एक गोष्ट करता येइल.
ते म्हणजे संस्थेच्या आवारात,(रस्त्यावरच्या दिव्यांऐवजी) सौर दिवे वापरावेत.
माझ्या अभियांत्रिकी महाविद्यालयात हे करण्यात आलं आहे.

एक व्यक्ती म्हणुन :-
ई-पत्राची आवश्यक असेल तरच आणि आवश्यक आहे तितक्याच छापील प्रती(प्रिंट आउटस्) घ्याव्यात.
होळी साजरी करताना शक्य असल्यास प्रातिनिधिक किंवा शास्त्रापुरती साजरी करावी;
जेणेलकरुन बहुमोल लाकुड वाचेल्.(की वाचील?)
इतरांनाही हे करण्यास उद्युक्त,प्रवृत्त,प्रोत्साहित करावं.
दिवाळीला "फटाके" ह्या प्रकाराला शक्य असल्यास फाटा द्यावा.(मी स्वतः मागील ७ वर्षांपासुन दिवाळी
साजरी करतो ती केवळ दीप लावुन, घरी प्रसादाचं/फराळाचं केलेलं गोडधोड खाउन. फटाक्यानं नाही. )
आणि केवळ दिवाळीच नाही, इतरही वेळेस आतिषबाजी करताना, विवेक वापरल्यास उत्तम.

जन सामान्यांचे मन

संपूर्ण लेखन आणि त्यातील सूचना आवडल्या. अर्थातच त्या योग्य पण आहेत.

काही अजून सुचलेल्या गोष्टी - काही भारतातील भारतीय करू शकतात तर काही सिस्टीम म्हणून इतर देशां (विशेष करून अमेरिके) पुरत्या मर्यादीत असतीलः

रिसायक्लींग करा - नगरपालीकेची व्यवस्था असल्यास रीसायक्लेबल गोष्टी कचरर्‍यात टाकू नका. - पेपर्स, काचेच्या बाटल्या, कॅन्स इत्यादी.
रेन बॅरल - रेन वॉटर हार्वेस्टींग - पन्हाळ्यातून येणारे पाणी साठवून त्याचा उपयोग गार्डनिंग साठी करणे
केमिकल्स चा कमी वापर करा - क्लिनिंग अथवा इतर गोष्टींसाठी आपण जेव्हढी केमिकल्स वापरतो तितकी लागत नाहीत असा एक अनुभव आहे (माझा स्वतःचाच :-))
काँपोस्टींग - गांडूळ खत - अमेरिकेत काँपोस्टबीन मिळते ते वापरून परसदाराचा झाडांचा कचरा (यार्डवेस्ट) आणि उरलेले अन्न (फूड वेस्ट) वापरून चांगले खत तयार करता येते, भारतात तेच गांडूळ खता साठी. त्याने कचरा कमी होतो आणि सदूपयोग होतो ती गोष्ट वेगळीच!
छपरांवर वेली अथवा छोटी (चालू शकणारी) रोपटी असल्यास त्यामुळे उन्हाळ्यातील दाहकता कमी होते.

रेन बॅरल

काँपोस्टबीन

घरगुती केमिकल्स

Green Roof

वा जयेश!
इतक्या सुंदर लेखाबद्द्ल अभिनंदन आणि अनेक आभार. यातील काहि गोष्टी मी पाळत असलो तरी अनेक नवे उपाय/ कृती लक्षात आल्या.
अजून काहि भर घालण्याचा प्रयत्न:
वैयक्तीक / कौटुंबिक
१) घरात सर्व कुटुंबियांनी शक्य असेल तितके एका खोलीतच जमावे. ज्याने वीजेची बचत तर होतेच पण कौटुंबिक सलोखा वाढतो. तसेच एकाच वेळी जेवायला बसण्याचा प्रयत्न करावा. याने जेवण ताजे तर मिळतेच शिवाय एकदाम गरम केले जाते.
२) वॉशिंग मशीनचा ड्रायर उन्हाळ्यात चालवू नये.
३) जितका शक्य असेल तितका सायकलचा वापर करावा. हे आरोग्यदायकही आहे.
४) दाढीसाठी इलेक्ट्रीक रेझर न वापरता ब्लेड्स वापरावी. (परंतू दाढी करताना नळ चालु रहाणार नाहि ना याची काळजी घ्यावी)
५) दिव्यांनाही पंख्यासारखे रेग्युलेटर बसवावेत. जितक्या प्रकाशाची गरज आहे तितक्या प्रमाणातचे दिवे वापरावेत. दिव्यांची बटणे बेड, सोफा यांच्या जवळपासही बसवावीत (यामुळे केवळ उठायचा कंटाळा म्हणून दिवे चालु राहतात त्याला आळा बसतो)

