(मागील भागावरून पुढे)
५) पर्याय शोधल्यावर कुठल्याही पर्यायाच्या व्यवहार्यतेबद्दल विचार करण्यासाठी व त्याला व्यवहार्य स्वरूप देण्यासाठी डाव्या मेंदूचा वापर करतांना खालील क्रम ठेवावा.
(अ) पर्याय नवीन असल्यामुळे ताबडतोब त्याचे तोटे व त्यासंबंधी प्रतिकूल मुद्देच प्रथम डोक्यांत येतील. त्यांना बाजूला सारून प्रयत्नपूर्वक प्रथम त्याचे फक्त फायदे व अनुकूल मुद्देच लक्षांत घ्यावेत. (लिहून काढावेत)
(ब) नंतर त्या पर्यायाचे तोटे, त्यांतील अडचणी, त्याच्या व्यवहारांतील मर्यादा, इत्यादि प्रतिकूल मुद्द्यांची यादी करावी.
(क) वरील प्रतिकूल मुद्द्यांवर मात करण्याचे व्यावहारिक मार्ग काय असतील त्याचा शोध घ्यावा व ते विचारांत घेऊन त्या पर्यायाला व्यवहार्य स्वरूप द्यावे.
(ड) वरीलप्रमाणे व्यवहार्य स्वरूप दिलेला पर्याय आपल्याला पाहिजे त्या कामासाठी फारसा समाधानकारक वाटत नसला तर त्याचा दुसरीकडे कुठे उपयोग होऊ शकेल का ते पहावे.
वर मेंदूच्या व्यायामाचे पाच टप्पे दिले आहेत. त्यांतील कुठल्याही टप्प्यापासून सुरवात करता येईल. शिवाय प्रत्येक टप्पा हाही एक स्वतंत्र व्यायाम प्रकार आहे.
आता उदाहरणादाखल एक विषय घेऊन वरील सूचनांप्रमाणे त्यावर कसा विचार करता येईल ते पाहू.
विषय : आपल्याला एक उपहारगृह काढायचे आहे.
पर्याय :
१) महराष्ट्रीयन खाद्यपदार्थ देणारे
२) दक्षिण भारतीय खाद्यपदार्थ देणारे
३) पंजाबी खाद्यपदार्थ देणारे
४) वरीलपैकी कोणत्याही दोन प्रकारचे पदार्थ देणारे - या अंतर्गत तीन पर्याय असतील
५) कोणत्याही प्रकारचे खाद्यपदार्थ न देणारे
वरील पर्यायांपैकी शेवटचा - कोणतेही खाद्यपदार्थ न देणार्‍या उपहारगृहाचा - पर्याय विचारार्थ घेऊ.
सर्वसामान्य समजुतीप्रमाणे आपण येणार्‍या गिर्हाइकाला आपल्याकडे कोणते पदार्थ खायला मिळतील त्याची यादी देणार. गिर्हाइक त्याप्रमाणे हवे ते मागवणार. आपण ते पुरवणार व त्याचे खाऊन झाल्यावर आपण त्याला बिल् देऊन पैसे घेणार. आता आपल्या उपहारगृहांत टेबले, खुर्च्या, पंखे, लाइट्स्, सर्व काही असेल. फक्त आपण खाद्यपदार्थ देणार नाही. ताबडतोब मग आपल्या हॉटेलमध्ये कोण कशाला येईल व आपल्याला पैसे कसे मिळणार असे व्यावहारिक विचार सुचतील व एक मूर्खपणाचा पर्याय म्हणून आपण तो सोडून देऊ.
पण थांबा. आपण त्यावर वरील ५व्या टप्प्यांत सांगितल्याप्रमाणे विचार करू.
अनुकूल व फायद्याचे मुद्दे :
१. भटारखाना, आचारी, अन्नधान्य, इंधन, यांची गरज लागणार नाही. साहजिकच त्यांच्यामुळे निर्माण होणार्‍या समस्याही नसतील.
२. चोर्‍या व उरलेल्या खाद्यपदार्थांचे काय करावे हे प्रश्न राहणार नाहीत.
३. काचेच्या प्लेट्स्, कपबशा, लागणार नाहीत.
४. वेटर्स् ची गरज लागणार नाही. त्यामुळे त्यांच्या युनियनमुळे होणार्‍या समस्याही नसतील. पाणी द्यायचे असेल तर एक-दोन माणसे पुरतील.
वरील फायदे दुर्लक्ष करण्यासारखे नाहीत.
आता प्रतिकूल मुद्दे पाहू.
मुख्य मुद्दा म्हणजे खाद्यपदार्थच नसतील तर हॉटेलमध्ये लोक येणार नाहीत व आपल्याला पैसे मिळणार नाहीत.
यावर व्यावहारिक उपाय :
हॉटेलवर "आपल्याला लागणारे खाद्यपदार्थ स्वतः आणावे" अशी गिर्हाइकांसाठी सूचना लिहावी. येणार्‍या गिर्हाइकांना अर्थातच बसायला जागा म्हणजे टेबल, खुर्ची, मिळेल. लाइट् व पंखे असतील. लोकांना दुकानांतून विकत घेतलेले पदार्थ या हॉटेलांत खाता येतील. दारोदार फिरण्याचे काम करणार्‍या कर्मचार्‍यांना स्वतःचा घरून आणलेला डबा खाण्यासाठी व्यवस्थित जागा मिळेल. हॉटेलांतील सोयींसाठी गिर्हाइकांना वेळेप्रमाणे भाडे आकारता येईल.
पुढच्या भागांत आणखी एक विषय घेऊ.
(क्रमश:)