आजी - आजोबांच्या वस्तु - ४ (टाईपरायटर)

काल मी दादाच्या  खोलीत बसून कॉम्प्युटरवर मस्तपैकी गेम्स खेळत बसलो होतो. आबा कधी मागे येऊन उभे राहिले कळलंच नाही. माझ्या ३ लेवल्स पार झाल्यावर मी मागे वळून पाहिलं तर आबा अगदी चष्मा लावून स्क्रीनकडे कौतुकाने पाहत होते. मला गंमत वाटली, म्हटलं  "आबा, इतकं काय बघताय? फ़क्त गेम आहे तो."
"अरे, आमच्या लहानपणी नव्हते असे खेळ. असो मी आलो कारण मला माझं पाकिटावर नाव घालायचंय. हाताने लिहिलं असतं पण आपल्या अक्षरापेक्षा छापील अक्षर असलं की सरकारी पत्राला जास्त वजन येतं असा अनुभव आहे."
"पाकीट म्हणजे एन्व्हलप ना?"
"हो रे बाबा. करतोस का नाव पत्ता टाईप? मग आपण पाकिटावर प्रिंट करूया"
"मला टायपिंगच येतं फक्त, पाकिटावर प्रिंट कसं करायचं ते फक्त दादालाच माहीत आहे. मी टाईप करून ठेवतो. मग दादा आला की काढा प्रिंट"
"हं ठीक आहे. पण जर घरात टाईपरायटर असता तर किती बरं झालं असतं दोन मिनिटात पत्ता छापून तयार."
तसा मी हुशार आहे "टाईपरायटर म्हणजे ते पेपर घालून टायपिंग करतात तेच ना?"
"हो तेच ते"
"आपल्याकडे होता टाईपरायटर?"
"हो होता. अजूनही असेल चल आईला विचारूया तुझ्या"
मी आणि आबा किचनमधे म्हणजे स्वयंपाकघरात गेलो.  मी लगेच आईला विचारले
"आई, आपल्याकडे टाईपरायटर आहे का?"
"का रे आता कुठे मध्येच आठवला तुला?"
"अगं त्याला नाही मलाच " आबा पुढे आले "म्हटलं असेल बाहेरच तर बघू थोडं तेल-पाणी करून ठेवतो बसल्या बसल्या"
"अहो, हे आले की काढायला सांगते माळ्यावर असेल"
"तो आल्यावर कशाला? आम्हीच काढतो की. तेवढीच दुपार व्यस्त राहील, चल रे"
आबां मग स्वतः माळ्यावर चढले. कसले ग्रेट आहेत ते!! आणि हनुमानासारखा तो टाईपरायटर खाली आणला.

त्या टाईपरायटरवर खूप धूळ जमा झाली होती. आजोबांनी तो फडक्याने नीट पुसून काढला.
"आबा, आता हा वापरायचा कसा?"
"हा टाईपरायटर कार्बनच्या एका पट्टीमुळे प्रिंट करतो. याला ही जी बटणं आहेत ना ती आतून धातूच्या ठश्यांना जोडलेली असतात."
"म्हणजे? मला नाही कळलं"
"हं.. हे बघ.. हा कार्बनचा रोल. यावर तू जे काही ठेवशील, लिहिशिल त्याची आकृती मागच्या कागदावर उमटेल.

टाईपरायटरमध्येही जेव्हा तू बटण दाबतोस तेव्हा त्याचा ठसा या कार्बनच्या पट्टीवर जोरात आपटतो आणि कागदावर अक्षर उमटतं. आपण टाईपरायटर चालू करूया म्हणजे कळेल तुला" आजोबांनी टाईपरायटर उघडला. मला म्हणाले" हं आता एक एक बटण दाबून बघ"
मी एक एक बटण दाबत होतो. जे बटण दाबलं जायचं ना।ई तिथे आबा थोडं तेल टाकत. मग हळू हळू सगळी बटण नीट दाबली जाऊ लागली.
"पण मग हे सगळे पार्टस काय आहेत?"
"माझ्याकडे एका जुन्या टाईपरायटरचं चित्र आहे. यात बघ. आपला टाईपरायटर जरी या चित्रातल्या यंत्रापेक्षा खूप  प्रगत असला तरी तुला पार्टस ची म्हणजे वेगवेगळ्या भागांची कल्पना येईल." आजोबांनी पुढील चित्र दाखवले

"तू रिबिन म्हणजे कार्बनची पट्टी तर बघितली आहेसच. प्लॅटन म्हणजे धावपट्टी. ही पट्टी पेपरला मागून आधार देते. जेव्हा आपण बटण दाबतो तेव्हा हे टाईपबार्स म्हणजे टंकपट्ट्या ठसा रिबिनीवर आपटतात. रिबीन आणि धावपट्टी यांच्यामध्ये असलेल्या पेपरवर अक्षरे उमटतात. तू जसजसं टाईप करत  जातोस तसतसं ही धावपट्टी पुढे पुढे सरकत जाते. पान संपलं की तुला हे हँडल दाबून धावपट्टी परत पहिल्या जागी आणायला लागते."
"म्हणजे हे असं दर वेळी करत बसायचं?"
"हो"
"त्यापेक्षा आमचा काँप्युटर बरा" मी आजोबांना चिडवायला म्हटलं. पण आजोबांना हे माहीत होतं बहुतेक. तेच म्हणाले.
"हो रे! आता टाईपरायटर वापरण्यापेक्षा संगणक उत्तमच. पूर्वी हाताने लिहावं लागत असे. तेव्हा त्यापेक्षा टाईपरायटर बरा होता. पुढे संगणक आल्यावरही टाईपरायटर वापरणं गरजेचं राहिलं नाही. पण म्हणून तो माहीत नसावा का?"
"माहिती हवीच! मला तर फार आवडला. गंमत म्हणून किंवा घरच्याघरी प्रिंट करायला चांगला आहे." मी एकदम मोठ्या माणसांसारखं बोललो. आबा मोठ्याने हसले आणि पाठिवर थाप मारली
"पण आबा, याच्या बार्सवर ही अक्षर उलट का हो? आणि हा 'रिबन व्हायब्रेटर' कशासाठी?"

"तू ठसा बघितला आहेस का?"
"ठसा म्हणजे?"
"म्हणजे स्टँप. पोस्टाचा नाही. स्टँपिंगवाला"
"होऽ बघितला आहे"
"त्यात कस उलट अक्षरं असतात. ती कागदावर सरळ होऊन उमटतात तसंच हे. आणि हा व्हायब्रेटर म्हणजे कार्बनपट्टीला वरखाली करतो. कार्बनची पट्टी सतत हवेच्या संपर्कात आली तर लवकर सुकते. म्हणून फक्त ठसा जवळ आला की हा व्हायब्रेटर रिबिन वर करतो."

मी मग त्या टाईपरायटरमध्ये कागद घातला. तिथे दोन पट्ट्या होत्या त्याने कागद धावपट्टीवर घट्ट बसला. मग मी माझं नाव, आईचं नाव, बाबांचं नाव, आबा-आजींची नावं सगळं टाईप करून बघितली.
आता आबा पुढे झाले आणि त्यांनी त्यांच्या पाकिटावरही  नाव टाईप करून घेतलं. आता आज आम्ही पोस्टात जाणार आहोत ते पाकीट पाठवायला!!