इमारत/सुंकुल/सार्वजनिक
१) एक कॉमन टीव्ही घ्यावा. व महत्वाच्या मॅचेस, मालिका तिथे चालु ठेवाव्यात. लोकांना जर त्या मालिका अथवा/मॅचेस बघायच्या असतील तर एकत्र जमावे
२) सौर दिवे, सौर पंप वापरावेत (आमच्या संकुलात वापरतात व त्यास महापालिकेचे अनुदानही आहे)
३) ओला कचरा - सुक कचरा वेगळा करून ओल कचर्‍याचे खत बनवावे
४) सगळ्यांची मान्यता असल्यास केवळ प्यायचे पाणी २४ तास ठेवावे.

ऋषिकेश
------------------
जगात १० प्रकारचे लोक असतात द्विमान पद्धती समजणरे आणि न समजणारे

सूचना चांगल्या आहेत. एक छोटी (मराठीच्या दॄष्टीने) सुधारणा - "कार पूलिंग" म्हणजे एका वेळी एकापेक्षा अधिक व्यक्तींनी एका गाडीचा वापर करणे, मित्र-नातेवाइकांना एकाच भागात जायचे असले तर दोन वेगवेगळ्या गाड्या घेऊन न जाता एकाच गाडीने जाणे. यामुळे इंधनाचा वापर आणि त्यावरील एका व्यक्तीचा खर्चही कमी होतो.

काही अजून -
१. घरातील सर्वांना, अधिक करून मुलांना घरातल्या खोलीतून बाहेर जाण्याआधी कोणी त्या खोलीत नसल्यास पंखे बंद करायला सांगावे. दिव्यांचा वापरही शक्यतो कमी किंवा गरजेपुरता करावा.
२. दात घासताना गरज नसताना पाणी सोडून ठेवण्याची अनेकांना सवय असते, तेव्हा पाण्याचा वापर जरूरीचा नसल्यास पाण्याचा नळ बंद करण्याची आठवण करावी.
३. जेवण झाल्यानंतर घासायची भांडी स्वयंपाकघराच्या सिंकमध्ये ठेवताना तशीच ठेवल्यास त्यांना चिकटलेले अन्नपदार्थ सुकून जातात आणि ते काढण्यासाठी अधिक पाणी वापरावे लागते. यासाठी भांडी नंतर घासायची असल्यास साठलेल्या भांङ्यांवर थोडे पाणी ओतून तेवढ्या पाण्यातच हातानेच साफ करून ठेवावीत. यामुळे नंतर भांडी घासायला वेळ लागला तरी ती कमी पाण्यात पटकन स्वच्छ निघतात.

( हे लिहीताना ताईंचा सल्ला अशा सदरासाठी लिहील्यासारखे वाटले!)

चांगली बातमी

.....
' ग्लोबल रिलिज फॉर नोबल कॉज' साधू पाहणाऱ्या मुक्त विद्यापीठाच्या 'ज्ञानगंगोत्री' या मुख्यालयात गुरुवारी या संचाचे प्रकाशन होणार आहे. सायंकाळी पाचपासून हा संच कोणालाही डाऊनलोड करून घेता येईल. संच www.ycmouvirtuallearning.org या वेबसाईटवर उपलब्ध असेल.
......

सांगितले गेलेले सर्व उपाय आम्ही करतो. (जिथे शक्य आहे तिथे सल्लेसुद्धा देतो. )

