मधे "गिव्हींग स्मार्ट - गेटींग इंपॅक्ट" या शिर्षकाखाली एक परीसंवाद The Indus Entrepreneurs - TIE च्या कार्यक्रमात होता. गेले अडीच वर्षे चालू असलेल्या Social Entrepreneurs Special Interest Group तर्फे हा कार्यक्रम होता. संपूर्ण सभागृह भरलेले होते आणि लोकं उभे राहून पण ऐकत होती. भारतीय आणि अभारतीय अशी सर्वच माणसे त्यात होती. त्यातही विशेष करून अभारतीय जास्त होती. यात तीन वक्ते होते. त्यातील पहील्या वक्त्यापासून सामाजीक उद्यमशीलतेबद्दल लिहायला सुरवात करतो. सर्वप्रथम - हा लेख माहीती म्हणून आहे, कुणाची व्यक्ती/संस्था यांची जाहीरात म्हणून नाही.

TIE च्या स्थापनेत ज्यांचा सहभाग होता असे गुरूराज अथवा देश देशपांडे हे ते वक्ते होते. ज्यांना माहीत नसेल त्यांच्यासाठी - देश देशपांडे हे अतिशय हसरे आणि जमिनीवर पाय ठेवून चालणारे व्यक्तीमत्व आहे. त्यांच्या भाषणात त्यांनी सांगीतल्या प्रमाणे, १९७१-७२ मधे ते कर्नाटकातून अमेरिकेत आले. ९०च्या दशकात नवीन कंपन्या काढल्या. सिकॅमोर नेटवर्क्स मुळे त्यांचे खूपच नाव झाले . पुढे प्रथितयश आणि पैसा यामुळे त्यांनी स्वतः नवीन उद्योग सुरू करण्या ऐवजी नवीन उमद्यांना तयार करायला सुरवात केली. त्याच सुमारास त्यांन मॅसॅच्यूसेटस ईन्स्टीट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीच्या व्यवस्थापन मंडळात नेमले गेले. तेथे त्यांनी उद्यमशीलता वाढवण्यासाठी म्हणून मोठी देणगी देऊन देशपांडे रिसर्च सेंटर स्थापले. पुढे सामाजीक उद्यमशीलतेबद्द्ल जसजसे समजू लागले तसे त्यांना वाटले की भारतात या संदर्भात काहीतरी केले पाहीजे. म्हणून देशपांडे फाउंडेशनमार्फत त्यांच्या हुबळी या गावापाशी एक भाग नक्की करून तेथे सामाजीक उद्यमशीलतेने चालू केलेल्या स्वयंसेवी संस्था तयार करण्याला, त्यांना "टेस्ट बेड" (अथवा सँडबॉक्स) आणि अनुदान दिले. फक्त फरक असा की या संस्थांनी विना नफा तत्वावर असले तरी एखाद्या "प्रोफेशनल बिझिनेस" प्रमाणे स्वतःचे काम चालवायचे - त्यातून पैसा, उद्योग, काहीतरी खूप समाजोपयोगी असे कमाल/किमान यश मिळवायचेच.

त्यातूनच एक संस्था पुढे आली - तिचे नाव आहे अक्षयपात्र. भारतात का कर्नाटकात मला आठवत नाही पण असा नियम आहे की शाळेत मधल्यावेळचे खाणे/आहार मुलांना फुकट मिळाला पाहीजे. पण सरकारला ते करणे जमत नव्हते. अक्षयपात्र या संस्थेने तो भाग सहजसाध्य केला पण व्यवस्थापन तयार करून. त्यातून आज जवळ ८ लाख मुलांना जेवण मिळण्याची सोय झाली आणि हा प्रकल्प आणि त्याचे धंद्याचे गणित हे यशस्वी ठरल्यामुळे तो इतरत्र पण राबवला जाण्याचे प्रयत्न चालू झाले आहेत. देशपांड्यांनी सांगीतल्या प्रमाणे युएस काँग्रेसला ह्या प्रकल्पाची माहीती समजल्याने त्यांनी काही प्रतिनिधी ते पहायला पाठवले होते.

ह्या कार्यक्रमातील इतर वक्त्यांबद्दल् आणि त्यांच्या संघटनांबद्द्ल दोन्ही अमेरिकन संस्था - कॉमन इंपॅक्ट आणि सॅफ्रन सर्कल (हा आशियाई/चिनी प्रकल्प आहे - हिंदूत्वावाद्यांचा नाही!) नंतरच्या लेखात लिहीन. पण या कार्यक्रमात एक मुलगी आली होती जिची बहीण आमच्या समितीच्या बैठकीत येऊन त्याबद्दल बोलली होती त्याबद्दल थोडक्यात - ह्या मुली हार्वर्ड बिझनेस स्कूलच्या आहेत. एमबीए करताना भारतात गेल्या. उत्तरभारतात त्यांनी पाहीले की शिक्षणाचे हाल आहेत. मग हार्वर्डच्या विद्यार्थ्यांच्या मदतीने त्यांनी पैसा गोळा करून एक खाजगी शाळा आणि शिक्षण पद्धती चालू केली आणि तसे काम वाढवायचा प्रयत्न आजही चालू आहे. असे अनेक, अनेक ठिकाणी आहेत.

आज जवळ जवळ चार अब्ज लोक हे कुठल्यान् कुठल्या प्राथमिक गोष्टीसाठी वंचीत आहेत - अन्न, शिक्षण, पाणि, रोजगार/संपत्ती, पर्यावरण इत्यादी. अनेक लोकं यात मन लावून कामे करत आहेत. काही चळवळे असतात तर बरेचसे हे केवळ सामजीक बांधिलकी म्हणून काहीना काही करू इच्छितात. येथे प्रतिसादात थोडक्यात अथवा त्याहूनही उत्तम म्हणजे या समुदायात वेगळे लेख लिहून आपण आपले अनुभव / माहीती येथे वाटावी ही विनंती.