार नाही.

मराठी माध्यमाचा फायदा मराठी भाषेच्या भरभराटीच्या दृष्टीने महत्त्वाचा आहे. गुंतागुंतीचे विचार मराठीत सहजगत्या करणारे लोक अशा विषयांचे मराठीत लेखन, वाचन करतील.

सहमत आहे.

सहसा मराठी माध्यमातुन येणारे विद्यार्थी अकरावी मध्ये घाबरलेले असतात.
इंग्लिशची त्यांची तोडकि-मोडकी ओळ्ख असते.
सेमी इंग्लिश हा मार्ग योग्य वाटतो.

पूका.

माझे स्वतःचे शिक्षण सेमी इंग्लिश मधे झाले आहे. त्यामुळे मला तरी खूप फायदा झाला. तांत्रिक/वैचारीक विषयांवर मी मराठीतुन तसेच इंग्रजीतुनही विचार करतो/करू शकतो.
पूर्ण मराठी माध्यमांतील माझे काहि मित्र, इंग्रजी बोलतना मराठीत केलेले विचार इंग्रजीत भाषांतरीत करत आहेत असे बर्‍याचदा जाणवायचे / (काहिंच्या बाबतीत) अजूनही जाणवते.

ऋषिकेश
------------------
जगात १० प्रकारचे लोक असतात द्विमान पद्धती समजणरे आणि न समजणारे

मराठी असे आमुची मायबोली तिला बैसवूं वैभवाच्या शिरी |
***********************************
शैक्षणिक माध्यमाच्या संदर्भात श्री.अनिकेत केदारी यांनी आपले विचार मोजक्या शब्दांत पण प्रभावीपणे मांडले आहेत. त्यांच्या सर्व विचारांशी मी सहमत आहे.प्राथमिक तसेच माध्यमिक शालेय शिक्षणासाठी मातृभाषा माध्यम असणे अगदी योग्य आहे.मुलांना विषयाचे आकलन मातृभाषेतून अधिक चांगल्या प्रकारे होऊ शकते. नाहीतर श्री. अनिकेत म्हणतात त्याप्रमाणे मुलें अर्थ न समजता पाठांतर करू लागतात.मराठी पालकांना हे जेव्हा उमजेल तो सुदिन.

ज्याला आपली मायबोली नीट लिहिता, बोलता येत नाही तो परकी भाषा तरी कशी नीट बोलणार.
अलीकडे दूरचित्रवाणी वाहिनीवरील मराठी बातम्या पाहिल्या की मन विषण्ण होते.

प्रतिसादाबाबत धन्यवाद
"सहसा मराठी माध्यमातुन येणारे विद्यार्थी अकरावी मध्ये घाबरलेले असतात.
इंग्लिशची त्यांची तोडकि-मोडकी ओळ्ख असते.
सेमी इंग्लिश हा मार्ग योग्य वाटतो.
सहसा मराठी माध्यमातुन येणारे विद्यार्थी अकरावी मध्ये घाबरलेले असतात.
ही गोष्ट काही प्रमाणात खरी आहे. मराठी माध्यमातुन शिकताना इंग्रजी श्रवण आणि संभाषण कौशल्य विकसित न झाल्याने थोडा न्यूनगंड निर्माण होतो.
परंतु मराठीतुन शिकत आल्याने त्यांची आकनलनशक्ती चांगली असते. इंग्रजीच्या समस्येवर मात करणे फार अवघड नसते. विचार करताना इंग्रजीतुन केला की बोलणे सहज जमते असा स्वानुभव आहे.
दुसरा मुद्दा असा की आज सर्व पालकांना त्यांचा पाल्य डॉक्टर इंजीनीअर व्हावा असे वाटते. पण ८वीमध्ये असतानाच आपला मुलगा विज्ञान शाखेत जाईल असा निर्णय घेणे थोडे चुकीचे वाटते.
इथे बरेच समविचारी लोक आहेत हे पाहुन आनंद झाला.
मराठी शाळांकडे पालकांना वळवण्यासाठी आज संघटीत प्रयत्न करणे गरजेचे झाले आहे. "मराठी-भाषा-संरक्षण-व-विकास-संस्था" (http://marathi-vikas.blogspot.com/2008/04/blog-post.html), यांसारख्या संस्था असे काम करत आहेतच. द्वारकानाथ कलंत्रीसारखे वैयक्तिक पातळीवर प्रयत्न करणारे ही कित्येकजण आहेत.
आपण मराठी प्रेमींनी एकत्र येउन प्रयत्न करणे गरजेचे वाटते. याबाबतीत कोणाकडे काही कल्पना असतील , मराठी माध्यमांच्या शाळांत इंग्रजी संवाद कौशल्य शिकवणार्या सामाजिक संस्था उपक्रमांची महिती असेल तर ती इथे द्यावी.
आपण वैयक्तिकरित्या आपल्या जवळच्या मराठी शाळांत जाऊन तिथे इंग्रजी श्रवण आणि संभाषण कौशल्य शिकवण्यास् मदत् केली तरी मोठे काम होइल असे वाटते.
त्यामुळे मराठी माध्यमातुन शिकणार्या मुलांत न्यूनगंड राहणार नाही आणि मराठी शाळा पण टिकतील.