पण - मुळात पर्यावरण केवळ सर्वसामान्य घरगुती वर्तनामुळे नाश पावत आहे असे मला तरी वाटत नाही. औद्योगीकरण हा या हानीचा प्रमुख भाग आहे.
संघटित औद्योगिक क्षेत्रात आता पर्यावरणविषयक जाणीव मूळ धरू लागली आहे. (आयएसओ १४०००, हरित इमारती वगैरे..)परंतु असंघटित क्षेत्रात अजूनही ही जाणीव नाही. आपल्यातले बरेच जण अशा क्षेत्रात काम करत असतील किंवा असे लोक त्यांना माहित असतील. त्यांनाही काय करता येईल याच्या काही सूचना / उपाय असतील तर तेही कळवावेत. (उदा.
वेल्डिंग सुरू नसताना ट्रान्सफॉर्मरचे मेन स्विच बंद करावे. नाहीतर प्रायमरीमध्ये विद्युतप्रवाह खेळत राहून विजेची नासाडी होते.
सोल्डरिंग करताना नको असेल तेंव्हा सोल्डरिंग आयर्न बंद ठेवावी.
जेवायच्या सुटीच्यावेळी कामाच्या ठिकाणचे पंखे/ दिवे बंद करावेत.
यंत्रांचे ढिले पडलेले पट्टे वेळेवर बदलावेत.
वापरात नसलेली यंत्रे/वाहने बंद करावी.
सर्व यंत्रांना वेळच्या वेळी दुरुस्त करावे / योग्य वेळेस वंगण घालावे.
औद्योगिक वापरातले पाणी वाहून जाऊ देऊ नये. ते बागकाम अथवा तत्सम उपयोगात आणून जमिनीत मुरवावे.)

अशी सूची अगोदरच प्रसिद्ध झाली असेल तर ती कोठे मिळेल?

जयेश या समयोचित लेखाबद्दल धन्यवाद! सुचवलेले उपायही सहजसोपे आणि तरीही परिणामकारक आहेत.

"वीज वाचवा" असा संदेश देणार्‍या मस्त जाहिराती टिव्हीवर आणि वर्तमानपत्रात येतात त्या ब्युरो ऑफ एनर्जी एफिशियन्सी ( Bureau of Energy Efficiency) तर्फे दाखवल्या जातात. त्यांच्या संकेतस्थळावर (http://www.bee-india.nic.in) बरीच इंटरेस्टिंग माहिती उपलब्ध आहे.

छान उत्तम आणि वेगळे लेखन. वाचून बरे वाटले!
सी एफ एल चे दिवे वापरणे हा विजेसाठी चांगला पर्याय आहे.

परंतु या दिव्यांमध्ये पारा असतो आणि अर्थात हे दिवे फुटले तर तो पारा विषारी प्रदुषण करतो असे ऐकले आहे.
आशा आहे की आपल्याकडेही कचर्‍याचे याचे वर्गिकरण करण्याची पद्धती कधी तरी येईल.
तसे झाले तरच हा प्रश्न सुटेल. आताच्या पद्धती नुसार डंपींग ग्रांउंडची पद्धती सुरु राहीली तर अजून अनावस्था ओढवेल अशी भीती मागे व्यक्त झाली आहे.

यावर कुणी काही सांगु शकेल काय?

आपला
गुंडोपंत

-फ्रिज जरा पुढे ओढून मागे हवा खेळती राहेल असे पहावे. नियमितपणे डिफ्रॉस्ट् करण्याची सवय लावून घ्यावी. बाहेरगावी जाताना फ्रीजमधील अन्नपदार्थांची विल्हेवाट लावून स्वीच बंद करुन जावे.
-घरातील ओला कचरा बागेत, कुंड्यात जिरवण्याचा प्रयत्न करावा. बाग नसेल तर केवळ कुंड्यांमध्ये ओला कचरा बारीक चिरुन टाकला तरी आपोआप खत होते. (उपक्रमावर यासंबंधीचा एक समुदाय सुरु करेन म्हणतो.)
-पाणी वाचवण्यासाठी गाडी न धुता पुसुन घ्यावी. कव्हर असेल तर आळशीपणा न करता, न चुकता घालावे.
-आपल्या दुचाकी आणि चारचाकी वाहनांचे ठराविक किलोमीटर नंतर तेलपाणी करुन घ्यावे. पेट्रोल, शहराबाहेर गेल्यावर येतायेता भरुन घ्यावे, स्वस्त पडते.
-आजकाल विविध उपकरणांत रिचार्जेबल सेल वापरले जातात. असे सेल दर काही दिवसांनंतर पूर्ण रिकामे करण्यासाठी छोटी बॅटरी किंवा जुन्या वॉकमनमध्ये घालून पूर्ण ड्राय करुन पुन्हा पूर्ण चार्ज करावेत. जेणेकरुन त्यांचे आयुष्य वाढेल.

-सौरभदा.

.

उत्तम लेख आणि चर्चा. या निमित्ताने ही चित्रफीतही बघावी.

----

आपल्यातले बरेच जण हमखास दुचाक्या वापरतो आणि काहीजण चारचाक्या सुद्धा. येथे अनेकांनी गाड्यांची काळजी घ्यावी हा मुद्दा मांडला आहेच. मी काही मुद्दे सांगतो.

आपण शक्यतो गाडी बंद पडली अथवा गाडी पंक्चर झाल्यावरच निगा ठेवण्याचा विचार करतो. पण नियमीत निगा ठेवल्यास, आपले भले (गाडी चांगली राहिल्याने, खिसा सांभाळल्याने) आणि पर्यावरणाचे भले करू शकतो.

गाडीच्या चाकांमधली हवा हा एक सर्वात महत्वाचा मुद्दा आहे. योग्य दाबाची हवा नसल्यास गाडीच्या इंधन क्षमतेवर वाईट परिणाम होऊ शकतो. हवा कमी असल्यास इंधन जास्त जळते. त्यामुळे योग्य दाबाची हवा भरा. हल्ली बाजारात घरी हवा भरायचे पंप मिळतात. तसेच चार चाक्यांसाठी महत्वाचा मुद्दा म्हणजे हवा योग्य दाबाची हवीच पण चाकांचे परिवर्तन होणे गरजेचे आहे. म्हणजे सर्व टायरची झीज सम प्रमाणात होते आणि टायरचे, पर्यायाने इंजिनचे आयुर्मान वाढते. हवेचा दाब तपासताना शक्यतो चाके थंड असताना तपासा. जर कोणी ट्युबलेस टायर वापरत असेल तर चाकात नायट्रोजन भरा.

पेट्रोल इंजिनच्या बाबतीत ठराविक कालावधीने कार्बोरेटर तपासून घ्या. तसेच ऐअर फिल्टर सुद्धा. इंधन आणि हवेचे जेवढे चांगले मिश्रण तेवढे कमी प्रदूषण.

तसेच गाडीत इंधन भरताना ते विश्वासार्ह पंपावरच भरा. भेसळयुक्त इंधन आपली गाडी आणि पर्यावरण सगळ्यांसाठीच धोकादायक आहे.

गाडीची नियमीत (ठराविक कालावधीने) तपासणी नेहमीच उत्तम ठरते. ती सुद्धा, शक्यतो योग्य म्हणजेच कंपनीच्या सेवादात्याकडूनच करावी.

माहितीपूर्ण आहेत !!!

(महाविद्यालयांमधे गेल्या वर्षापासून पदवीच्या विद्यार्थ्यांना पर्यावरण हा आवश्यक विषय करण्यात आलेला आहे. )

आणि बाहेरच्या भिंतींवर वाघनखीसारखे वेल वाढवण्याने घराच्या आतील तपमानात लक्षणीय फरक पडतो. घराच्या आसपास उंच झाडे वाढविण्यानेही घरात पंखे/कूलर्स लागणे कमी होते.
२ - निवासी इमारतीच्या मुख्य पाण्याच्या टाकीतून जोड घेऊन संपूर्ण इमारतीसाठी सौरबंब बसवून पाणी तापविण्याची यंत्रणा बसवून घेतली तर सर्वांना ५५ ते ६० डि.सें.चे पाणी पावसाळ्याचे २-३ महिने सोडता वर्षभर मिळू शकते
पाणी तापविण्याच्या खर्चात खूप बचत होते.
३ - वाळ्याचे पडदे हे आता कालबाह्य होत चालले आहेत पण बैठकीच्या खोलीच्या खिडकीत सोडलेला ओला वाळ्याचा पडदा हा सुखद अनुभव घेऊन पहावा असाच असतो. सुवासिक हवेसह भरपूर ऊर्जा बचत.
४ - चहा/कॉफी - सर्वसामान्यपणे सर्व घरातून घेतली जाते. ज्यांच्याकडे भरपूर गरम पेये दिवसभरात होतात त्यांनी थर्मासचा वापर करुन कोरा चहा/कॉफी भरुन ठेवावी गरजेप्रमाणे वापरता येते. सतत गॅस वापरला जात नाही ऊर्जेत बचत.
५ - घरापासून एकाच दिशेने प्रवास करुन होणारी कामे एकत्र करुन त्यांचे नियोजन केले तर खूपच वेळ, इंधन, दगदग, मनस्ताप (प्रदूषणाचा त्रास) इ. वाचतो. (ह्यात विशेष काय असे वाटण्याची शक्यता आहे पण कित्येक वेळा आठवतील तशी कामे करत गेल्यामुळे धावपळीच्या मानाने कामे निपटली जात नसल्याचा अनुभव आपल्या सर्वांना कधी ना कधी आलेला असतो. थोड्या नियोजनाने त्यात किती बदल घडतो ते आश्चर्यकारकरित्या कळून येईल.)

चतुरंग