पालकांची इंग्रजी माध्यमाबद्दल पराभूत आणि परदास्याची मनोवृत्ती खरोखर चीड आणणारी आहे त्यापेक्षाही त्यांच्या दास्यत्वाचे वाईट वाटते.

परवा तेरवाच आमच्या एका नातेवाईकाशी भेट घडली. त्यांनी त्यांच्या मुलांना ICSE आकृतीबंधात शिक्षण देण्याचे ठरविले. सूरवातीला बराच उत्साह होता पण आता ( मुली ८वी त गेल्या) आणि शिकवणीची फी, शाळेच्या वेगवेगळ्या फिया, वेगवेगळा खर्च आणि सर्वात महत्वाचे म्हणजे एखाद्या गुलामाला सुद्धा काहीतरी विश्रांती मिळत असेल पण या मुली सकाळी ८ पासून ते रात्री ८ पर्यंत वेगवेगळे घडे भरीत असतात. मुली १० वी झाल्यानंतर काय करणार असे विचारल्यावर चेहर्‍यावर मख्ख असे भाव होते.

त्यांना माझ्या मुलाचा ७ वीचा मराठी माध्यमाचा अनुभव सांगितला, खेळणे, वेळ मिळाला तर अभ्यास तरी ८२ % आसपास गुणश्रेणी. सर्वात महत्वाचे म्हणजे शाळेतर्फे "तारे जमीन वर" या चित्रपटात त्यांना काही कामही मिळाले असे सांगितल्यावर काय भाव बघितले हे मात्र विचारु नका.

आपण इंग्रजीच्या मोहापायी महाराष्ट्राची एक पीढी गारद करण्याचे पुण्य प्राप्त करीत आहोत हे मात्र खरे.

मातृभाषा हे प्राथमिक आणि पूर्वमाध्यमिक शिक्षणाचे माध्यम असावे ही एक बहुधा कधीच पूर्ण न होणारी अपेक्षा असते. अशी मुले फारच थोडी. बहुसंख्य मुले घरात जी बोली बोलतात त्या बोलीतून शिक्षण घेत नाहीत, आणि त्यांचे जगात काहीही अडत नाही. वर्षानुवर्षे अमेरिकेत राहिलेले इटालियन आणि चिनी, तसेच पंजाबी, बंगाली, गुजराथी, बंगाली आणि दक्षिणी भारतीय आपली संस्कृती आणि भाषा टिकवून असतात. अपवाद फक्त मराठी माणसांचा. ते महाराष्ट्रातही आपली भाषा बोलू शकत नाहीत!
त्यामुळे माध्यम कुठलेही असो, त्याचा शिक्षणाच्या दर्जाशी आणि समजण्याशी फारसा संबंध नसतो. माझ्या नात्यांतली असंख्य इंग्रजी -हिंदी माध्यमातून शिकलेली मुले उत्तम मराठी बोलतात, वाचतात, लिहितात आणि शब्दकोडी सोडवतात. त्यांना अनेक जुन्या मराठी कविता पुस्तकांतून वाचून माहीत असतात, आणि त्यांना मराठी तसेच बहुभाषी समाजात वावरायला कसलाही न्यूनगंड वाटत नाही.
ते नोकरीच्या निमित्ताने दुसर्‍या प्रांतात गेले की तिथली भाषा बोलायला शिकतात. भाषा टिकवून ठेवणे हे माणसांच्या रक्तात भिनायला लागते.
पु.लंच्या "जावे त्याच्या देशा"तील हे वर्णन वाचा.--वाचक्‍नवी

वाचक्‍नवी यांनी अतिशय चांगला प्रतिसाद दिलेला आहे. पुलंचा लेखही समर्पक आहे. आज अगदी पुण्यातही आपल्या मुलांशी इंग्रजीत संवाद साधणारे पालक पाहण्यात येतात. आणि हे प्रमाण वाढतेच आहे :(
परदेशस्थांना शिक्षणाच्या माध्यमाबाबत पर्याय उपलब्ध नसतील त्यामुळे त्यांनी घरीच मुलांना मराठी शिकवणे गरजेची आहे.पण जिथे मराठीचा पर्याय उपलब्ध आहे तिथे परभाषेतुन का शिकावे.
आफ्रिकी देशांबाबतचा हा लेख वाचा
लोकसत्ता दैनिकातला लेख

मात्र भारतातल्या इतर भाषिक समाजाची स्थिती वेगळी आहे असे वाटत नाही. इतर भाषिक समाजही हळुहळु आपपल्या भाषा विसरत चालल्याचे दिसते. विषेशतः मारवाडी, गुजराथी, कानडी समाज.

वाचक्‍नवींच्या वरच्या प्रतिसादाशी अगदी सहमत आहे. इतिहास, भूगोल, नागरिकशास्त्र आणि एका विशिष्ठ पातळीपर्यंत गणित आणि शास्त्रे मातृभाषेतून शिकता येतील. मात्र मला
फक्त आपल्याकडेच प्रमाण मराठी शिकवण्यास तथाकथित विद्वानांचा विरोध आहे.
अशा विद्वानांचे, त्यांच्या दृष्टीचे आम्हाला कौतुक वाटते !!!
ही दोन्ही विधाने फारशी समजली नाहीत.
आज जगात इंग्रजी संभाषण कौशल्य आवश्यक आहे याबाबत कोणाचेही दुमत नाही. पण त्यासाठी मायबोलीला टाळुन इंग्रजीतुन शिकणे हा योग्य पर्यायं नाही. पण मराठी माध्यमाच्या शाळांत इंग्रजी संभाषण कौशल्य शिकवले जात नसल्याने लोक इंग्रजी माध्यमाकडे वळतात. मुंबईला विलेपार्ले येथे मिनल परांजपे यांनी Functional English असा ६ वर्षांचा कोर्स विकसित केला आहे. 'मित्र मराठी शाळांचे' या नावाची संघटना पण काहीसे अशाच स्वरुपाचे काम करत असल्याचे कळते.
अशा प्रकरच्या व्यक्ती किंवा संघटना माहित असल्यासे क्रुपया कळवावे. मराठी माध्यमाच्या शाळांत इंग्रजी संभाषण कौशल्य शिकवण्यासाठी अशी उत्तम व्यवस्था असणे गरजेचे आहे. ज्यामुळे सुयोग्य आकलन आणि उत्तम इंग्रजी असा समतोल साधता येइल.